«Свабоду без спачування і ўзаемадапамогі не пабудуеш»

Гісторыі беларусаў, якія дапамагаюць мігрантам, пераказвае «Салідарнасць».

«Я апранала рукавіцу на халодныя рукі. Адна жанчына дзякавала "сэнк ю", іншая казала "іт, іт"»

Мінчанка Аляксандра (імя змененае) часта бачыла натоўпы мігрантаў у горадзе, сустракала іх у ГЦ «Галерэя», а ўчора, калі чарговым разам забрала дзіця са школы, прыехала дадому, перагледзела свае рэчы, якія ўжо не носіць, сабрала самае цёплае і вярнулася да гандлёвага цэнтра.
— Гэта быў імпульсіўны ўчынак. Людзі распавядалі, што прадавалі апошнюю маёмасць — ім абяцалі 100%-ы шлях да лепшага жыцця. Бачыла рэпартажы, што яны куплялі сабе туры па $2500, ім гарантавалі, акрамя пуцёўкі і візы, двухтыднёвае пражыванне ў гасцініцы, а потым праз 3 дні выганялі на вуліцу. І я бачыла, што яны зусім не падрыхтаваныя да нашага надвор'я. У Facebook шмат абмяркоўвалі гэтую тэму, я падумала: толку абмяркоўваць і спачуваць, калі я не паспрабую нешта зрабіць?
З сабой Аляксандра ўзяла пухавік, ваўнянае паліто, шалікі, рукавіцы. Сын захапіў цукеркі: «Ён, вядома, больш хацеў у камп'ютар пагуляць, але я паспрабавала растлумачыць, чаму гэта важна».
Фудкорт, які ўвесь месяц быў забіты мігрантамі, аказаўся пустым. Спачатку Аляксандра разгубілася, а потым убачыла натоўп ля Палаца спорту.
— Адразу ля падземнага пераходу стаялі тры жанчыны, думаю, гэта былі курды. Я зрабіла крок і проста працягнула рэчы са словамі «wool» (у перакладзе з англійскай "воўна". — Заўв. рэд.). Яны, нават не думаючы, сталі разбіраць іх. Адна жанчына працягнула мне руку — я ёй надзела рукавіцу (падумала, раптам яны не ўмеюць апранаць нашы рукавіцы?).
Я адчула, наколькі ў яе халодная рука. Усё, што я ім давала, яны апраналі на сябе, накідвалі плед. Дзякавалі «Сэнк ю! Сэнк ю!», а адна казала «Іт, іт», паказваючы на рот. У мяне ногі падкасіліся, я зразумела, што людзі проста галодныя. Мне давялося працягнуць тыя цукеркі, якія мы ўзялі, і я сябе адчула Марыяй Антуанэтай, якая ў фільме гаварыла: «Калі ў іх няма хлеба, хай ядуць пірожныя», — распавядае Аляксандра.
Дзяўчына кажа, разумее, што ў нашу краіну прыязджаюць людзі рознага фінансавага дастатку: «Я бачыла і тых, хто сядзяць у рэстаране або выходзяць на Карла Маркса са здымных кватэр коштам ад 70 еўра ў суткі, і тых, хто зусім не выглядалі як тыя, хто прыехаў сюды з вялікімі сумамі». Аляксандра ўпэўненая, што ў кожнага чалавека свая гісторыя.
— Спрацавала «сарафаннае радыё», нейкія абяцанні, людзей падманулі. Зусім не можа быць аргументам, што яны павінны быць разумнейшымі, пачытаць, якая ў нас тут дыктатура. [Людзі] пішуць, што яны плацяць дыктатару. Ну што за трызненне? Можна чытаць гісторыю па лічбах перамог палкаводцаў, а можна з пункту гледжання разбураных вайной жыццяў, людзей, якія памерлі ад голаду і страчаныя ў этапах.
Для мяне важнае чалавечая жыццё. Гэтыя людзі абсалютна не разумеюць, закладнікамі якіх сітуацый, гульняў яны сталі. Я напісала пост у Facebook, ведаючы, што будзе хваля скепсісу, разваг, трэба гэта ці не. «Яны ведалі, на што ішлі» можна сказаць і пра нашых палітвязняў, людзей, якія не выканалі злачынны загад і пазбавіліся працы. Але хіба «яны ведалі, на што ішлі» — гэта аргумент? Для мяне не.
Я ведаю, што дапамагаюць заўсёды адны і тыя ж людзі: і пішуць лісты палітвязням, і збіраюць перадачы, і адкопваюць падчас «Хаўера» суседскую машыну ў двары. Пасля гэтага допіса некалькі маіх знаёмых адпісаліся, што таксама аднеслі мігрантам рэчы.
Вадзім — якраз з тых, хто, прачытаўшы пост, таксама адправіўся да «Галерэі» з вялікім пакетам.
— Гэтая думка мільгала і раней, я наогул лічыў, што перадаваць рэчы лепш проста на мяжы, а потым якраз з'явіўся пост Сашы. Я перадаваў толькі рэчы — шапкі, пальчаткі, курткі, спартыўныя касцюмы, тэрмабялізну для дзяцей і падлеткаў, сваю куртку, плед. Праўда, калі я сёння ўжо туды прыехаў, людзей было мала, мабыць, іх усіх павезлі да мяжы.
У асноўным заставаліся маладыя мужчыны, пару жанчын. Яны выглядалі спалохана, ведаеце, як напалоханыя звяркі, якія чакаюць нейкага вокрыку або ўдару. Некалькі разоў я паўтарыў «kids» («дзеці» ў перакладзе з англійскай. — Заўв. рэд.), тады зразумелі, што я не збіраюся іх праганяць, ужо дзякавалі.
Вадзім кажа, што хацеў перадаць і прадукты, але крамы былі зачыненыя, таму вырашыў, што прыедзе яшчэ раз — ужо з прадуктовай дапамогай.
— Сярод маіх знаёмых няма тых, хто асуджае дапамогу мігрантам. Усе, скажам, ведаюць, хто ў гэтым вінаваты. Я разумею, чаму людзі выказваюцца супраць: думаю, усе ўцягнутыя ў бягучую сітуацыю ў краіне, бачаць у мігрантах інструмент, які выкарыстоўваюць пэўныя структуры, і злуюцца на іх. Ну і нельга сказаць, што ў краіне не прысутнічае бытавая ксенафобія — яна была з савецкіх часоў.
Людзі, безумоўна, раздражнёныя, — разважае Вадзім. Мужчына кажа, што рэгулярна дапамагае і сем'ям, якія сутыкнуліся з рэпрэсіямі ў Беларусі. — Я дапамог чым змог, не магу сказаць, што рэгулярна буду гэта рабіць, але разумею, што чыста па-чалавечы важней дапамагчы людзям, якія могуць загінуць, чым купіць свайму дзіцяці чарговую цацку.

«Свабоду без спачування і ўзаемадапамогі не пабудуеш»

Крысціна (імя змененае) збіраецца аднесці мігрантам цёплае адзенне, якое сабрала дома. Мінчанка плануе прыгатаваць бутэрброды, а можа быць, кажа, атрымаецца захапіць гарбату з «Галерэі».
— Рэчы хацела аддаць у «Калі ласка», але тут, відавочна, больш патрэбна. Я лічу, што не бывае лішніх або не такіх людзей. Незалежна ад полу, расы, веры, нацыянальнасці, бягучага месца пражывання — усе людзі роўныя. Нас вызначаюць толькі нашы ўчынкі, і кожны можа памыліцца. Немагчыма праходзіць міма бяды жывых істот, нават калі, на думку кагосьці, яны самі вінаватыя ў сваіх бедах.
Немагчыма глядзець, як дзеці замярзаюць без адзення або ежы, таму што хтосьці лічыць, што іх бацькі паступаюць няправільна, — дзеліцца Крысціна. Яна ўпэўненая, што ў здаровым грамадстве вельмі важныя ўзаемадапамога і спачуванне. — І гэта мой асабісты невялікі ўклад у такое бяспечнае грамадства, якое гатова працягнуць руку дапамогі ў цяжкай, бязвыхаднай сітуацыі, нават калі чалавек памыліўся і зрабіў нешта не так, што прывяло яго да гаротнага становішча.
Людзі баяцца чужынцаў — гэта вядомы эфект у псіхалогіі. Але такі страх ірацыянальны і згубны не толькі для «іншых», але і для нас саміх. Свабоду без спачування і ўзаемадапамогі не пабудуеш.

«Чытала гісторыю курдаў — не зайздрошчу гэтай народнасці, мне іх шкада»

Мінчанка Святлана працуе ў сферы адукацыі. У іх, кажа, ад мясцовага раённага Саюза жанчын абвясцілі збор рэчаў для мігрантаў. Святлана не з'яўляецца чальцом арганізацыі, але знайшла дома для дарослых курткі, паліто, якія ўжо ў сям'і ніхто не носіць, і аднесла. Яшчэ купіла трохі прадуктаў.
— Асабліва шмат не купіш — самім жыць трэба. Але чалавек 7-8 змогуць паесці. Мы не куплялі новую вопратку, прадукты — тое, што даступнае, недарагое. Калегі некаторыя таксама прыносілі рэчы, якія ім ужо не патрэбныя. Я вельмі ўразілася, мне шкада дзяцей, яны наогул не вінаватыя, іх бацькі ўзялі і сюды прывезлі, — разважае Святлана.
Жанчына кажа, што яе сям'я заўсёды імкнецца адгукацца на просьбы аб дапамозе, вырашылі не заставацца ўбаку і ў гэты раз, а на працы на яе ніхто не ціснуў і не ўгаворваў.
— Ведаеце, я чалавек веруючы, хто з нас не грэшны? Самі ехалі або іх прывезлі і падманулі, як яны ехалі і чаму... У гэтай сітуацыі, вядома, вельмі цяжка разабрацца, але і няма сэнсу: людзі мерзнуць, паміраюць ад голаду, тут і цяпер ім патрэбная дапамога. Меркаванняў шмат, але я лічу, што кожны можа аказацца ў такой сітуацыі, тым больш у наш час.
Як сказаў мой бацька сёння: «Успомніце казку "Коткін дом": усе павінны быць людзьмі». Калі чалавек ніколі нікому не дапамагаў, калі з ім бяда здарыцца, як ён сам потым будзе прасіць аб дапамозе? Ведаеце, у жывёл памірае маці, а яе дзяцей вырошчвае іншая — не адштурхоўвае, не загрызае, як чужых.
За дапамогу захраслым на мяжы мігрантам, распавядае Святлана, некаторыя калегі яе асудзілі.
— Выслухала сёння і ўчора: вось, няправільна робіце, нельга так, хай з'язджаюць. Гэтая сітуацыя некалі вырашыцца: туды яны з'едуць ці назад іх адправяць — людзям трэба паесці. Я лічу, нельга так агрэсіўна [ставіцца]. Думаю, яны і лес той сякуць ад безвыходнасці, хоць так і нельга, і з'ехалі не ад добрага жыцця. Чытала гісторыю курдаў — не зайздрошчу гэтай народнасці, мне іх шкада.
Сяргей з Мінска таксама не ўдзельнічаў у зборах — убачыў кліч у «Фэйсбуку» ў сяброў, якія звязаныя з медыцынай, паказаў паведамленне жонцы, і без доўгіх роздумаў пара наважыла сабраць дзіцячыя рэчы, якія заставаліся дома.
— Вялікі збор ніхто не аб'яўляў, але папрасілі, калі ў кагосьці ёсць рэчы на дзяцей такіх жа гадоў, прывезці іх. Вось я і адвёз. Гэтыя людзі былі вельмі ўдзячныя за дапамогу. Ужо з іх слоў мы зразумелі, што ім казалі, нібыта існуе нейкая тая дамоўленасць, калідор, па якім можна лёгка патрапіць у Германію [з Беларусі], і ў гэтым яны былі ашуканыя. Адкуль бы гэтыя людзі ні былі, гэта ж чалавек, гэта ж маленькае дзіця.
Мужчына распавядае, што спецыяльна каналы дапамогі мігрантам шукаць не будзе, але лічыць, што, калі ёсць магчымасць, трэба дапамагаць.
— Усе жадаюць лепшага жыцця, гэта ж нармальна, а дзіця павінна быць у цяпле. Я не месія нейкі — гэта проста мае перакананні. Я нядаўна ехаў са сваёй маці на машыне, праязджалі групу мігрантаў, і яна неяк абразліва назвала іх. Я вельмі здзівіўся. Можа, нейкія негатыўныя патэрны счытваюцца ў грамадстве і ўсё так пачынаюць [рэагаваць], але гэта дзіўна.

«Людзям патрэбныя ежа, вада і цяпло. А яшчэ іх трэба вывозіць ад мяжы хутчэй»

Беларуска Таццяна (імя змененае па просьбе гераіні) у 2020 годзе была вымушаная з'ехаць з дзецьмі ва Украіну. Сям'я выязджала з краіны якраз у тыя дні, калі на беларускай мяжы былі тысячы хасідаў, якія спрабавалі трапіць ва Умань.
«Яны былі заціснутыя на паласе дарожнага пакрыцця, у жудасных антысанітарных умовах. Па патрэбе хадзілі ў мясцовы лясок. Смеццевыя бакі, устаноўленыя на ўкраінскай частцы "нейтральнай зоны", пастаянна стаяць перапоўненыя, а ў той момант смецця было ў тры разы больш, чым звычайна. Мы падзяліліся з хасідамі вадой», — успамінае дзяўчына і кажа, што не дапамагала мігрантам падчас цяперашняга крызісу, але гатовая была б паехаць туды валанцёрыць, калі б была такая магчымасць.
— Я б вельмі хацела, але на каго пакіну дзяцей? Таму мне сорамна, адчуваю сябе звязанай. Валанцёры здольныя да спагады, яны ў сілах аддаваць сваё душэўнае цяпло людзям, размаўляць. Спалоханым мігрантам зараз неабходна бачыць тых людзей, хто спачувае. У ваенных загад, у журналістаў заданне, а валанцёры добраахвотна выконваюць неабходную працу. Людзям на мяжы выжывання патрэбныя ежа, вада і цяпло, — разважае дзяўчына.
Таццяна не згодная з тымі, хто асуджае гатовых дапамагаць захраслым там людзям, нават калі іх туды «загнала ўлада»:
— Мігранты не ведалі, на што ішлі. Курды, як звычайныя людзі, верылі, што змогуць перасячы мяжу і атрымаць статус бежанца, які адкрывае перспектывы да спакойнага забяспечанага жыцця. Яны былі ашуканыя людзьмі, якія абяцалі ім нейкія паслугі за грошы.
Калі думаеш пра мігрантаў як пра людзей, уключаецца спачуванне. Але прасцей адмежавацца ад іх, ад улады, якую не выбіраў, і жыць далей у сваім свеціку. Гэта пазіцыя чалавека слабога і зашоранага. Калі мы хочам самі будаваць сваю краіну, то і яе праблемы мы таксама павінны вырашаць самі, — упэўненая дзяўчына.