Як правільна аднаўляцца пасля COVID-19

Якія працэдуры для аднаўлення каронавіруса прызначаюць часцей за ўсё, чаму папулярная спелеатэрапія і як не патрапіць у другую хвалю, mag.103.by распавяла ўрач вышэйшай катэгорыі, намеснік галоўнага ўрача па медыцынскай частцы дзяржаўнай установы "Рэспубліканскі клінічны медыцынскі цэнтр" Упраўлення справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Святлана Галіцкая.

— Назіранні за пацыентамі з COVID-інфекцыяй сведчаць, што, акрамя паражэнняў дыхальных шляхоў, лёгкіх, пакутуюць і іншыя органы і сістэмы.
Многія пацыенты скардзяцца на выяўленую слабасць, парушэнне цягліцавага тонусу. З аднаго боку, гэта можна растлумачыць доўгім вымушаным становішчам цела пацыента (асабліва пры знаходжанні на штучнай вентыляцыі лёгкіх (ШВЛ) у аддзяленнях інтэнсіўнай тэрапіі і рэанімацыі). З іншага боку, ужо пасля выздараўлення пры наяўнасці падобных скаргаў і правядзенні электранейраміаграфіі мы бачым, што ў пацыентаў назіраецца ў тым ліку паражэнне перыферычных нерваў.
У большасці пацыентаў, якія лечацца ад COVID-інфекцыі, узнікаюць пэўныя псіхалагічныя праблемы (дэпрэсія, трывога). Такім людзям сапраўды патрэбна дапамога псіхатэрапеўта. Прычым гэта не проста выключна псіхалагічная праблема. Каронавірус можа паражаць цэнтральную нервовую сістэму, і развіваецца свайго роду кавідная энцэфалапатыя. Былі выпадкі кавіднай паразы галаўнога мозгу, кавіднаго менінгіту і энцэфаліту.
COVID-інфекцыя можа паражаць сардэчна-сасудзістую сістэму. Даказаны выпадкі кавмдных міякардыту, паразы праводзячай сістэмы сэрца. Такіх пацыентаў вельмі складана лячыць. Бо ў закрытым кавідным аддзяленні ўся ўвага надаецца барацьбе з дыхальнай недастатковасцю, купіраванню сімптомаў тэмпературы. І вельмі часта праблемы з сардэчна-сасудзістай сістэмай сыходзяць на другі план. Выяўляюцца яны, як правіла, ужо пасля выпіскі пацыента пры ўзнікненні прыкмет сардэчнай недастатковасці, задышкі, парушэнні рытму.
Практычна ва ўсіх пацыентаў адзначаецца паражэнне печані — змены яе функцыі і выражаны рост пячоначных ферментаў. З аднаго боку, гэта можа быць абумоўлена масіўнымі дозамі лекавых прэпаратаў, якія атрымліваюць пацыенты. З іншага боку, маюцца дадзеныя, што вірус ўплывае на страўнікава-кішачны тракт. Вядомыя паразы кішачніка пры COVID-інфекцыі, а адной з праяў захворвання з'яўляюцца розныя кішачныя сімптомы.
Такім чынам, на жаль, каронавірус можа паражаць практычна любыя органы і сістэмы ў арганізме. Таму досыць складана змагацца і з самім вірусам, і з яго наступствамі.
— Ці ўсім, хто перанёс каронавірус, патрэбна рэабілітацыя? Як адрозніваецца аднаўленне цяжкіх хворых ад тых, хто перанёс COVID-19 бессімптомна?
— Часцей за ўсё, калі гэта сапраўды бессімптомнаае цячэнне хваробы, носьбіцтва віруса, глыбокай паразы органаў і сістэм не адбываецца. Але нават пры лёгкім цячэнні COVID-інфекцыі псіхалагічная рэабілітацыя патрэбна практычна ўсім. Мы бачым па пацыентах: выяўлены ў чалавека станоўчы ПЦР-тэст — і ўсё, пацыент ўпадае ў паніку. Бо ў яго як мінімум узнікаюць пэўныя сацыяльныя абмежаванні: ён не можа мець зносіны з роднымі і блізкімі, аказваецца закрыты ў чатырох сценах, змяняецца яго звыклы лад жыцця.
Сур'ёзная рэабілітацыя патрабуецца пацыентам, у якіх назіраецца сярэднецяжкае і цяжкае цячэнне хваробы — гэта значыць пры пнеўманіях рознай ступені цяжкасці.
Рэабілітацыя праводзіцца не толькі пасля хваробы. Яна пачынаецца ўжо на ранніх этапах захворвання, калі чалавек яшчэ знаходзіцца ў стацыянары. Да пацыентаў з першага дня прыходзяць інструктары ЛФК, урачы-рэабілітолагі. Харчаванне хворых з COVID-інфекцыяй і пнеўманіямі павінна быць паўнавартасным, збалансаваным, каб арганізм аднаўляўся хутчэй.
Мае значэнне нават тое, як ляжыць пацыент. Хворым з COVID-інфекцыяй і пнеўманіяй рэкамендуецца ляжаць на жываце: гэта паляпшае вентыляцыю базальных аддзелаў лёгкіх. Усе гэтыя моманты таксама можна назваць рэабілітацыяй.
Пасля таго як пацыент перастае вылучаць вірус, яго пераводзяць у саматычнае аддзяленне, дзе ўжо можна ўжываць больш актыўныя метады рэабілітацыі.
— Якія менавіта працэдуры і дзеянні павінны быць уключаныя ў рэабілітацыю? І як вызначаецца набор гэтых мерапрыемстваў?
— Рэабілітацыя складаецца з пяці этапаў: лячэбна-рэабілітацыйнага, ранняй стацыянарнай медыцынскай рэабілітацыі, амбулаторнага, хатняга і позняй паўторнай (стацыянарнай) медыцынскай рэабілітацыі. Від і аб'ём рэабілітацыйных мерапрыемстваў залежаць ад стану і супрацьпаказанняў канкрэтнага чалавека. Лекар-рэабілітолаг складае індывідуальную праграму медыцынскай рэабілітацыі, а праз 3-4 дні паўторна аглядае пацыента, пасля чаго праграма можа карэктавацца ў залежнасці ад пераноснасці працэдур і пажаданняў пацыента.
Рэабілітацыя бывае вельмі рознай па працягласці: усё залежыць ад цяжару праходжання захворванняі ступені паразы органаў і сістэм. Звычайна гэта 2-3 тыдні, але часам яна можа расцягвацца на месяцы.
Падчас рэабілітацыі пацыент аднаўляе адаптацыю да фізічных нагрузак, вучыцца дыхальным практыкаванням, методыкам рэлаксацыі, а далей яму будзе неабходна займацца ўсім гэтым дома самастойна.
— І ўсё ж: якія метады рэабілітацыі лекары прызначаюць часцей за ўсё?
— Вядома, ёсць метады, якія прызначаюцца калі не ўсім пацыентам, то вельмі многім.
СпелеатэрапіяГэта вельмі прыемная працэдура. У спелеапакоі прыглушанае святло, лёгкая музыка, камфортныя шэзлонгі. Пацыент ляжыць і дыхае паветрам з аэразольнай завіссю солі і павышаным утрыманнем адмоўных аэраіёнаў. Створаны мікраклімат памяншае ступень алергізацыі дыхальных шляхоў і рэактыўнасць бронх. На фоне гэтага паляпшаецца функцыя слізістай бронх, адток сакрэту і праходнасць дыхальных шляхоў, памяншаецца спазм. Менавіта таму спелеапячоры так папулярныя ў пацыентаў з бранхіяльнай астмай.
Дыхальная гімнастыкаЗ аднаго боку, тут робіцца акцэнт на глыбокае дыханне для паляпшэння праходнасці дыхальных шляхоў, а з другога — важна ўмацаванне дыхальнай мускулатуры, для таго каб пацыент мог дыхаць глыбей і быў здольны павялічыць сваю актыўнасць.
Фізічныя нагрузкіТэмп нарошчвання нагрузак вызначаецца лекарам-рэабілітолагам індывідуальна для кожнага пацыента. Бо пацыентам з COVID-інфекцыяй часам цяжка нават весці свой звыклы лад жыцця ў межах кватэры — настолькі выражана слабасць пасля захворвання. Самая простая парада тут такая: трэба займацца так, каб было камфортна. Калі рух выклікае у вас задышку, галавакружэнне, хуткую стомленасць, не трэба спрабаваць перасіліць сябе — зніжайце тэмп. Умовы надвор'я таксама павінны быць камфортнымі, у ветранае і вельмі халоднае надвор'е шпацыраваць не рэкамендуецца. У адваротным выпадку можа ўзнікнуцьь бронхаспазм і пагаршэнне вентыляцыі лёгкіх. Але паступова, раз у некалькі дзён тэмп усё ж трэба нарошчваць, каб прагулкі аказвалі трэніруючы эфект.
Таксама прымяняюцца баракамера, агульная магнітатэрапія, надвеннае лазернае апрамяненне крыві. Гэта ўсё тыя методыкі, якія не толькі ўмацоўваюць агульны стан арганізма, але і паляпшаюць реалагічныя ўласцівасці крыві (напрыклад, яе глейкасць). Гэта вельмі важна, таму што адным з наступстваў COVID-інфекцыі з'яўляецца схільнасць да падвышанага тромбаўтварэння.
Банальная, але эфектыўная рэч — інгаляцыйная тэрапія, таксама ўжываюць розныя метады вібратэрапіі. У любым выпадку праграма рэабілітацыі залежыць ад кожнага канкрэтнага пацыента.
Існуе загад Міністэрства аховы здароўя па рэабілітацыі, дзе падрабязна распісаны рэкамендацыі для тых пацыентаў, хто сутыкнуўся з COVID-19. Ён аднолькава даведзены да ўсіх урачоў нашай рэспублікі, і спецыялісты актыўна працуюць па ім з кавіднымі пацыентамі.
— Ці трэба прымаць вітаміны і / або імунамадулюючыя прэпараты?
— Імунамадулятары прымаць не варта, так як дзеянне каронавіруса да гэтага часу да канца не вывучана. Мы нават не ведаем, на якія часткі імунітэту ён уплывае. Гэтае пытанне цяпер як раз з'яўляецца кропкай прыкладання буйных даследаванняў у свеце. Да таго ж імунамадулятары — гэта досыць спрэчная тэма ў медыцыне, пад іх выглядам прадаецца мноства БАДаў і сумніўных прэпаратаў, якія не ўключаны ні ў адзін міжнародны пратакол.
Вітаміны могуць прызначацца ў адпаведнасці з індывідуальным недахопам чагосьці канкрэтнага альбо ў фармаце агульных вітамінна-мінеральных комплексаў. Калі пацыент доўгі час знаходзіўся на самаізаляцыі, хутчэй за ўсё, у яго будзе дэфіцыт вітаміна D.
Але куды больш важную ролю адыгрывае якаснае збалансаванае харчаванне: вітаміны з ежы засвойваюцца значна лепш.
— Неабходная псіхалагічная рэабілітацыя?
- Калі ў пацыента ёсць такая патрэба, то яму арганізоўваюць сеансы псіхатэрапіі, прызначаюць супрацьтрэвожныя прэпараты або антыдэпрэсанты. Гэтыя мерапрыемствы значна паляпшаюць стан пацыентаў.
Пазітыўны настрой вельмі важны. Калі чалавек дэпрэсіўны, трывожны, ён пастаянна шукае ў сябе хваробы, залішне прыслухоўваецца да сябе. У такіх пацыентаў любое захворванне працякае горш, яны даўжэй хварэюць і павольней здаравеюць. Калі ж пацыент сам настроены на выздараўленне, то працэс ідзе значна лепш.
— Рэабілітацыя здольная вырашыць усе праблемы ці ж існуюць наступствы COVID-19, якія могуць застацца з чалавекам на ўсё жыццё?
— Мы мяркуем, што, на жаль, нейкія змены будуць незваротнымі. Хутчэй за ўсё, гэта будзе тычыцца выяўленага фіброзу лёгкіх у тых пацыентаў, якія перанеслі цяжкае і вельмі цяжкае цячэнне COVID-інфекцыі. Такім пацыентам трэба будзе доўга назірацца ў лекараў. Але пакуль дакладных дадзеных па гэтым пытанні ва ўсім свеце няма.
— Як зразумець, што аднаўленне ідзе па плане?
— Паляпшэнне самаадчування і суб'ектыўна ацэньваецца самім пацыентам, і аб'ектыўна доктарам. Існуе адмысловая шкала ацэнкі стану пацыентаў, якая дае зразумець, які эфект дала рэабілітацыя. Дапаўняюць карціну розныя метады абследавання дыхальнай сістэмы, напрыклад спіраграфія.
— Цяпер шмат кажуць аб другой хвалі каронавіруса. Ці стаў вірус слабей?
— Мы вельмі спадзяваліся, што вірус аслабне, але не ўбачылі гэтага на практыцы. Усё роўна гэтак жа ёсць і пнеўманіі з вялікім паразай лёгкіх, і досыць цяжкія цячэнні, і, на жаль, выпадкі паўторнага захворвання COVID-інфекцыяй.
Напрыклад, у першы раз чалавек пераносіць хваробу вельмі лёгка, амаль бессімптомна, а ў другі раз у яго развіваецца паўнавартасная двухбаковая полісегментарная пнеўманія.
Таму зараз, у разгар пандэміі, маску трэба насіць абавязкова-па-за залежнасці ад таго, перахварэлі вы ці не. Гэта тое, што рэальна можа абараніць вас. Апранайце і носіце яе правільна, часцей мыйце рукі, а пры першых прыкметах захворвання — тэмпературы, страты нюху — заставайцеся дома, не распаўсюджвайце вірус сярод навакольных.