Рыгор Барадулін: «Пакуль пішу — датуль жыву»
Адны называюць яго вялікім, іншыя — геніяльным, а сам ён нават паэтам сябе не называе — толькі чорнарабочым беларускай мовы. 24 лютага Рыгору Барадуліну спаўняецца 78… Гады, хваробы і ў непасрэднай сувязі з гэтым — дасюль няздзейсненыя мары, сярод якіх самая істотная — дажыць да беларускай Беларусі.
Апошнім часам дзядзька Рыгор зрэдчас выходзіць з дому — не дазваляе здароўе. Яго жыццё працякае пераважна ў коле самых блізкіх людзей, у тэлефонных размовах з сябрамі і сустрэчах з імі, сярод кніжных паліц, на якіх увесь літаратурны космас — сусветны і беларускі. Тым не менш, нягледзячы на здароўе, Рыгор Барадулін па-ранейшаму піша, дакладней, — вершы самі прыходзяць да яго, дзень за днём, год за годам, ужо больш за паўстагоддзе, і толькі ў гэтым бачыць ён сэнс свайго жыцця, і ў гэтым жа — яго ратунак.
— Дарагі дзядзька Рыгор, як вы сябе адчуваеце апошнім часам?
— Не зусім, каб добра, і не зусім ужо дрэнна. Спадзяюся яшчэ трошку пажыць, таму што задум многа, а часу мала. Калі яшчэ пачынаў жыць, дык здавалася, што часу наперадзе шмат, а чым далей жывеш, тым яго менш і менш. Усё-такі ў гэтым годзе мне 78 — гэта страшэнна многа. Раней я падлічваў не злева направа, а наадварот: дапусцім, 71 ставіш справа налева — атрымліваецца 17, 77 і ёсць 77, а 78 — выходзіць ужо 87… Але, як у нас дома гаварылі, трэба жыць і мучыцца, пакуль смерць налучыцца.
— Мы некалі гаварылі з вамі пра дзіўнае несупадзенне: сам сябе ніколі не адчуваеш на той узрост, што пазначаны ў пашпарце. Дый вы самі пісалі: «Душа маладая, Ты, як вецер, стары…» У звязку з гэтым: колькі цяпер гадоў вашай душы?
— Гэта ў залежнасці ад надвор’я, ад часу — ці раніца гэта, ці вечар, але ўсё роўна адчуваеш сябе маладзей, бо душа не можа быць старой. І пакуль ёсць душа — ты малады.
— Нядаўна гаварылі пра вас з Уладзімірам Някляевым, дык ён нечакана прызнаўся, што нягледзячы на тое, што розніца ва ўзросце ў вас у дзесяцігоддзе, часам ён адчувае сябе старэйшым за вас, бо, паводле яго тлумачэння, у вас захавалася нейкая здзяцінеласць…
— Сам я гляджу на яго як на маладога, мне нават не верыцца, што яму можа быць пяцьдзясят…
— Але Някляеву — 66.
— Так, я ведаю, але па-ранейшаму ўспрымаю яго шалёна маладым, бо ён нічога не баіцца і пастаянна ідзе напралом. Ён бы мог быць у атрадах Каліноўскага ці ў любым вызваленчым атрадзе Беларусі. Да таго ж Някляеў — гэта апошні класічны геніяльны беларускі паэт. Будзе новы час — будуць новыя геніяльныя паэты. Можа, яны ўжо растуць — новыя някляевы, тройчы някляевы, і хай растуць, я не супраць, але яны — толькі растуць, а я гавару пра наш час, пра той час, у якім я жыву. Кожны час дае сваіх геніяў, і добра, што ў Беларусі ёсць Някляеў. А маладзейшы ён, мой сябра, ці старэйшы — гэта не варта вызначаць, ён проста мой сябра.
— Дарэчы, вось што сам Някляеў гаварыў пра вас падчас нядаўняй нашай гутаркі: «Барадулін — асоба ў гэтым свеце, геніяльны беларускі паэт. Прычым ён, можа быць, найлепшы беларускі паэт з усіх беларускіх паэтаў. У метафарах, у вобразах, у моўнай гульні Барадулін — чарадзей, ніхто так не ўмеў працаваць са словам. Першыя, канешне, заўсёды будуць першымі, як слушна сцвярджаў Міхась Стральцоў, маючы на ўвазе Купалу, Коласа, Багдановіча, таму што яны — першыя. Але калі б да гэтага Старальцоў дадаў, што Барадулін побач з імі, дык я са Стральцовым згадзіўся б...»
— Гэта, канешне, сведчыць пра шчырасць Някляева. Ён ужо так захваліў мяне, што я сам сябе гатоў на «вы» называць.
— Але ж і вы, дзядзька Рыгор, у апошнія гады шчодрыя на ацэнкі Някляеву. Так, дасюль памятаю, як 31 снежня мінулага года прыйшоў да вас у бальніцу і стаў сведкам такой мізансцэны: вы сядзелі на ложку, побач на крэсле прысеў Някляеў, які падпісваў вам свой новы раман«Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без», і вы, ні на кога не зважаючы, сцвярджалі ў адрас Някляева толькі адно: «Геній! Геній! Геній!..»
— Пакуль магу гаварыць, пакуль яшчэ не ў глыбокім маразме (усміхаецца), я паўтараю: Някляеў — гэта геній… У мяне вось у мінулую восень напісалася, я гэта нідзе не друкаваў:
А як лямант людскога вар’яцтва заціх,
Я запытаўся ў Някляева:
— Чаму ты геній?
Адказаў:
— Таму што зайздросці меней
Ува мне, чым ва ўсіх…
— Сапраўды, што здзіўляе ў Някляеве — адсутнасць зайздрасці. Да таго ж ад яго практычна не пачуеш, каб ён выказаўся пра некага дрэнна.
— Так, у яго рэдкая сярод пісьменнікаў (смяецца) рыса, каб сказаць пра іншага добра. Калі літаратары і гавораць адзін пра аднаго, дык абавязкова з падколам… Вось калі ПЭН-цэнтр вылучаў мяне на Нобелеўскую прэмію (хоць ясна ж было, што ніякай прэміі не будзе, бо гэта ўсё палітыка), дык што тут пачалося: «А чаму не той?! А чаму не гэны?!» (Усміхаецца.) Я кажу: «Вылучайце ўсіх, каго хочаце…» Гэта рыса такая ў нашых літаратараў.
А ў Някляева душа шырокая. Ён, дарэчы, мог бы спакойна жыць без палітыкі, яму трэба было б пісаць, пісаць і пісаць, бо ва ўсім, за што ён бярэцца — у прозе, эсэістыцы, паэзіі, — ва ўсім ён геній. Аднак ён думае не толькі пра літаратару, але і пра будучыню Беларусі. Высоканапышліва кажучы, у яго баліць душа за народ, за ўсё беларускае. Таму ён і пайшоў у палітыку, аддаючы гэтай справе свой залаты час, які дадзены яму для напісання твораў. А гэта небяспечна ў тым ліку фізічна — яго ж ледзь не забілі. Ужо не кажу пра маральны бок… Я вось некалі быў у гасцях у нашага геніянальнага паэта Уладзіміра Дубоўкі, які дваццаць пяць гадоў сядзеў у лагерах, дык у яго былі сабраныя сталярскія інструменты — на той выпадак, калі зноў арыштуюць…
Раней быў такі анекдот: Сталін некага выклікае і кажа: «Расстрелять… — пасля робіць паўзу і затым дадае: — следовало бы». І хоць чалавека не расстралялі, але яго ўжо, па сутнасці, няма, бо колькі ён будзе жыць, столькі будзе помніць: «Расстрелять… следовало бы».
— Вы раней прыгадалі Каліноўскага. Някляеў расказваў, што піша драму пра 1863 год, якая спачатку не задалася, пакуль не ўзнікла такая гістарычная паралель: Каліноўскі — гэта адначасова Дашкевіч, і Дашкевіч — адначасова Каліноўскі. Праўда, калі Някляеў распавёў пра тое аднаму свайму сябру-паэту, дык той скрывіўся: «Штучны сюжэтны ход, непараўнальныя велічыні! Я б на тваім месцы пачакаў...» — «Чаго? Пакуль Дашкевіча, як Каліноўскага, павесяць? — запярэчыў Някляеў. — Тады непараўнальныя велічыні падраўняюцца?»
— Для кожнай эпохі, для кожнага часу ёсць свой Каліноўскі. Гэта цяпер ён стаў амаль святым, амаль недатыкальным. Каліноўскі — гэта ўжо сімвал незалежнага духу, духу, які змагаецца з прыгнётам, які змагаецца за волю народа, за волю краіны. Таксама і Дашкевіч змагаецца за Беларусь, і сапраўды для нашага часу ён — Каліноўскі. Так што, усё правільна. Будзе іншы час — будзе іншы Каліноўскі.
— І, дарэчы, мне вельмі даспадобы, што напісала Святлана Калінкіна пра Дашкевіча: «Гэты чалавек стаў сымбалем змагання не за ўладу, не за пасады, а менавіта за свае ідэалы. За гэта ён і трапіў пад такі ціск карнай машыны».
— Так, многія прымыкаюць да той групы ці да іншай, а мець сваю ўласную думку, свой уласны погляд на гісторыю, на жыццё можа толькі асоба незалежная. І вось якраз Дашкевіч мае права быць Дашкевічам. Ён не Іваноў, не Пятроў, ён — Дашкевіч. І гэтым усё сказана.
— Між тым, вяртаючыся да ранейшай размовы, зазначу, што не адзін Някляеў шчодры на ацэнкі вашай асобы. Нядаўна я гаварыў са Станіславам Шушкевічам, дык ён зазначыў, што для яго ёсць два святыя чалавекі — Васіль Быкаў і Рыгор Барадулін. Да таго ж Станіслаў Станіслававіч прыгадаў, з якімі цяжкасцямі было нададзена вам у 1992 годзе званне народнага паэта, бо супраць гэтага выступала адна даволі ўплывовая ў той час асоба. Але прыгадваю гэта цяпер вось з якой прычыны: вы аказаліся апошнім народным паэтам Беларусі, бо гэтае званне ўжо дваццаць гадоў нікому не надаецца. Але калі б улада ў краіне была нацыянальная, а не антынацыянальная, няўжо, на вашу думку, не вартыя былі б звацца народнымі паэты Генадзь Бураўкін і Уладзімір Някляеў?
— Безумоўна, вартыя. Такіх асоб, як той жа Генадзь Бураўкін, у нас больш не было і няма. Мне прыгадваецца паэт Кавалёў (ён быў рэдактарам і «Вожыка», і «Полымя»), які паўжартам гаварыў: «Працаваць мне ўжо цяжка, але міністрам яшчэ пабыў бы». У гэтым сутнасць савецкага мыслення! Але не такім быў Генадзь Бураўкін. Калі ўзначальваў Беларускае радыё і тэлебачанне, ён цалкам зрабіў іх беларускімі. Гэта ж Бураўкін, падтрымаўшы нашыя карані, абеларусіў Беларусь. А тая ж Бураўкінская «Калыханка» гадавала цэлыя пакаленні беларускіх дзяцей. І ў Арганізацыі аб’яднаных нацый Бураўкін прадстаўляў Беларусь не таму, што быў там «для спісу», а таму што душой быў за Беларусь. Ён праз усё жыццё мысліў дзяржаўнымі катэгорыямі. І заўсёды быў і застаецца беларусам незалежным і смелым. І разам з тым ён — тонкі лірык у паэзіі і найвыдатнейшы эсэіст. Я цяпер чакаю, калі ён урэшце напіша свае ўспаміны, гэта будзе страшэнна патрэбная кніга — яна будзе, калі жартам казаць, як «Краткий курс ВКП(б)», толькі не сталінскі, а нармальны — Бураўкінскі… Я, дарэчы, напісаў нядаўна такі верш:
У галаве
Ў Бураўкіна Генадзя
Плямёны мужных думак у засадзе.
Не паслабляйце ўвагу,
Чытачы, —
У вояў гартаваныя мячы!
“У вояў гартаваныя мячы!”
І тут я яшчэ хацеў бы сказаць пра Станіслава Шушкевіча — і не таму, што ён пахваліў мяне. Станіслаў Станіслававіч — гэта такая асоба… Як бы хто ні пяўся, але першым беларускім прэзідэнтам, першым прэзідэнтам незалежнай Беларусі быў і застанецца менавіта Шушкевіч. Усе астатнія будуць ужо пасля яго, колькі б гадоў яны ні кіравалі, хоць два жыцці пражылі, але ўсё роўна яны будуць ужо пасля Шушкевіча. А помняць якраз першых, з іх бяруць прыклад, на іх арыентуецца гісторыя.
Я невераемна паважаю Станіслава Станіслававіча (дарэчы, я быў знаёмы з ягоным бацькам, які быў рэпрэсіраваны і каля дваццаці гадоў правёў у турмах, лагерах і спецпасяленнях, гэта быў выдатны чалавек). Яго характар, канешне, не для прэзідэнта — усё ж ён рамантык, ён занадта мудры і шчыры і занадта лірычны. Шушкевіч, вядома, вельмі адрозніваецца ад некаторых нашых кіраўнікоў, адзіная мэта якіх — быць кіраўнікамі.
— Нягледзячы на агульны, здаецца, песімізм, які пануе ў Беларусі ўжо амаль два дзесяцігоддзі, тым не менш нельга гаварыць, што не адбываецца ніякіх пазітыўных змен, у тым ліку ў літаратуры. Так, да прыкладу, дзякуючы найперш намаганням Міхася Скоблы вяртаецца ў кантэкст беларускай культуры Ларыса Геніюш; паціху займае сваё пачэснае месца Міхась Стральцоў; нікуды не сыходзіў нават пасля смерці Уладзімір Караткевіч — цікавасць да яго творчасці не знікае вось ужо тры дзесяцігоддзі, невыпадкова пачаў выходзіць яго 25-томны збор твораў, за што асаблівая ўдзячнасць Анатолю Вераб’ю, Адаму Мальдзісу і выдавецтву «Мастацкая літаратура»; быў і застаецца з намі Васіль Быкаў. Нарэшце, па-ранейшаму ў пашане старэйшыя класікі літаратуры. Значыцца, беларуская літаратура была, ёсць і будзе, ці вы ўсё ж бачыце падставы сумнявацца ў гэтым?
— Усё-такі нас і не так яшчэ вынішчалі — было нават страшней. І той жа Уладзімір Караткевіч — гэта ўнікальнейшая з’ява, гэта сённяшні і будучы дзень нашай літаратуры. Я некалі напісаў: «Уладзімір Караткевіч быў, каб застацца». І фігура сусветнага маштабу — Васіль Быкаў. Хоць цяпер не дужа ахвотна чытаюць пра вайну, але ж у Быкава вайна — гэта толькі фон, галоўнае ў яго — сам чалавек, яго душа. Увогуле, я б правёў такую паралель: у рускай літаратуры ёсць Леў Талстой, у беларускай — Васіль Быкаў.
Што ж тычыцца Міхася Стральцова, які, дарэчы, дужа любіў Максіма Багдановіча, гэта зноў жа, як Багдановіч для нашага часу. Гэта тонкі і лірык, і крытык, і празаік. Нас часта папракаюць у правінцыйнасці, у прыземленым побытавым мысленні, маўляў, нашы літаратары нязрэдку пішуць: «бульбу пасеялі, жыта ўбралі», аднак у Стральцова проста касмічнае мысленне. Гэта таксама еўрапейскі талент.
Менавіта дзякуючы якраз такім пісьменнікам Беларусь і будзе заставацца Беларуссю, як бы кіраўніцтва ні хацела вынішчыць беларускую мову і ўвогуле ўсё беларускае. Ад нашых жа кіраўнікоў не пачуеш ані слова па-беларуску, у той час як Папа Рымскі Ян Павел ІІ, калі я быў у яго на прыёме, гаварыў са мной на чысцейшай беларускай мове! Я разумею: ён звяртаўся не асабіста да мяне, а праз мяне — да ўсёй Беларусі… Такім чынам, беларуская культура заўсёды трымалася на сваіх талентах і геніях, прычым на талентах не толькі літаратурных, але ўсяго нашага мастацтва. Трымалася і будзе трымацца надалей.
— Калі мы ўжо прыгадалі гэтае імя — Ларыса Геніюш, дык хацеў бы ўдакладніць адзін невядомы факт з вашай біяграфіі, пра які дазнаўся зусім нядаўна. Але спачатку хацеў бы ўзгадаць, што некалі пісала Геніюш у лісце да славутага навукоўца Адама Мальдзіса: «Думаю аб Рыгору-Рыгорачку. Што яму сніцца? Відно, што ён не абыякавы багом, якія выбралі яму ўсё ж меншае зло… Спадзяюся, што ён яшчэ здзівіць нас подзвігамі ў розных галінах мастацтва. Бо ў адной паэзіі гэтаму віхру — зацесна!» Іншым жа разам, у лютым 1968 года, Геніюш паведамляла Мальдзісу: «Пісаў сябра Мікола [Мікола Прашковіч, беларускі крытык, літаратуразнавец. — С. Ш.], што наш Рыгор збіраецца ў паход!.. Думаю, што гэта нармальна: і Байран жа ў свой час бараніў Грэцыю. Што ж, В’етнам — не Балканы, але думаю, што пакуль ён там паявіцца, дык будзе ўжо po mszy i po kozaniu [у перакладзе з польскай: пасля імшы і казання, тут у значэнні: позна.— С. Ш.]. Калі ўцалее галава, дык будзе медаль, новыя вершы, многа ўражанняў і іншы нажытак. Валі ён там не здрадзіць, бо там глаз узкий, нос плоский, а лицо… А гэта не ў гусце беларусаў. Не радзьце яму нічога, няхай робіць, што знае, мужчына — гэта шырокі свет. Пакуль не пабродзіць па свеце і не перабродзіць у душы, не супакоіцца, і можа быць горай. Гэта ж не нармальны чалавек, а паэт…»
— Не, гэта нейкая выдумка (усміхаецца), я ніколі не збіраўся на вайну… Што ж тычыцца Геніюш, дык Ларыса Антонаўна была ў мяне ў гасцях і нават верш мне прысвяціла… Геніюш — гэта наша святая пакутніца і таксама ўнікальны паэт, які проста геніяльна выразіў у сваёй паэзіі незалежны беларускі дух… Увогуле, я параўнаў бы Геніюш з Ахматавай. Ахматава, на маю думку, павінна быць у кожнай літаратуры, дык вось наша Ганна Ахматава — гэта Ларыса Геніюш.
— У чэрвені будзе дзесяць гадоў, як не стала Васіля Быкава. Вы не толькі сябравалі з Васілём Уладзіміравічам ад самага пачатку 1960-х гадоў — вашыя імёны разам пазначаны ажно на трох сумесных кнігах: «Лісты ў Хельсінкі», «Калі рукаюцца душы…» і «Дажыць да зялёнай травы». Васіль Быкаў — адзіны пісьменнік, якому вы прысвяцілі не тое што асобныя вершы, а цэлыя паэтычныя цыклы, якія вы дасылалі яму звычайнай поштай на працягу пяці гадоў у Хельсінкі, Нямеччыну і Прагу. І я даўно ўжо думаю, што ваша здароўе было падарвана менавіта гэтай стратай, бо не толькі па фотаздымках, але нават па дыктафонных запісах можна заўважыць, як змяніўся ваш голас пасля чэрвеня 2003 года. Вам не хапае Васіля Быкава цяпер, ці ўсё ж гэтая рана патроху загойваецца?
— Мне кожны дзень не хапае Васіля. Мне не хапае мамы і Быкава, бо ён быў для мяне ўсім. Хоць я не хадзіў з ім у панібраце, таму што адчуваў, што ўсё-такі не роўня яму. Я не з тых людзей, якія будуць ляпаць па плячы і гаварыць: «Вася»… Але Быкава не хапае не толькі мне — яго не хапае наогул для Беларусі, для нашага грамадства, для нашай літаратуры, для беларускага мыслення.
— А хто ў гэты не надта спрыяльны для вас час побач, хто найперш падтрымлівае вас?
— Як бы цяжка ні было, але мне ўсё адно хочацца жыць хоць бы таму, што ведаю, што магу пазваніць і пачуць голас Някляева, што Някляеў можа прыехаць да мяне ў любы час ці ў бальніцу, ці дадому. Раней мяне гэтаксама падтрымліваў Міхась Стральцоў, але яго ўжо даўно няма… З маладзейшых для мяне дужа неабходны Алесь Камоцкі. Гэта ўжо новае пакаленне, гэта шляхціч па натуры і чалавек высокай культуры. Я часта надакучаю яму, чытаючы яму свае вершы. Ці вось яшчэ Глеб Лабадзенка — мне няёмка называць яго ўнукам, але гэта той промнік святла з будучага, каля якога я грэюся. Мне падабаецца ў гэтым промніку яго дапытлівасць, яго хуткасць думкі. Так што без Глеба Лабадзенкі я таксама не магу. Наогул, я не магу без добрых людзей жыць.
— Я вось так збоку гляджу на ваша жыццё, дзядзька Рыгор, і мне падаецца, што і Валянціна Міхайлаўна, ваша жонка, з якой вы разам ужо больш за пяцьдзясят гадоў, таксама адзін з найблізкіх вашых сяброў, нават, відаць, можна сказаць, што ў нечым вашае апірышча.
— Сваю жонку Валянціну я не магу ганіць, яна са мной і ў вясёлы час, і ў сумны. Як гаварылі ў нас у Вушачы: яна маё шарае плячо…
— А што значыцца — шарае?
— Працоўнае плячо, на якое нагрузка ўся. Хоць часам мы і крычым, і лаемся — ну, усё як у людзей, але калі кладуся на ноч спаць, дык прашу ў Бога за здароўе дзён для Валянціны…
Да таго ж у мяне яшчэ два званочкі: унучка і мая дарагая дачка Ілона, якая магла б быць выдатнай мастачкай, але лёс не склаўся. Зрэшты, я ўсё роўна ганаруся ёй.
Рыгор Барадулін з жонкай і ўнучкай
— І, напэўна, радасці дадаюць вашыя кнігі, што час ад часу выходзяць у самых розных выдавецтвах. Тут можна прыгадаць і кнігу вашага ліставання з мамай Акулінай Андрэеўнай «Паслаў бы табе душу…», і зборнік выбранага «Руны Перуновы», укладзены Алесем Камоцкім і Уладзімірам Сіўчыкавым, і білінгвічную кнігу «Перакуленае / Опрокинутое», і перавыданне першай вашай кніжачкі «Маладзік над стэпам», якое было ажыццёўлена Глебам Лабадзенкам, і, безумоўна, усе выданні Рымска-каталіцкай парафіі Святога Сымона і Святой Алены: «Ксты», «Гуканне паэзіі Усходу», «Халодная памяць вады», «Anima». Нарэшце, якраз цяпер, у лютым, з’явілася цудоўна аформленая кніга вашых дзіцячых вершаў «Сябрына»…
— Я, канешне, вельмі ўдзячны ўсім сваім выдаўцам без выключэння і найперш Чырвонаму касцёлу і айцу Уладзіславу Завальнюку, а таксама ўкладальніцы Але Сакалоўскай, бо менавіта яны першымі пачалі вяртаць мяне з небыцця. А што тычыцца самай апошняй маёй кнігі — «Сябрыны», дык я ў захапленні ад яе. Гэтую кнігу афармляла маладая мастачка Майя Пракаповіч — гэта нейкае новае мысленне: тут ёсць палёт думкі і сучаснае ўспрыняцце маленькіх дзетак. Я страшэнна ўдзячны выдавецтву «Мастацкая літаратура» за такі падарунак для здзяцінелага сівога паэта.
— Ужо напрыканцы нашай гутаркі хацеў бы зазначыць, што вельмі рады, што застаў вас, дзядзька Рыгор, па-ранейшаму за працай. Па-другое, нягледзячы на ваш і ўсеагульны песімістычны настрой, відаць, усё роўна не варта губляць надзею, што некалі і ў беларускае акенца загляне сонца?
— Памятаеце латынь? Dum spiro spero — пакуль жыву, спадзяюся. Гэта дэвіз, якому ўжо вякі вякоў.
— Дарэчы, не запытаўся, дзядзька Рыгор: а ці прыходзяць да вас вершы апошнім часам?
— Вы разумееце, у мяне такое адчуванне, што пакуль пішу — датуль жыву. Радкі ж да мяне нават у рэанімацыі прыходзілі… Праўда, цяпер ужо менш даўгіх, больш карацейшых… Я прачытаю вам з апошніх вершаў:
* * *
Ідэя для таго даецца,
Каб ціха ехала страха.
І чалавецтва,
І авецтва
Не могуць жыць
Без пастуха…
* * *
Не дадзена нікому выбіраць
Умельства жыць,
Майстэрства паміраць…
* * *
Дзед, як дзіця.
Хаця…
Фота аўтара