«З кім будзе гаварыць прэзідэнт Расіі? Навошта яму нейкі старшыня нейкага прэзідыума нейкага сходу?»

Расійскі палітолаг Андрэй Суздальцаў піша ў сваім блогу пра тое, чаму новая Канстытуцыя і канстытуцыйны рэферэндум з’яўляецца пасткай для Лукашэнкі незалежна ад вынікаў рэферэндуму.

Гісторыя з беларускім канстытуцыйным рэферэндумам 2022 года з часам стане класічным прыкладам таго, як аўтарытарны рэжым у момант свайго распаду сам рые сабе магілу. Справа ў тым, што з’яўленне ідэі новай Канстытуцыі і канстытуцыйнага рэферэндуму з'яўляецца нічым іншым, як індыкатарам таго, што транзіт улады ідзе, і гэты працэс развіваецца цалкам аб'ектыўна і па-за кантролем беларускіх уладаў,.

Перш за ўсё неабходна нагадаць, што рэферэндум быў саступкай Лукашэнкі народным выступам у жніўні 2020 года. Бо, калі зыходзіць з пастулатаў беларускай прапаганды, то ніякага рэферэндуму не павінна быць у прынцыпе. Улады абвясцілі аб поўнай перамозе Лукашэнкі ў 81% галасоў выбаршчыкаў, што мае на ўвазе народны трыумф і поўную падтрымку насельніцтва. На гэтым фоне ідэя новай Канстытуцыі ў наменклатурным фармаце выглядала не вельмі лагічнай, а па сутнасці, стала нагадваць палітычную гульню Гарбачова, які з канца 1980-х гадоў, пераканаўшыся ў правале задуманай ім перабудовы, стаў паступова дыстанцыявацца ад КПСС на карысць стварэння прэзідэнцкай пасады. У выніку, як мы памятаем, уладу першы і апошні прэзідэнт СССР усё роўна не ўтрымаў, як і краіну.

Уступіўшы ў канстытуцыйны працэс, Лукашэнка фактычна прызнаў, што выбары 2020 года ён прайграў, і правіць узбунтаванай краінай па-старому ён ужо не ў сілах. Беларускаму кіраўніку патрэбны новы фармат праўлення і новая легітымнасць. Зразумела, што калі б у Лукашэнкі сапраўды былі б 81% галасоў беларускіх выбаршчыкаў, то ні пра які рэферэндум і гаворкі б не было. У выніку, Лукашэнка, як і калісьці Гарбачоў, уступіў на слізкі шлях палітычнага манеўравання, як унутры краіны, так і ў адносінах з Расіяй, які яго і загубіць.

Абраны беларускім кіраўніцтвам шлях канстытуцыйнай рэформы быў тактычна слушным ходам, які дазволіў у жніўні-верасні 2020 года «адшчоўкнуць» ад пратэстнага патэнцыялу самых няўстойлівых. Але стратэгічна канстытуцыйны рэферэндум нічога не вырашаў і не вырашыць, а хутчэй паскорыць транзіт улады.

Перш за ўсё нагадаем, што сам Лукашэнка ў канцы 1990-х гадоў не толькі пры дапамозе рэферэндумаў падбудаваў пад сябе Канстытуцыю 1994 года, але і ў далейшым успамінаў аб Асноўным законе толькі тады, калі ўзнікала неабходнасць спаслацца на Канстытуцыю для абгрунтавання сваіх дзеянняў.

Беларускі палітычны рэжым застаецца аўтарытарным, што азначае адно: спачатку воля і жаданні першай асобы, а толькі потым Канстытуцыя. Так што зварот беларускага прэзідэнта да канстытуцыйнага рэфармавання выглядае па меншай меры анекдатычна, у стылі валацугі-аліментніка, які на старасці гадоў раптам успамінае аб кінутых дзецях.

Цяпер Лукашэнка спрабуе выратавацца або «прыкрыцца паперкай», што выглядае ўвогуле пацешна. Кіруючая хунта, якая развязала палітычны генацыд супраць беларускага народа, таксама, следам за Лукашэнкам, спрабуе схавацца пад новую Канстытуцыю, каб сысці ад адказнасці за тэрор.

І самае галоўнае, у чым памыляецца Лукашэнка: ён вельмі дрэнны гісторык, а на самай справе двоечнік, бо забыўся, што крывавы сталінскі тэрор 1937 года быў развязаны на фоне сапраўды вельмі дэмакратычнай «сталінскай» Канстытуцыі 1936 года. Так што Канстытуцыя моцная толькі тады, калі ўлады і народ жывуць згодна з Асноўным Законам і выконваюць яго прадпісанні, але гэта — не пра Беларусь. І новая канстытуцыя можа аказацца палітычным бумерангам.

Сцэнар

У дачыненні да канстытуцыйнага рэферэндуму ў беларускіх уладаў ёсць чатыры прамыя і ўскосныя сцэнары:

1. Абвясціць аб тым, што рэферэндум не адбыўся і ў сіле застаецца Канстытуцыя 1994 года са зменамі, аформленымі рэферэндумамі. Аднак, у гэтым выпадку Лукашэнка працягне спаўзанне ў палітычную «чорную дзірку» нелегітымнасці, а першы беларускі прэзідэнт будзе адыгрываць ролю «цэглы» на «шыі» беларускага суверэнітэту. Палітычны крызіс канчаткова страціць перспектыву мірнага вырашэння, што не задаволіць Маскву. Расіі прыгатаваная роля спонсара рэжыму, які, у сваю чаргу, будзе і далей шукаць магчымасць справакаваць ва Усходняй Еўропе кровапралітны канфлікт. Вайна стане адзінай тэарэтычнай магчымасцю для Лукашэнкі вярнуць сабе легітымнасць.

2. Рэферэндум будзе абвешчаны адбыўшымся і схема пераразмеркавання ўлады, якая ўключае ў сябе Усебеларускі народны сход і старшыню яго прэзідыума, будзе лічыцца легітымнай. Але ў гэтым выпадку паўстане пытанне аб датэрміновых выбарах прэзідэнта краіны, у якіх Лукашэнка ўдзельнічаць ужо не будзе, што, у сваю чаргу, адразу адкрывае яшчэ два сцэнары:

2.1. Лукашэнка аб'яўляе датэрміновыя прэзідэнцкія выбары і на пасаду беларускага прэзідэнта прыходзіць новы чалавек (хутчэй за ўсё, даўно ўсім добра вядомы), а Лукашэнка перамяшчаецца на пасаду Старшыні Прэзідыума ВНС.

2.2. Лукашэнка, прыкрываючыся неабходнасцю правесці рэформу дзяржаўнага кіравання, адкладае правядзенне прэзідэнцкіх выбараў на 2025 год. У прынцыпе, на днях беларускі кіраўнік ужо казаў пра гэта варыянце: «Прыняўшы Канстытуцыю... нам прыйдзецца адбудаваць сістэму ў краіне згодна з гэтай Канстытуцыі. Вось і ўвесь адказ на пытанні: а калі, а што, а выбары датэрміновыя, звыштэрміновыя і г. д... Выбудаваць стройную сістэму кіравання гаспадарання ў эканоміцы і палітычную сістэму, прыняць асноўныя законы, пажадана ўсе законы...».

Такім чынам, Лукашэнка ўжо абяцае «сыход у кусты». Што яго палохае? Масква…

Расійскі падыход

Цяпер Масква можа ўсё. Захад пасля міграцыйнага крызісу на дапамогу Лукашэнку ўжо не прыйдзе. Кітай па беларускім пытанні цалкам спадзяецца на Расію. У беларускую тэму спрабуе «паўзці» Кіеў, і ён прыцягвае салідную частку беларускай дыяспары, але ўкраінскі вектар на 90% арыентаваны супраць Расіі, і калі Лукашэнка сарвецца на канфлікт з Масквой, то Украіна імгненна падтрымае Лукашэнку.

Мінск у 2021 годзе, на фоне перахопу еўрапейскага авіялайнера і міграцыйнага крызісу, страціў знешнюю палітыку, і Лукашэнку засталося толькі падпісваць віншавальныя тэлеграмы ў адрас кіраўнікоў дзяржаў. Ва ўмовах заходніх санкцый Лукашэнка на 100% залежыць ад Масквы. Пры гэтым нагадаем, што беларуская тэма абмяркоўвалася на двух расійска-амерыканскіх самітах.

У верасні 2020 года расійскае кіраўніцтва падтрымала канстытуцыйную рэформу і нават дапамагло Мінску на 1,5 млрд долараў. Менавіта Масква будзе прымаць «хатняе заданне» Лукашэнкі.

Сцэнары № 1 і № 2.2. наўрад ці задаволяць расійскае кіраўніцтва. Яны не вырашаюць праблему пошуку канстытуцыйнага выхаду з беларускага палітычнага крызісу. Мала таго, што вышэйназваныя сцэнары не вырашаюць пытанне аб легітымнасці беларускай улады, што аб'ектыўна абясцэньвае ўсе планы расійска-беларускай эканамічнай інтэграцыі, але яны зацягваюць крызіс у 2025 год. Масква прыкладзе максімум намаганняў для выключэння беларускага фактару з парадку расійскага транзіту ўлады.

Застаецца сцэнар 2.1., што мае на ўвазе датэрміновыя выбары. Менавіта аб гэтым наракаў Лукашэнка, кажучы, што яго пастаянна пытаюцца аб датэрміновых выбарах. Засталося толькі даведацца, хто так раздзірае беларускага кіраўніка?

У дадзеным выпадку ў Лукашэнкі спрацоўвае інстынкт самазахавання. Можна меркаваць, што толькі цяпер беларускае кіраўніцтва, спрабуючы захаваць Лукашэнку ва ўладзе, пачынае разумець, што перайграла само сябе. Гэта не новая канстытуцыя, а канстытуцыйная пастка.

Пастка

Лукашэнка ў рамках новай Канстытуцыі стварыў новую ўладную структуру са свядома непрапісанымі функцыямі, але затое сапраўды касмічнымі правамі. ВНС стала нейкай манархічнай надбудовай над цалкам рэспубліканскім беларускімі парламентам, Канстытуцыйным судом і Саветам Міністраў. Вось ніжні «ярус» і павінен патрапіць у рукі зноў абранага прэзідэнта, у якога , у той жа час, асноўныя паўнамоцтвы будуць аддадзены або пастаўлены пад кантроль Старшыні Ппрэзідыума.

Адразу скажам, што прапанаваная сістэма складаная і галоўны яго загана нават не ў тым, што, па сутнасці, у Беларусі ствараецца манархія, а ў тым, што сістэма не будзе працаваць. Фактычна на шыю краіне, якая і так жыве вельмі цяжка, садзіцца ўвесь стары збанкрутавалы карумпаваны рэжым, які народу і дзяржаве прыйдзецца цягнуць на сабе, карміць і нават узгадняць усё больш-менш значныя рашэнні.

Але галоўная праблема будзе ў тым, каб краіны, якія пакуль захавалі кантакты з Рэспублікай Беларусь, прынялі гэты канстытуцыйную «ракавую пухліну». Вось з гэтым будзе галоўная праблема, бо Беларусь усё ж такі вельмі невялікая краіна з адмоўным знешнепалітычным іміджам, і наўрад ці навакольны свет добразычліва паставіцца да спробаў Лукашэнкі замацаваць сваю ўладу выбудоўваннем канстытуцыйнага тэрмітніка.

Давайце змадэлюем сітуацыю: у РБ адбыліся датэрміновыя прэзідэнцкія выбары і на пасадзе беларускага прэзідэнта з'явіўся, да прыкладу, Міхаіл Мясніковіч або Франак Вячорка, Алег Гайдукевіч ці Анатоль Котаў, а то і Вераніка Цапкала, а таксама Наталля Качанава. Не выключана, што ЦВК РБ зацвердзіць у якасці пераможцы выбараў Віктара Лукашэнкі ці Івана Церцеля, што ў прынцыпе цалкам верагодна, але ўсе выбары рана ці позна заканчваюцца, і неабходна наладжваць сувязі з суседзямі, бо Рэспубліка Беларусь, не маючы ўласных рэсурсаў, не лічачы калію, заўсёды выжывала за кошт актыўных знешнеэканамічных сувязяў і інтэграцыі.

Нагадаем, што Крэмль на постсавецкай прасторы мае ролю легітымізатара ўсіх кіраўнікоў дзяржаў. Нават прэзідэнт Украіны Зяленскі, які атрымаў перамогу на прэзідэнцкіх выбарах 2019 года, стаў паўнавартасным прэзідэнтам толькі тады, калі перагаварыў з прэзідэнтам Расіі.

І вось у выніку датэрміновых выбараў у Рэспубліцы Беларусь з'явіцца новы прэзідэнт. З кім будзе весці дыялог Масква? З кім будзе мець зносіны прэзідэнт Расіі, як не са сваім калегам? Навошта у гэтым выпадку Расіі нейкі старшыня нейкага прэзідыума нейкага сходу, члены якога нават не выбіраюцца? Навошта Маскве нейкі Усебеларускі сход пенсіянераў?

Вядома, прэзідэнт Расіі будзе размаўляць толькі з прэзідэнтам Беларусі. Рэальным, легітымным, і па статусе, роўным сабе. На гэтым беларускі транзіт улады завершыцца, што і павінен пракантраляваць Грызлоў.

Засталося абмеркаваць тактыку беларускай апазіцыі/эміграцыі ў супрацьдзеянні канстытуцыйнаму рэферэндуму, хоць міжволі хочацца спытаць: а навошта перашкаджаць шакалу, які сам лезе ў пастку?

Друкуецца ў скароце. Пераклад НЧ