Што адбываецца ў беларускіх турмах — аповеды відавочцаў

Пра тое, што дзеецца ў беларускіх СІЗА, турмах і калоніях можна даведацца толькі з асабістых апавяданняў тых, хто сам там пабываў, — уся сістэма занадта закрытая. Дзве новыя кнігі прыадчыняюць заслону таямніцы.

Пенітэнцыярная сістэма Беларусі — адна з самых закрытых ў краіне. Яе не могуць кантраляваць грамадскасць і праваабаронцы, а пра тое, што адбываецца ў следчых ізалятарах, турмах і калоніях, становіцца вядома толькі дзякуючы асабістым сведчанням тых, хто сам пабываў у гэтых установах.
Сярод іх — экс-палітвязні Зміцер Дрозд і Ігар Аліневіч, турэмныя дзённікі якіх былі прадстаўлены ў Мінску ў аўторак, 28 лістапада. На прэзентацыі падкрэслівалі ўнёсак кніг, аўтары якіх распавядаюць аб тым, што адбываецца сёння ў месцах пазбаўлення волі. І шмат каму было цяжка паверыць, што ўсё гэта адбываецца ў ХХI стагоддзі.

Сведчанні беларускіх палітвязняў

Па словах рэдактара выданняў Алены Лапцёнак, ідэя аб'яднаць кнігі палітвязняў у адной серыі цалкам лагічная: «У сучаснай Беларусі па палітычных матывах за краты траплялі грамадскія актывісты, палітыкі, журналісты, літаратары, якія добра валодаюць словам і якія здолелі апісаць усё, праз што ім давялося прайсці». Адукаваныя людзі, па словах Лапцёнак, перадавалі ўсе свае адчуванні і распавядалі, «што ім дапамагло пераадолець усе гэтыя выпрабаванні».
Кіраўнік праваабарончага цэнтра «Вясна», былы палітвязень Алесь Бяляцкі адзначыў, што «турма спыняе хаос у думках і дае магчымасць засяродзіцца». Паводле яго выразу, узнікае жаданне выказацца на паперы, і напісаць пра глабальныя рэчы і вечныя каштоўнасці. «Фізічныя пакуты пераўвасабляюцца ў мастацкім слове высокай якасці, а штодзённыя запісы думак дапамагаюць вязню ўмацоўваць свой дух, сваю волю», - патлумачыў Бяляцкі.

Чаму узники-«Батанікі» напісана з вялікай літарай

Аўтарам адной з прадстаўленых кніг — «Бунт Батанікаў» — з'яўляецца гісторык Дзмітрый Дрозд. Ён трапіў за краты за ўдзел у акцыі пратэсту супраць фальсіфікацыі вынікаў прэзідэнцкіх выбараў, Якія адбываліся 19 снежня 2010 года. Дрозд вёў дзённік на працягу 7 месяцаў — з першых дзён пасля затрымання і да самага вызвалення. Як распавёў гісторык, слова «Батанік» у назве кнігі невыпадкова напісана з вялікай літары.
«Падчас знаходжання па той бок плота пасля акцыі пратэсту я ўбачыў там столькі выдатных людзей — навукоўцаў, палітыкаў, студэнтаў і іншых разумных людзей, якія ў найскладанейшых умовах вялі сябе вельмі годна Таму слова «батанік» не носіць таго часам трохі негатыўнага адцення, да якога мы прывыклі», — падкрэсліў Дрозд.
Кіраўнік праваабарончай арганізацыі «Беларускі дакументацыйны цэнтр» Раіса Міхайлоўская лічыць, што гістарычнай навуцы пашанцавала, паколькі за кратамі апынуўся такі добры гісторык, як Зміцер Дрозд, які здолеў бесстаронна апісаць усё, што ўбачыў.

«У ШІЗА ў зэкаў забіралі нават майткі»

Аўтар кнігі «Еду в Магадан» Ігар Аліневіч, які цяпер знаходзіцца за межамі Беларусі, са школьных гадоў захапляўся гісторыяй, асабліва анархісцкага руху, чытаў працы і вывучаў жыццё ягоных заснавальнікаў.
Анархіста Аліневіча, інжынера-электроншчыка па адукацыі, абвінавацілі ў хуліганстве і пашкоджанні маёмасці агульнанебяспечным спосабам і ў асабліва буйным памеры (так званая «справа анархістаў») і прысудзілі да 8 гадоў пазбаўлення волі. 22 жніўня 2015 года Аліневіч выйшаў на свабоду пасля памілавання указам прэзідэнта, пра якое анархіст не прасіў.
Першыя публікацыі дзённікаў Ігара з'явіліся ў незалежнай беларускамоўнай газеце «Новы Час» яшчэ падчас ягонага знаходжання ў калоніі ўзмоцненага рэжыму. Маці экс-палітвязня распавяла, што ідэя напісання кнігі паўстала яшчэ ў 2011 годзе, у час адзінай сустрэчы з сынам, якую следчыя дазволілі ў СІЗА КДБ. «Усе мы думаем, што бяспраўе, рэпрэсіі ніколі не закрануць нас і нашых блізкіх І вельмі важна, каб гэтая гісторыя стала здабыткам усяго грамадства», — паказала Валянціна Аліневіч.
Сам аўтар дзённікаў падрабязна фіксуе факты бесчалавечных адносінаў да зняволеных. «У штрафным ізалятары (ШІЗА) ўзімку ў зэкаў забіралі майткі, не давалі ўзяць з сабой мыла для ног, кубак для піцця. На маіх вачах зоны ператварыліся ў лагеры познесталінскага тыпу, вядомы як Асаблагі (лагер для палітвязняў). Забаранілі пасылкі з гароднінай, прадметы асабістай гігіены сталі ўключаць у агульную вагу пасылкі, забаранілі асабістыя тазікі і вёдры, паменшылі час спатканняў, забаранілі юрыдычную літаратуру», — піша Аліневіч.

Парады палітвязняў: «Сабраць волю ў кулак»

І працягвае: ... «Забаранілі разеткі ў жылых секцыях, на кабінках туалетаў няма дзвярэй. Забаронены керамічны посуд, канфіскуюць электрачайнікі. Нельга насіць ваўняны швэдар, на зіму і лета адна мадэль туфляў, адсутнічае межсезонка — дажджавік, куртка, паліто ці роба, або ватоўка. Што казаць — нават шчотку зубную трэці месяц не магу купіць, таму што няма». І падобных прыкладаў ў кнізе мноства.
У выніку Ігар Аліневіч прыходзіць да характэрнай высновы: «У турме, як нідзе, жыццёва неабходна сабраць волю ў кулак, мабілізавацца, разабрацца ў сваіх сумневах і каштоўнасцях. Духоўная рыхласть ў турме — пагібельная якасць. А сам працэс напісання выступае як саматэрапія». І дадае: «Не забыць таго радаснага адчування, калі заканчваеш апошнюю старонку, — пачуцця лёгкасці, гармоніі, вызвалення. Менавіта тады я адчуў, што можа жыць далей, а не пракручваць у галаве ўсё уола за колам».
Паводле dw.com