«ХРАНАТОПь» Беларуская. Андрэй Кудзіненка запрашае да сучаснай міфалогіі

Слова «хранатоп» азначае суплёт часу і месца, а «хранатопь» — адметнасць беларуская.



Фота з сайта partisanmag.by

Жанчыны хаваюць старога, які быў юрліўцам для ўсяго наваколля — дый не прапускаў аніводнай спадніцы. Але каго ён кахаў найболей?

Легкадумныя аўтамабілісты натыкаюцца на лясных німфаў. Лепей бы яны гэтага не рабілі.

Бандыт прывозіць сябра ў карэ’ер, каб застрэліць, але ёсць яшчэ адна тайна, што перакуліць усё дагары нагамі.

Удава мастака знаходзіць малюнкі з палюбоўніцай мужа — і прыдумвае вытанчаную пасмяротную помсту.

Пакрыўджаны на жонку беларус вешаецца. Але, як вы разумееце, тут усё і пачынаецца.

Кароткія кінагісторыі аб’яднаныя ў праекце «Хранатопь», што пачаў збіраць Андрэй Кудзіненка. «Хранатопь» — гэта не звыклы кінаальманах, зроблены рознымі аўтарамі. Гэта — зрэз цяперашніх абрадаў, дзіўных выпадкаў і цырымоній, запрашэнне да супольнай творчасці, актуальная талака міфалогій і несвядомага. Гэта — фрэска-кінатвітэр, што пішацца ў партызанскіх умовах грувастка-мёртвай манаполіі старой студыі і спарахнелых ідэалогій.

Кінаальманахі здаўна былі папулярныя. Самыя першыя кінапаказы, дзе намяшана ўсяго з усім — такія пачатковыя, гарластыя і вольныя альманахі. Калі грошы, улада і фанабэрыстыя ідэі (марксізм, фашызм, лібералізм, дзяржавахвальства) яшчэ не ўсталявалі сваёй жорсткай формы, сеансы ў кінатэатрах былі тэрыторыяй свабоды, атракцыёнам з актыўным гледачом, які мог пабачыць сябе на экране, свістаў, пляскаў і радаваўся ад душы.

Нядаўнія альманахі, кшталту «Парыж, я кахаю цябе» — гламурныя, вылізаныя, пра вольніцу забыліся. «Хранатопь», які на пачатку мысліўся як стужка пра Менск — поўная супрацьлегласць такому скаронаму альманаху.

«Хранатопь» — гэта былічкі, амаль праўдзівыя гісторыі пра неверагоднае, што адбываецца побач, але запоўненыя страхам, смехам і тайнай. Іхнія сваякі — фальклорныя запісы пра гарадскія легенды, дзіўныя выпадкі і пераўтварэнні. Гэта гратэскныя «Казкі» Адама Глобуса і «Тэлурыя» Сарокіна, які гуляе ў міфалогію на постсавецкіх руінах.

Першая ж гісторыя «Хранатопі», зрэжысаваная Кудзіненкам, адштурхоўваецца ад сапраўднага беларускага абраду «пахавання Сідоркі», што выклікаў захапленне ў фалькларыстаў. На Масленіцу старыя кабеты хаваюць ляльку дзеда з рухомым фаласам-морквай.

Кудзіненка запрасіў у эпізод слынных актрыс Таццяну Мархель, Любоў Румянцаву, Тамару Мужэнка. Народны гратэск агорнуты арыстакратычнай тугою і настальгіяй. «А цяпер спявайце!» — запрапанаваў рэжысёр. Актрысы ад усёй душы імправізавалі прыпеўкі, аднаўляючы рытуал.

Кудзіненка любіць працаваць з міфам і забытымі легендамі. Папярэдняя ягоная карціна «Hard Reboot» — гэта падарожжа на памежную тэрыторыі геаграфіі і несвядомага (фільм здымаўся на мяжы Беларусі), дзіўная кінатэрапія і страшная казка адначасова. Гурт знаёмага музыкі "Noisa MC" распадаўся. Кудзіненка запрасіў музыкаў у Беларусь — і ўлучыў у казачную гісторыю, свядома збудаваную згодна з ініцыяцыйнымі правіламі фалькларыста Уладзімера Пропа. Стужка знітоўвала дакументальныя здымкі з фантастыкай, мастакі — і ўся здымачная група — змяніліся.

Увогуле, сучасная беларуская культура чулая да міфаў і рытуалаў. Гэта могуць быць аскетычна-дакументальныя гісторыі савецкага мінулага, як у Святланы Алексіевіч, але міфы могуць адразу брацца за аснову — як у творчасці Кудзіненкі.

Праца рэжысёра заключаецца ў здольнасці арганізаваць творчую групу, прыслухацца да кожнага, выявіць лепшае — і скласці ў агульную, цэласную карціну.

Я бачыў, як працуе Андрэй Кудзінка, як падбірае падыход да кожнага акцёра, як тлумачыць яму задачы, як плённа выкарыстоўвае схаваную энергію ў акцёрскіх імправізацыях. Гэта рэдкі дар — аб’ядноўваць людзей, каб стварыць новае. Стварыць ва ўмовах, якія для творчасці не прыстасаваныя.

Што ж, калі грувасткая бюракратычная машына займаецца тым, каб «трымаць кожнага і не пушчаць», то адказам будзе партызанская кінавытворчасць, як сталася са слыннай карцінай «Акупацыя. Містэрыі». Здымалася яна ўласнымі высілкамі — з калегамі і сябрамі, якія ведалі чаго дасягнуць.

Сёння вялікія праекты Андрэя Кудзіненкі, якія маглі бы годна прагучаць на міжнародных на міжнародных фэстах і захапіць публіку, пакладзеныя пад сукно. Замарожаны барочна-лабірынтавы «Шляхціц Завальня», дзе эстэтыка Яна Баршчэўскага знітаваная з пытаннямі Дастаеўскага (ідэолагі злякаліся, што напрыканцы стужкі забіваюць «цара-бацюхну»). Незвычайны сцэнар пра Лі Харві Освальда, які жыў у Менску — і вядома, чым праславіўся, — таксама ні ў якім разе не пажаданы (і гэта нягледзячы на тое, што сцэнар ужо прывечаны на міжнародным кінарынку).

У гэтых умовах працаваць прыходзіцца малымі формамі — сціслымі кінатвітамі, па 5–7 хвілінаў кожны, па-партызанску, у фармаце, які пасуе для інтэрнэту, каб гісторыі можна было бы знітоўваць, перастаўляць, і, галоўнае — дадаваць. Да кінагутаркі запрашаюцца ўсе: творцы маладыя і сталыя, акцёры-пачаткоўцы і акцёры-народныя, вынаходнікі і мастакі. Гэта талака, супольная творчасць, майстэрства, падтрымка і навучанне.

Свае гісторыі для «Хранатопі» прапанавалі ўжо Віктар Марціновіч і Павал Касцюкевіч, а гісторыя ад Адама Глобуса ўжо набыла экранную форму. Зрэжысаваў яе Аляксандр Дэбалюк. Як ігравы рэжысёр паспрабаваў сябе і арганізатар кінафэсту «Бульбамуві» Януш Гаўрылюк (бандыцкі кінатвіт «Таемніца гарбатай ямы» ўжо адзначаны польскім кінапрызам). У твітах, акрамя знаных кінаакцёраў, цалкам удала паспелі зняцца музыка Аляксандр Памідораў і спявачка Naka, мастак Артур Клінаў — і журналіст «Белсату» Валеры Руселік.

Слова «хранатоп» азначае суплёт часу і месца, то «хранатопь» — адметнасць беларуская. Суплёт топіцца ў багне, людзі гойсаюць на купінах, дзесьці лятае цмок. Гутаркі і спевы ўзносяцца да нябёсаў. Разам са створанай талакой міфалогіяй будуецца новы свет.