Служба ў войску як абавязак грамадзяніна. Праваабарончы падыход
Закон «Аб альтэрнатыўнай службе», які ўступіў у сілу з ліпеня 2016 года, не апраўдаў чаканняў праваабаронцаў.
Валянцін Стэфановіч. Фота: svaboda.org
Гібель салдата тэрміновай службы ў
вайсковай частцы Печы пад Барысавам актуалізавала праблематыку альтэрнатыўнай
грамадзянскай службы. Абарона краіны, як і паўсюль, з’яўляецца адным з
абавязкаў грамадзянаў Беларусі, замацаваным у Канстытуцыі.
Аднак у галоўным законе таксама замацаванае права грамадзянаў на рэалізацыю гэтага абавязку ў іншых формах, не звязаных са службай у войску. Пашырэнне палажэнняў закона аб альтэрнатыўнай грамадзянскай службе і перавод войска цалкам на кантрактную сістэму забяспечаць рэалізацыю гарантаваных Канстытуцыяй правоў на практыцы, мяркуюць праваабаронцы “Вясны”.
Як тлумачыць Валянцін Стэфановіч, замацаваны ў Канстытуцыі краіны ваенны абавязак не мае абсалютнага характару і можа рэалізоўвацца ў форме альтэрнатыўнай службы. Аднак Закон «Аб альтэрнатыўнай службе», які ўступіў у сілу з ліпеня 2016 года, не апраўдаў чаканняў праваабарончай супольнасці краіны, паколькі дыскрымінуе асобаў, якія адмаўляюцца ад праходжання вайсковай службы паводле матываў сумлення.
“Па-першае, закон прадугледзеў толькі адну катэгорыю грамадзянаў, якая можа разлічваць на альтэрнатыўную службу, — паводле рэлігійных перакананняў. А паняцце “перакананні сумлення” — значна шырэйшае. Напрыклад, чалавека, які не з’яўляецца вернікам, але з’яўляецца прынцыповым пацыфістам, разглядае вайсковую службу як падрыхтоўку да вайны, да забойства сабе падобных, заканадаўства абавязвае служыць у войску, а за ўхіленні ад службы ён трапляе пад крымінальны пераслед. Яго могуць асудзіць нават да пазбаўлення волі”, — кажа Валянцін Стэфановіч.
У выпадку зняволення чалавека, які будзе матываваць адмову ад службы ў войску сваімі перакананнямі і будзе паслядоўна адстойваць права на альтэрнатыўную службу, у праваабаронцаў будуць падставы для прызнання яго палітычным зняволеным. Пакуль у Беларусі такой практыкі не было.
“Другі аспект — тое, што тэрміны альтэрнатыўнай службы, на наш погляд, неабгрунтавана перавышаюць тэрміны службы ў войску. Асабліва, калі мы параўноўваем з такой катэгорыяй, як служба ў рэзерве. Па нашым меркаванні, гэта дыскрымінацыя. Бо атрымліваецца, што асобы з антымілітарысцкімі перакананнямі павінны аддаваць доўг радзіме значна большы тэрмін, чым тыя, хто такіх перакананняў не мае. Тым больш на гэтую тэму ёсць рашэнне Камітэта па правах чалавека ААН”, — працягвае праваабаронца.
Валянцін Стэфановіч меў на ўвазе рашэнне ў справе “Фуэн супраць Францыі (№666/1995)”, дзе КПЧ ААН прызнаў, што ўдвая большы тэрмін альтэрнатыўнай службы ў параўнанні з вайсковай службай з’яўляецца дыскрымінацыяй па прыкметах перакананняў і парушэннем дзяржавай-удзельніцай артыкула 26 Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, ратыфікаванага і беларускай дзяржавай.
Таксама Стэфановіч мяркуе, што прызыўная сістэма фармавання войска павінна быць скасаваная, войска павінна стаць цалкам кантрактным, прафесійным — тады яно зможа якасна выконваць сваё прызначэнне, і прынамсі такія праблемы, як дзедаўшчына, там фактычна будуць адсутнічаць.
Аднак гэта патрабуе якасна іншага падыходу дзяржавы — рэфармавання войска, яго скарачэння і аптымізацыі.
Ці могуць улады Беларусі пайсці на такое — вялікае пытанне. І гэта пытанне ўжо выключна палітыкі дзяржавы.