Эканаміст: Пагрозы дэвальвацыі беларускага рубля нарастаюць
Жаданне ўлады штурхаць эканоміку ўсё больш супярэчыць эканамічнай рэальнасці.
Старшы навуковы супрацоўнік дасьледчага цэнтру BEROC, эканаміст Зьміцер Крук распавядае «Свабодзе», ці існуюць пагрозы дэвальвацыі нацыянальнай валюты, расказвае, чаму беларускі экспарт дасягнуў сваёй «столі», і называе галоўную на сёньня праблему беларускіх прадпрыемстваў.
— Апошнія тыдні ўсё часьцей сталі гучаць думкі эканамістаў, што ў недалёкай будучыні можна чакаць падзеньне курсу беларускага рубля. Якія ёсьць падставы меркаваць, што стабільнасьць рубля зараз знаходзіцца пад пэўнай пагрозай? Ці ёсьць стратэгічныя альбо кароткачасовыя прычыны для дэвальвацыі нацыянальнай валюты?
— Кароткі адказ — так. Такія пагрозы ёсьць, і яны істотныя і абгрунтаваныя. І гэта не навіна апошніх тыдняў, бо такая тэндэнцыя праяўляецца з канца мінулага, 2023 году.
Самы галоўны чыньнік — гэта стан беларускага замежнага гандлю. Калі гаварыць пра экспарт, то можна лічыць, што ён дасягнуў сваёй столі. З аднаго боку, вытворчых магутнасьцяў для павелічэньня экспарту амаль няма (нават там, дзе ёсьць попыт на беларускую прадукцыю). З другога боку, у шэрагу галін якраз ёсьць вялікія праблемы з попытам і канкурэнтнасьцю.
У прыватнасьці, калі мы кажам пра расейскі рынак, — шмат хто адзначае, што там істотна павялічылася канкурэнцыя з кітайскімі вытворцамі, якія ўсё больш актыўна заходзяць у тыя сэгмэнты, дзе прадаюцца беларускія тавары, напрыклад машынабудаваньне.
Вельмі важна і тое, што на расейскім рынку зьнікла тая вельмі спрыяльная цэнавая каньюнктура, якая мела штучны характар, але існавала цягам другой паловы 2022-га — першай паловы 2023 году. Мы неаднаразова казалі, што гэта не натуральны і не трывалы эфэкт, так і атрымалася.
Такім чынам, экспарт далей расьці ня можа, цэнавая каньюнктура пагоршылася. З імпартам наадварот. Паколькі ўлады стымулююць унутраны попыт, заробкі растуць, і, адпаведна, расьце спажываньне імпарту. У выніку 2023 году сальда замежнага гандлю таварамі і паслугамі наблізілася да нуля. У той час як у 2021-2022 гадах быў вялікі прафіцыт гандлю.
Цяпер Беларусь, відавочна, пераходзіць у этап дэфіцыту замежнага гандлю. Крыніц замежнага фінансаваньня на сёньня амаль няма — толькі Расея, калі пажадае нешта падкінуць. Адпаведна, у распараджэньні застаецца адзін інструмэнт — паступовая дэвальвацыя. Гэта зусім не азначае, што яна будзе рэзкая і аднамомантная. Проста ціск на беларускі рубель паступова ўзрастае.
Глядзіце таксама
— Калі мы гаворым пра экспарт у Расею, то хіба ня можа Лукашэнка, як нярэдка гэта рабіў, падключыць палітычныя рычагі і запатрабаваць ад Расеі купляць менавіта беларускую прадукцыю, увесьці нейкія квоты для яе?
— З той публічнай інфармацыі, якая нам вядомая, можна зрабіць выснову, што большасьць такіх інструмэнтаў Менск ужо выкарыстаў па максымуме. Далей тут ужо няма куды рухацца.
— Калі зьяўляецца дэфіцыт замежнага гандлю, то ўлады маюць спакусу пачаць друкаваць грошы. Ці ёсьць нейкія зьвесткі аб гэтым?
— Улады ствараюць розныя штучныя манэтарныя стымулы — зьніжаюць працэнтныя стаўкі, банкі павялічваюць крэдытныя прапановы, грошы напампоўваюцца праз інвэстыцыйныя праекты. Усё гэта адбіваецца і на цэнах, і ў канчатковым выпадку на курсе рубля.
Улады могуць паспрабаваць кампэнсаваць гэта адміністрацыйным кіраваньнем (абмежаваньнем) імпарту. Мы ў эканамічнай гісторыі Беларусі гэта ўжо неаднаразова праходзілі. Прадпрыемствам загадваюць імпартнае абсталяваньне ў розных інвэстыцыйных праектах замяніць на айчыннае і гэтак далей.
— Фэномэнам 2023 году таксама быў даволі вялікі рост даходаў насельніцтва. За кошт чаго гэта забясьпечвалася калі рост эканомікі быў значна меншы за рост даходаў?
— Адваротным бокам гэтага мэдаля зьяўляецца пагаршэньне фінансавага стану прадпрыемстваў. Нярэдка кампаніі, як дзяржаўныя, так і прыватныя, вымушаныя былі ісьці на падвышэньне заробку, бо проста не было б каму працаваць, і пагаршалі свае фінансавыя паказчыкі.
Недзе паўплывала і дзяржаўнае цэнавае рэгуляваньне. Кепскі фінансавы стан прадпрыемстваў — гэта на сёньняшні момант праблемны пункт нумар адзін. Галоўных непрыемнасьцяў варта чакаць менавіта з гэтага боку.
І гэта адзін з аргумэнтаў, чаму варта чакаць паслабленьня цэнавага ўрэгуляваньня, то бок павялічэньня інфляцыі. А гэта дадатковы штуршок для аслабленьня рубля.
Глядзіце таксама
— Лукашэнка на апошняй нарадзе зноў нядобрым словам згадаў сумнавядомую мадэрнізацыю дрэваапрацоўчай галіны. Ці можна сказаць, што новых спробаў «мадэрнізацыі» нейкай прамысловай сфэры пакуль можна не чакаць?
— Стварыць такую ілюзію, пусьціць пыл у вочы — гэта магчыма. Плян так званага «інвэстыцыйнага штуршка» на гэтым і заснаваны. Шмат у чым, базуючыся на ім, мае месца пэўная актывізацыя інвэстыцыяў. Ці захочуць улады яго разьвіваць, улічваючы праблемы, пра якія я расказаў, — вялікае пытаньне.
Бо існуюць відавочныя для ўсіх назапашаныя дыспрапорцыі, якія пагражаюць і цэнавым ростам, і дэвальвацыяй. А зь іншага боку — палітычная задача: забясьпечыць рост 3,8 працэнта. Што тут пераможа, цяжка сказаць. Але відавочна, што жаданьне штурхаць эканоміку ўсё больш супярэчыць эканамічнай рэальнасьці.