Ці можна адмовіцца ад мяса?

1 лістапада адзначаецца Міжнародны дзень вегана. Аглядальнік BBC Future Рэйчел Нувер разбіралася, што будзе, калі ўсе людзі раптам адмовяцца ад ужывання прадуктаў жывёльнага паходжання і стануць вегетарыянцамі. Высветлілася, што адмова ад мяса будзе карыснай як для нашага здароўя, так і для нашай планеты, але ў той жа час можа нашкодзіць мільёнам людзей.

Людзі становяцца вегетарыянцамі па розных прычынам. Хтосьці робіць гэта таму, што шкадуе жывёл, а хтосьці проста прытрымліваецца здаровага ладу жыцця. Ёсць і тыя, хто выступае за зніжэнне выкідаў парніковых газаў.
Як бы апаненты вегетарыянцаў ні спрабавалі гэта адмаўляць, адмова ад мяса мае мноства пераваг. І чым больш людзей выключаць яго са свайго рацыёну, тым большы станоўчы эфект мы зможам назіраць у глабальным маштабе. Але калі ўсё стануць перакананымі вегетарыянцамі, мільёны, калі не мільярды, людзей сутыкнуцца з сур'ёзнымі негатыўнымі наступствамі.
Эндру Джарвіс з Міжнароднага цэнтра трапічнай сельскай гаспадаркі, Калумбія сцвярдаже, што «ў развітых краінах пераход да вегетарыянства дазволіць палепшыць экалогію і здароўе грамадзян. Але ў краінах, якія развіваюцца, гэта прывядзе толькі да паглыблення беднасці».Сумесна з іншымі экспертамі цэнтра Джарвіс паспрабаваў змадэляваць сітуацыю, якая склалася б на планеце, калі б усе людзі рэзка перасталі есьці мяса.

У  першую чаргу яны звярнулі ўвагу на змену клімату. На долю харчовай вытворчасці прыпадае ад чвэрці да траціны ўсіх антрапагенных выкідаў парніковых газаў, і вялікая іх частка ўзнікае ў выніку дзейнасці галіны жывёлагадоўлі.
Нягледзячы на ​​гэта, мы часта недаацэньваем уплыў нашых харчовых пераваг на навакольнае асяроддзе.Да прыкладу, у ЗША пры вытворчасці мяса ў колькасці, дастатковай для сярэднестатыстычнай сям'і з чатырох чалавек, выкідваецца больш парніковых газаў, чым пры выкарыстанні членамі гэтай сям'і двух аўтамабіляў.Аднак, абмяркоўваючы пытанні глабальнага пацяплення, мы ўвесь час кажам пра аўтамабілі, а не пра стэйк.
«Большасць людзей не задумваецца пра сувязь паміж ежай і змяненнем клімату, — кажа Цім Бентан, эксперт па харчовай бяспецы з Універсітэта Лідса. — Але калі мы пачнем ёсць крыху менш мяса ўжо сёння, нашы дзеці і ўнукі скажуць нам дзякуй».
Марк Спрынгман, навуковы супрацоўнік даследчага цэнтра Oxford Martin School пры Оксфардскім універсітэце  працуе над праграмай «Будучыня прадуктаў харчавання» (Future of Food). Ён вырашыў высветліць, якія рэальныя перавагі гэта можа прынесці. Разам з калегамі ён стварыў кампутарныя мадэлі, якія дазваляюць прадказаць, што здарыцца, калі да 2050 года ўсё чалавецтва цалкам адмовіцца ад мяса.
Вынікі даследавання паказалі, што аб'ём выкідаў, звязаных з дзейнасцю харчовай прамысловасці, знізіцца прыкладна на 60%, у асноўным дзякуючы адмове ад чырвонага мяса. А калі ўсе жыхары Зямлі стануць веганамі (гэта значыць поўнымі вегетарыянцамі — Рэд.), аб'ём выкідаў скароціцца прыблізна на 70%.
«Мы паспрабавалі даведацца, як можна запаволіць тэмпы змены клімату, і выявілі, што дасягнуць устойлівых суадносін аб'ёмаў выкідаў ад харчовай прамысловасці і ўсіх астатніх выкідаў можна толькі ў тым выпадку, калі ўсё насельніцтва Зямлі будзе харчавацца толькі расліннай ежай», — кажа Спрынгман.

«Наўрад ці такое магчыма, але гэтая выснова яшчэ раз сведчыць пра тое, што выкіды парніковых газаў, якія ўзнікаюць у выніку дзейнасці харчовай прамысловасці, будуць аказваць сур'ёзны ўплыў на будучыню планеты», — удакладняе ён.
Для вытворчасці прадуктаў харчавання і асабліва для патрэб жывёлагадоўлі патрабуюцца шырокія сельскагаспадарчыя ўгоддзі, а пераклад зямель у іншую катэгорыю і страта біяразнастайнасці прыводзяць да павышэння аб'ёмаў выкідаў парніковых газаў.
Ва ўсім свеце налічваецца каля 5 млрд гектараў сельскагаспадарчых угоддзяў, і 68% з іх выкарыстоўваюцца як пашы для жывёлы.Калі ўсе мы станем вегетарыянцамі, то як мінімум 80% гэтых земляў будуць зноў ператвораныя ў лугі і лясы, якія будуць ўлоўліваць вуглярод і дапамогуць нам прыпыніць змяненне клімату.
Вяртанне пашы ў натуральны стан таксама спрыяльна адаб'ецца на біяразнастайнасці. У свае асяроддзе пражывання вернуцца буйныя траваедныя накшталт буйвалаў, выцесненых чалавекам дзеля гадоўлі жывёлы, а таксама ваўкі, якіх часта забіваюць з—за нападаў на хатніх жывёл.
10—20% былой пашы можна пакінуць для вырошчвання збожжавых культур, якія дапамогуць папоўніць недахоп прадуктаў харчавання.
Гэтага адносна невялікага прырашчэння сельскагаспадарчых угоддзяў будзе больш чым дастаткова для таго, каб кампенсаваць адсутнасць мяса, бо на траціне ворных зямель вырошчваюць кармавыя культуры, не прызначаныя для чалавека.
Аднаўленне навакольнага асяроддзя і пераход да вытворчасці выключна расліннай ежы запатрабуюць уважлівага планавання і істотных укладанняў, так як большасць гэтых зямель ужо прыйшлі ў непрыдатнасць.

«Нельга проста прыбраць кароў з зямлі і чакаць, што на ёй сам па сабе вырасце некрануты лес», — адзначае Джарвіс.
Варыянты працаўладкавання 
Людзям, якія працавалі ў галіне прамысловай жывёлагадоўлі, спатрэбіцца дапамога з працаўладкаваннем.Яны змогуць заняцца сельскай гаспадаркай, аднаўленнем лясных масіваў ці вытворчасцю экалагічна чыстай энергіі з адыходаў расліннай сыравіны, якія цяпер выкарыстоўваюць у якасці корму для жывёлы.
Акрамя таго, фермеры змогуць атрымліваць даход, гадуючы жывёлу для экалагічных мэтаў.
«Для Шатландыі характэрная гарыстая мясцовасць, на якую вельмі моцна паўплываў чалавек, а дакладней – статкі авечак, якія тут пасуцца, — кажа Пітэр Александэр, спецыяліст па сацыяльна—экалагічных сістэмах з Эдынбургскага ўніверсітэта. — Знікненне авечак прывядзе да змены навакольнага асяроддзя і, магчыма, адмоўна паўплывае на біяразнастайнасць».

Калі мы не зможам прапанаваць новыя варыянты працаўладкавання і субсідыі тым, хто раней быў заняты ў прамысловай жывёлагадоўлі, то, верагодна, сутыкнемся з ростам беспрацоўя і масавымі хваляваннямі, асабліва ў сельскай мясцовасці, якая цесна звязаная з гэтай галіной.
«У цяперашні час на Зямлі налічваецца больш 3,5 млрд хатніх жуйных жывёл, і мы штогод ужываем у ежу мяса дзясяткаў мільярдаў курэй», — кажа Бэн Фалал з Кембрыджскага ўніверсітэта, які вывучае баланс паміж попытам на прадукты харчавання і біяразнастайнасцю. «Гэта азначае, што эканоміцы будзе нанесены сур'ёзны ўдар», — падкрэслівае ён.
Але нават самы лепшы план не зможа прадугледзець стварэнне альтэрнатыўных крыніц даходу для ўсіх.Каля траціны зямель на планеце ўяўляюць сабой засушлівыя і напоўзасушлівыя пашы, не прыдатныя для вырошчвання сельскагаспадарчых культур.
Пры спробе ператварыць некаторыя ўчасткі Сахеля, афрыканскага рэгіёну, размешчанага на поўдзень ад Сахары і на поўнач ад экватара, з пашы для жывёлы ў ворныя землі не ўдалося дабіцца нічога, акрамя апустыньвання і страты ўрадлівасці.
«Без жывёлы жыццё для людзей, якія жывуць у пэўных прыродных умовах, будзе немагчымай», — кажа Фалал.
Гэта асабліва тычыцца мангольскіх і берберскіх качэўнікаў, якім у сувязі з адсутнасцю жывёлы прыйдзецца назаўсёды застацца ў гарадах, што прывядзе да страты іх культурнай ідэнтычнасці.
Акрамя таго, пацярпець могуць і тыя, для каго мяса не з'яўляецца крыніцай існавання. Бо мяса — важная частка гісторыі, традыцый і культуры.
У многіх народаў па ўсім свеце прынята дарыць скаціну на вяселле, а некаторыя людзі проста не могуць уявіць святочную вячэру без індычкі або ростбіфа.
Наступствы вегетарыянскага сілкавання для здароўя таксама неадназначныя.
Згодна кампутарнай мадэлі Спрынгмана, калі да 2050 года ўсе жыхары Зямлі стануць вегетарыянцамі, глабальны ўзровень смяротнасці знізіцца на 6—10%, дзякуючы памяншэнню колькасці захворванняў сардэчна—сасудзістай сістэмы, дыябету, сардэчных прыступаў і некаторых відаў раку.
На гэта ў роўнай ступені паўплываюць як адмова ад чырвонага мяса і звязанае з ім зніжэнне каларыйнасці рацыёну, так і спажыванне большай колькасці садавіны і гародніны.
Калі ж усё насельніцтва планеты пяройдзе да веганства, станоўчы эфект толькі ўзмоцніцца: вегетарыянская дыета здольная выратаваць 7 мільёнаў жыццяў у год,  веганская — каля 8 мільёнаў.
Зніжэнне колькасці хранічных захворванняў, выкліканых няправільным харчаваннем, таксама прывядзе да зніжэння выдаткаў на медыцынскія паслугі, што дазволіць зэканоміць каля 2—3% глабальнага ВУП.

Але каб усё гэта стала рэальнасцю, трэба не проста адмовіцца ад мяса, але і замяніць яго прадуктамі з раўназначнай пажыўнай каштоўнасцю.
У прадуктах жывёльнага паходжання змяшчаецца больш пажыўных рэчываў у разліку на адну калорыю, чым у вегетарыянскіх. Таму вельмі важна падабраць правільны рацыён харчавання, асабліва для больш чым двух мільярдаў людзей, якія пакутуюць ад недаядання.
«Пераход да вегетарыянства ў глабальным маштабе можа прывесці да рэзкага пагаршэння здароўя людзей у краінах, якія развіваюцца, бо яны будуць недаатрымліваць жыццёва важныя пажыўныя рэчывы», — кажа Бентан.
Ва ўсім патрэбна мера
На шчасце, каб у поўнай меры скарыстацца перавагамі і звесці да мінімуму адмоўныя наступствы, не абавязкова далучаць да вегетарыянства ўвесь свет. Самае важнае — гэта есці мяса радзей і меншымі порцыямі.
Згодна з вынікамі аднаго даследавання, каб знізіць узровень выкідаў парніковых газаў у Вялікабрытаніі на 17%, насельніцтву гэтай краіны дастаткова прытрымлівацца рэкамендацый СААЗ у дачыненні да харчавання.А ўжо калі адмовіцца ад прадуктаў жывёльнага паходжання і шкодных «перакусаў», гэты паказчык знізіцца яшчэ на 40%.
«Такія змены ў рацыёне не будуць балючымі для людзей. Усё, што трэба — проста ёсць крыху менш мяса, — кажа Джарвіс. — Пра поўны пераход да вегетарыянства тут гаворка не ідзе».
Па словах Спрынгмана, дзякуючы пэўным зменам у харчовай сістэме мы будзем выбіраць карысныя прадукты харчавання, вытворчасць якіх не наносіць такой шкоды навакольнаму асяроддзю.
Напрыклад, можна падвысіць цану мяса, пры гэтым зрабіўшы свежыя садавіну і гародніну танней і больш даступнымі.
Акрамя таго, нам варта больш адказна ставіцца да спажыванай намі ежы, бо на сёння эфектыўна выкарыстоўваюцца толькі 50% вырабленых калорый. Віной таму страты прадуктаў харчавання, харчовыя адходы і пераяданне.
«Існуюць сістэмы з нізкай прадукцыйнасцю, якія дазваляюць забяспечыць добрыя ўмовы ўтрымання жывёл і звесці да мінімуму ўплыў на экалогію, але ў той жа час прыносяць высокі прыбытак», — кажа Бентан.«Фермеры могуць атрымліваць той жа прыбытак, вырабляючы мяса як дэлікатэс, а не як прадукт для штодзённага ўжывання. Для гэтага ўжываюцца зусім іншыя спосабы вырошчвання жывёл», — тлумачыць ён.
Насамрэч меры па скарачэнні выкідаў парніковых газаў у жывёлагадоўлі ўжо існуюць. Не хапае толькі жадання прымяніць іх на практыцы.