«Расьследаваньне генацыду насельніцтва Беларусі»: паказуха і падман

У красавіку 2021 года генеральны пракурор Беларусі Андрэй Швед заявіў аб пачатку крымінальнае справы аб «генацыдзе насельніцтва Беларусі ў часы Вялікае Айчыннае вайны і пасьляваенны перыяд». А ў чэрвені 2022 года ўжо расейскія дзяржворганы далучыліся да гэтае справы. 

Андрэй Швед і кіраўнік Сьледчага камітэту Расеі Аляксандр Бастрыкін дамовіліся аб стварэньні сумеснае сьледчае групы. Пры гэтым расейскія сьледчыя абапіраюцца на паняцьцё «савецкі народ», у якое ўключаюць жыхароў Беларусі савецкага часу. І, дарэчы, стварэньне такое сумеснае групы значыць, што расейскія сьледчыя ўдзельнічаюць у раскопках і вывучэньні выкапаных рэчаў.

З 2021 года новыя раскопкі месцаў пахаваньня людзей, заяўленыя як фіксацыя доказаў генацыда насельніцтва Беларусі, зьдзейсьненага нацыстамі, адбыліся ўжо ўва ўсіх абласьцях Беларусі.

Першае, што кідаецца ў вочы ў сувязі з гэтым «дасьледаваньнем генацыду» — паказуха. Прыклад з Камянецкага раёна: у ліпені 2021 года пачаліся раскопкі ва ўрочышчы Равец ля вёскі Вялікія Мурыны Камянецкага раёна Берасьцейскае вобласьці. Даныя аб тым, што ва ўрочышчы Равец у 1941 годзе гітлераўцы расстралялі звыш за сто габрэяў, існавалі даўно. Паводле апавяданьняў краязнаўцы зь Берасьцейшчыны Рыгора Мусевіча, на пачатку 2000-х гадоў двойчы прыязджалі з-за мяжы нашчадкі габрэяў, якія ў першай палове ХХ стагоддзя жылі ў Камянецкім раёне і зьехалі да вайны. Гэтыя людзі намагаліся дабіцца ўстаноўкі помніка расстраляным ва ўрочышчы Равец габрэям з камянецкага гета. Але ўсе іх пісьмовыя звароты да беларускіх дзяржустановаў і ў 2001 годзе, і ў 2005 годзе засталіся без адказаў. А зараз, паводле адмашкі ці зь Менску, ці з Масквы, ва ўрочышчы вядзецца «расьследаваньне генацыду».

Але нават такая паказуха — далёка ня самая істотная рэч, зьвязаная з гэтым расьследаваньнем. Ёсьць доказы, якія ўказваюць на тое, што часткова за месцы расстрэлаў людзей гітлераўскімі нацыстамі сумесная расейска-беларуская сьледчая група жадае выдаць месцы расстрэлаў людзей Саветамі, а менавіта НКУС.

Самы яскравы прыклад — раскопкі ў Шчакатоўскім (Навабеліцкім) лесе, якія вядуцца зь лістапада 2021 года. Паводле сьведчаньняў жыхароў з навакольных мястэчак, у гэтым лесе ў 1937 годзе НКУСаўцы расстрэльвалі людзей, у тым ліку жыхароў Чарнігаўскай вобласці Ўкраіны. Напачатку 1990-х гадоў гэтыя злачынствы расьследавала Гомельская абласная пракуратура. Тады экспертыза вынесла заключэньне: пахаваньні ў Шчакатоўскім лесе адносяцца да даваеннага часу.

Але яшчэ ў 2007 годзе той жа 52-гі пошукавы батальён Міністэрства абароны, які вядзе раскопкі зараз, цішком раскапаў у Шчакатоўскім лесе дзьве магілы. Гомельскія актывісты ўжо тады падазравалі, што ўлады намагаюцца выдаць савецкія расстрэлы за гітлераўскія.

Зноў раскопкі ў Шчакатоўскім лесе пачаліся напрыканцы 2021 года, ўжо ў рамках згаданага «расьследаваньня генацыду насельніцтва Беларусі». Пры гэтым у афіцыйных паведамленьнях мейсца раскопак называецца не Шчакатоўскім або Навабеліцкім лесам, а Чонкаўскім лесам, згодна з назвай лясгаса, хаця раней ніколі гэтыя мясьціны так не называліся. Магчыма, гэтае робіцца з мэтай ўвесьці ў зман, таму што тэма расстрэлаў НКУС у Шчакатоўскім лесе ў мінулыя гады неаднаразова асьвятлялася ў СМІ.

Пра тое, што гаворка ідзе аб адным і тым жа месцы, сьведчаць даныя аб каардынатах раскопак, сабраныя гомельскім інтэрнет-выданьнем «Флагшток». Паводле іх, цяпер раскопкі вядуцца ў непасрэднай блізкасьці ад месца раскопак, якія выконвала Гомельская пракуратура ў 1995 годзе, вынікам якіх, як сказана вышэй, стала заключэньне аб расстрэлах у даваенныя часы. Гэта тэрыторыя Шчакатоўскага леса ў паўтара кіламетрах ад рэстарана «Чабарок».

Падрабязныя вынікі расьследаваньня Гомельскае пракуратуры 1995 года апублікаваў археолаг Гомельскага абласнога краязнаўчага музэя Аляксандр Штаменка. Ягоны артыкул увайшоў у зборнік «Палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі ў ХХ стагодьдзі», зроблены на аснове матар'ялаў навуковае канферэнцыі 1997 года. Вось цытата з артыкулу: «С первых дней работы крайне важно было обнаружить такие предметы, по которым можно было судить о времени и авторстве расстрелов. Ответ на все эти вопросы найден совершенно неожиданно. При расчистке футляра от расчёски, происходящего из нижнего заполнения могилы № 2, проявилась процарапанная на нём надпись. Текст был нанесён при помощи острого предмета на обе стороны футляра. В результате расшифровки выяснилось, что обладатель данного футляра был арестован во вторник 19 августа 1937 года и находился под следствием до четверга 7 октября 1937 года».

Месца раскопак у Шчакатоўскім лесе ў 2021 годзе наведваў Андрэй Швед, а таксама памочнік міністра абароны па ідэалягічнай працы Леанід Касінскі. З гэтага можна зрабіць вывад, што фармаваньне хлусьлівае версіі расстрэлаў узятае гэтымі чыноўнікамі пад асабісты кантроль.

Іншы прыклад — Воранаўскі раён Гарадзенскае вобласьці. У кастрычніку 2022 года выданьне «Воранаўская газета» паведаміла аб «новым факце генацыда беларускага народа». Са спасылкай на экспертызу вынікаў раскопак 2007 года гэтае выданьне напісала, што ў пясчаным кар'еры каля вёсцы Вайкунцы адбываліся расстрэлы людзей «у гады Вялікае Айчыннае вайны і ў пасьляваенны час». Расстрэлы ў пасьляваенны час могуць значыць толькі адно: іх здзяйсьнялі Саветы. Вельмі верагодна, што гаворка ідзе пра расстрэлы ўдзельнікаў антысавецкага пасьляваеннага супраціву.

Варта адзначыць, што «Воранаўская газета» — афіцыйнае выданьне, заснавальнікам якога зьяўляецца Воранаўскі райвыканкам.

Прапагандысты вінавацілі ў генацыдзе беларускага народа Захад, а вінаватыя аказаліся на Усходзе

Апроч прамых указаньняў на тое, што сьледчыя маюць намер выдаць савецкія расстрэлы за гітлераўскія, ёсьць некалькі выпадкаў, калі маюцца факты, якія ўказваюць на зьдзейсненыя НКУС расстрэлы ў гарадах, у якіх зараз адбываюцца раскопкі, але мейсца такіх расстрэлаў дакладна невядома.

Прыклад — Слаўгарад Магілеўскае вобласьці. У лістападзе 2023 года ў праўладных СМІ зьявіліся паведамленьні аб выяўленні парэшткаў 65 мясцрвых габрэяў, расстраляных нацыстамі ў 1941 годзе.

Аналіз даных, сабраных беларускім аддзяленьнем міжнароднага супольніцтва «Мэмарыял», паказвае: у адзін і той жа дзень, 28 сакавіка 1933 года, былі расстраляныя адразу 12 жыхароў вёсак Іванішчавічы, Жалезінка, Хоцішча і Машэцкая Слабада сучаснага Слаўгарадскага раёна. Да 1945 года Слаўгарад меў назву Прапойск.

Ува ўсіх гэтых людзей месца расстрэлу не пазначана, у адрозьненьне ад іншых рэпрэсаваных жыхароў згаданых вёсак, у якіх месца расстрэла — Менск, і даты расстрэлаў іншыя. Улічваючы, што менавіта ў Прапойску ў тыя гады існавала раённае аддзяленьне НКУС, месца расстрэла гэтых 12 чалавек зь вялікай верагоднасьцю знаходзіцца на тэрыторыі Слаўгарада або ягоных навакольляў. Зразумела, што гэтае месца можа не супадаць з месцам расстрэла габрэяў нацыстамі, але яно дзесьці існуе.

Маюцца таксама факты, якія могуць указваць на тое, што расстрэл НКУС гэтых 12 вяскоўцаў можа быць зьвязаны з антысавецкім супрацівам у тагачасным Прапойскім раёне. Адно з магілеўскіх выданьняў спасылаецца на данясеньне Прапойскага раённага аддзелу міліцыі ў раённы камітэт партыі ад траўня 1930 года, якое знаходзіцца ў дзяржархіве Магілеўскае вобласьці. У гэтым дакуманце гаворыцца пра «Прапойскае паўстаньне», штаб якога знаходзіўся ў вёсцы Жалезінка. Згодна з данясеньнем, удзельнікі паўстаньня «забівалі чырвонаармейцаў, адбіралі абмундзіраваньне і амуніцыю», але пры гэтым не наносілі шкоды мірнаму насельніцтву, а трывала гэтае паўстаньне ў некаторых мясьцінах, у тым ліку на тэрыторыі Іванішчавіцкае сельрады, нават да 1929 года.

Такім чынам беларускія і расейскія пракуроры спрабуюць ня проста «расьследаваць генацыд» — яны імкнуцца «адбяліць» НКУС. Як гэта неаднаразова спрабавалі рабіць і раней.

Рэжым не там шукае «генацыд беларускага народа»