«Мы жывем у свеце, у якім немагчыма заслужыць павагу іншых, калі не паважаеш сябе сам»

Грамадства

Вось ужо 28 гадоў беларусы знаходзяцца ў сітуацыі, калі ўсе вакол лепш ведаюць, як ім жыць: улада, Крэмль, замежныя партнёры — а цяпер і ўкраінцы. З пачатку вайны нам нястомна распавядаюць, што рабіць: як зрынаць рэжым, кідаючыся пад танкі, як дапамагаць, што адчуваць і нават як паводзіць сябе ў Твітары. Можа, хопіць, піша Анастасія Касцюгова ў kyky.org.

288719_1585149131_big.jpg


Насці таксама блізкая і тэма беларуска-ўкраінскіх адносін. Прамовы Падаляка (і Міхаіла, і Меланіі), сітуацыі накшталт тых, дзе ўкраінскія каналы не пераводзяць словы Байдэна пра Беларусь ці як дарадцы ўкраінскага прэзідэнта зноў тлумачаць, што Зяленскі не сустрэўся з Ціханоўскай, таму што «на жаль, беларуская апазіцыя не зрынула рэжым». Пералічваць можна доўга — але лепш разабрацца, як з гэтым жыць. Далей слова Насці.


Гэта вельмі па-беларуску: думаць пра іншых больш, чым пра сябе

Такім чынам, чаму ж украінцы так робяць? Чаму яны абясцэньваюць беларускі шлях і нашу барацьбу, калі мы да іх з усёй душой? І іншыя пытанні, якія пара пераставаць задаваць сабе і навакольным, таму што адказ на іх наогул не важны.

Напрыклад, таму што ў іх ляцелі ракеты з беларускай тэрыторыі, і гэта запамінаецца значна лепш, чым партызаны і добраахвотнікі? Таму што Вайна забівае чалавечнасць і эмпатыю, на тое яна і вайна? Таму што яны ў 2014 годзе скончылі свой супраціў паспяхова, а мы пакуль не, і гэта накшталт як дае ім прастору для патэрналізму і вялікабратэрства? Ці таму, што добрая палова каментатараў у Твітары пра тое, што беларусы «жалюгідні нікчэмі» — у часы Майдана былі 15-гадовымі падлеткамі, якія не маюць уяўленне пра тое, што такая сапраўдная бітва з уладай, а ў пачатку вайны сталі з'ехалымі ў Польшчу і пачалі павучаць у Інтэрнэце як трэба змагацца?

Ці таму што ўкраінцы ў цэлым не зрыналі такую дыктатуру, але працягваюць параўноўваць сваю сітуацыю і нашу?

Я магу выдаткаваць яшчэ некалькі старонак на пералік магчымых прычын такіх паводзінаў, таму што гэта ж вельмі па-беларуску: думаць пра іншых больш, чым пра сябе. Беларусы сапраўды праводзяць гадзіны ў Інтэрнэце, аналізуючы, што ж не так з украінцамі, але ў сутнасці, куды больш эфектыўна выдаткаваць гэты час на аналіз саміх сябе: чаму нам дагэтуль так важна, што пра нас думаюць «старэйшыя браты?»

Чаму нас, беларусаў, настолькі палохае быць гэтым чалавекам, які камусьці не спадабаецца, якога хтосьці не ўхваліць? Чаму мы да гэтага часу імкнемся самі сябе памяншаць, спрашчаць, караціць дзеля чужога камфорту?


Абарона межаў дзяржавы пачынаецца з абароны ўласных межаў

Мы гадамі знаходзіліся ў сітуацыі, якая не мела да адбудоўвання асабістых межаў. Дзяржава ўрывалася ў наша жыццё на ўсіх узроўнях. Гэта стала нормай і мы да гэтага звыклі, але ў сутнасці жыццё звычайнага бюджэтніка — гэта тое, што адбываецца ў перапынках паміж выкананнем жаданняў дзяржавы. І перапынкі гэтыя невялікія. Але нават у крэатыўнага класа або прадпрымальнікаў хапала непажаданых сутыкненняў з дзяржмашынай, якая не саромелася паказаць, што ўлезе табе ў кішэню, у кватэру, у азадак — калі будзе трэба высветліць, ці не робіш ты чаго лішняга.

Самае жудаснае ў любой ідэалогіі, нават такой калічнай і безгустоўнай, як у Беларусі, што яна рана ці позна пранікае на ўзровень сем'яў і адукацыі. Калі дзяржава прывучае сваю краіну маўчаць і не лезці куды не трэба, не мець свайго меркавання і не паважаць сваіх межаў — гэта становіцца правіламі на ўзроўні школ і сем'яў.

І ўсё, на што застаецца спадзявацца — гэта глабалізацыя і тое, наколькі канкрэтнаму дзіцяці пашанцавала вырасці ў асяроддзі, якая дапамагала супраціўляцца «нармалізацыі». 28 гадоў дыктатуры — гэта некалькі пакаленняў, якія выраслі ў краіне, якая змінала волю, яркасць, гучныя меркаванні і асабістыя межы.

А цяпер дадайце сюды яшчэ Расію. Расійская поп-культура, зоркі і мадэлі для пераймання, расійскія шоу, расійскія заказчыкі. Сіндром вечнай перыферыі ў тых, хто аднойчы з'ехаў у Маскву, і запомніў родны край як адсталую вёску. «Вось там усё па-буйному, вось там сапраўдныя праекты, вось там сапраўдныя бюджэты, а ў нас нават рынку як такога няма», — колькі разоў я гэта чула, не злічыць. Масква сапраўды пыласосіла лепшых беларускіх спяцоў, таму што беларусы якасна, шмат і таленавіта працуюць.

Разам, мы гадамі раслі ў адчуванні, што лепш не высоўвацца, а калі такі хочаш высунуцца — едзь да старэйшага брата, дзе ўсё па-сапраўднаму. І колькі ў мяне знаёмых, для якіх да гэтага часу ўразіць нейкую ўмоўную расійскую зорку або папрацаваць з буйным расійскім заказчыкам усё яшчэ важней, чым са сваімі.

Але старэйшы брат — гэта не канкрэтная краіна, гэта каланіялізм, уласцівы (сюрпрыз-сюрпрыз) прыкладна ўсім развітым і бурна развіваючымся краінам у адносінах да Беларусі. Расія гэтага не хавае і нават ганарыцца, Украіна часам не заўважае за сабой гэтага патэрналізму ў адносінах да беларусаў, але калі вы думаеце, што Еўропа ці ЗША ўспрымаюць беларусаў, як самастойную і дарослае нацыю, якая сама ва ўсім можа разабрацца — у мяне для вас дрэнныя навіны.

Увогуле, дарагія сябры, калі наша стратэгія сесці і пачакаць, калі ж нас пачнуць паважаць і ставіцца як да роўных, толькі таму, што ў 2020-м мы паказалі, што хочам дэмакратыі і цывілізацыі — запэўніваю вас, гэта правальная стратэгія. Мы жывем у свеце, у якім павагу трэба заслугоўваць дзеяннямі.

Але самае галоўнае — мы жывем у свеце, у якім немагчыма заслужыць павагу іншых, калі не паважаеш сябе сам.

А што такое павага да сябе? Гэта калі ты шануеш свой час, свае сілы, сваю экспертызу — і вельмі старанна абіраеш, на што марнаваць усё гэта. У нейкі момант перастаеш так старацца, каб падабацца ўсім вакол, прыняўшы, што ўсім падабацца не атрымаецца, але марныя спробы будуць адымаць вельмі шмат часу і сіл. Гэта калі вызначаеш свае ўласныя прыярытэты — і вынікаючы ім дзейнічаеш.

Вось, напрыклад, узяць Украіну. Мы дапамагаем Украіне і падтрымліваем яе не для таго, каб спадабацца ўкраінцам. Мы дапамагаем Украіне, бо нам не ўсё роўна. Але калі ўжо быць да канца сумленнымі з сабой: мы дапамагаем яшчэ і таму, што нам гэта выгадна.

І пры гэтым украінцы могуць хоць сліной разысціся, пералічваючы, як менавіта ім не падабаецца наша дапамога, або робячы выгляд, што не заўважаюць наш удзел у супраціве — наша задача спакойна, паслядоўна падтрымліваць любыя працэсы, якія дапамогуць аслабіць Расію. А перамога Украіны ў вайне — вызначана адзін з такіх працэсаў. Падабаецца гэта нейкім канкрэтным ўкраінцам ці не — наогул усё роўна, калі шчыра. Таму што гэта мая краіна, і маёй краіне патрэбна слабая Расія, каб вырвацца з залежных адносін з імперыяй і развівацца.

Калі мы пры гэтым пачуем «дзякуй» ад кагосьці з Украіны — выдатна. Пры гэтым знойдуцца незадаволеныя? Ну і добра. Ці стала я ледзь-ледзь бліжэй да мэты, ажыццявіўшы сваю падтрымку? Стала. Ну вось гэта і галоўнае.

02727610.jpg


Тое, што адбываецца сёння — добрае асяроддзе для вырошчвання беларускага нацыянальнага «пайшоў нах…»

Гэта, вядома, не значыць, што трэба літаральна пасылаць усіх вакол сябе. Але выбудоўваць межы ў адносінах да любых «старэйшых братоў» трэба ўжо цяпер, інакш мы будзем змагацца з гэтай праблемай усё жыццё. Пакуль мы не пачнем заяўляць сваё права быць дарослымі і самім вырашаць, як нам жыць — не толькі перад Расіяй, а літаральна перад усім астатнім светам, наша жаданне адлучыцца ад імперыі не будзе выглядаць пераканаўча і ці ледзь будзе сур'ёзна падтрымана.

Таму час забыцца спрэс пра «Захад, выратуй нас», «НАТА, прыйдзі», і «Украіна за нас пераможа». Забыцца як страшны сон і больш не паўтараць гэтыя рэчы ўслых. Таму што альбо шашачкі, альбо ехаць.

Альбо моцная нацыя, альбо «Еўропа, прыйдзі і выратуй». Калі хочаце, лічыце, што ў Беларусі цяпер такі этап сталення, падлеткавы перыяд, калі трэба паставіць пад сумненні ўсе ранейшыя аўтарытэты і вырвацца з-пад апекі мам, тат і «старэйшых братоў».

Уласна, галоўны комплекс беларусаў, з якім неабходна расставацца — перыядычна нам трэба быць непрыемнымі людзьмі.

Спрабаваць падабаецца ўсім — значыць, жыць без пазіцыі, а гэта дрэнны спосаб заслужыць нават уласную павагу. Ёсць мноства людзей, з якімі мы думаем па-рознаму, не супадаем у прынцыповых момантах, але маем зносіны, і я іх паважаю. Калі ў чалавека ёсць пазіцыя, хай нават супрацьлеглая маёй, з ім прасцей дамовіцца. Гэта значыць так, літаральна прасцей дамовіцца з тым, у каго пазіцыя супрацьлеглая, чым з тым, у каго яе наогул няма.

Мы адказныя за сваё жыццё самі. Выбудоўваць межы і казаць тым, хто зарваўся, што яны зарваліся, пераканана, шчыра і спела атрымліваецца, толькі калі ты пазбавіўся ад інфантылізму (ці хаця б вялікай яго долі ў сабе). Калі ты разумееш, што сам адказны за свой лёс, прыходзіш і да разумення таго, што ніхто не мае права распавядаць, як табе жыць — хоць бы таму, што ніхто іншы не зможа ў поўнай меры ўзяць адказнасць за гэтае тваё жыццё і рэалізацыю сваіх парадаў. Гэта толькі твая праблема, і ты сам будзеш разбірацца з ёй, а значыць ты і ёсць галоўны свой дарадца. Гэта тычыцца ўсяго: і асабістага жыцця, і грамадскага, самастойнасць на тым і грунтуецца: інструкцый няма, ты павінен сам зразумець, што табе рабіць.


Гэта павінна сумленна гучаць — мы не просім нікога перамагаць за нас

Так, перамога Украіны важная для беларусаў, але гэта не значыць, што ўкраінцы будуць за нас зрынаць Лукашэнку. Лічыць, што ва ўмоўны аўторак яны перамогуць РФ, а ў сераду пераклеяць шаўроны і пойдуць мясіць сілавікоў — па-дурному, вядома, нічога падобнага не будзе. Украіна дапамагае аслабляць Расію, але выходзіць з-пад яе ўплыву і мяняць уладу ў Беларусі — гэта наша з вамі праца.

Ёсць у Інтэрнэце такое смешнае слова «укракуколдызм» — гэта калі беларусы ўжо настолькі ўкраінцы, што нават больш, чым самі ўкраінцы. Ёсць такія палітыкі, грамадскія дзеячы, звычайныя людзі, якія ў адзін момант вырашылі, што «Україна понад усе!», і цяпер іх галоўная задача — падабацца ўкраінцам. Такія гучней за ўсіх шукаюць агентаў ФСБ і прарасійскасць, але не заўважаюць, як самі ж, кланяючыся іншай нацыі, ствараюць прастору для таго, каб месца старэйшага брата заняў нехта яшчэ. Вось гэтая нацыя дрэнная, мы яе не любілі, а вось гэтая — добрая, да яе на паклон пойдзем.

Гэта значыць як такой праблемы ў тым, каб лічыць іншую нацыю важней сваёй, у іх і няма. Я ж не лічу, што мы — маленькая краіна, якая не выжыве, калі не будзе залежаць іншых народаў. Наша задача якраз у тым, каб выбудоўваць партнёрскія адносіны з усімі, і не спрабаваць быць паразітам на целе іншай краіны больш ніколі.

І тут мы вяртаемся да нежадання быць непрыемным чалавекам. Ужо цяпер я бачу, як гэта мяняецца, няхай і па сваёй маленькай выбарцы ў Твітары — бачу, як беларусы паволі пачынаюць «адрошчваць зубы». Вось яшчэ ўчора яны спрачаліся адзін з адным да поту і крывавых сопляў з-за нейкага глупства, а ўжо сёння дружна напіхваюць Маланні Падаляк, якая зноў вырашыла выказацца аб нікчэмнасці беларусаў. Шчыра кажучы, я кожны раз хіхікаю ад такой аднадушнасці паміж людзьмі, якія літаральна ўчора палівалі адно аднаго ад усяго сэрца — гэта маленькая, але мадэль таго, як нацыя можа аб'ядноўваць.

Аб'яднанне нацыі — гэта не ідэалістычная карцінка, дзе мы ўсе знаходзімся ў бесперапыннай згодзе адзін з адным і аднолькава думаем: такія мадэлі ўжо спрабавалі ажыццявіць і ў Савецкім Саюзе, і пры Лукашэнку, і мы бачым, што спроба прымусіць усіх думаць аднолькава нават дзеля дабра -- гэта і ёсць несвабода. Аб'яднанне нацыі, на мой погляд — гэта калі мы можам быць не згодныя прыкладна ва ўсім, але ёсць прыярытэт і каштоўнасць, дзеля якіх мы гатовыя ўстаць побач і адстаяць сваё: суверэнітэт і права на самавызначэнне. І ўжо абараніўшы, ладзіць баталіі з нагоды таго, як менавіта нам жыць у нашай суверэннай і свабоднай ад чужога падаўлення краіне.

У краіне, якая выбрала падабацца сабе, а не камусьці іншаму.

Усё, пра што я кажу — гэта толькі падстава задумацца пра сябе і свае выбары, і марнаваць менш энергіі на спробы змяніць іншыя краіны. Украіна асобная краіна, у яе свае нацыянальныя інтарэсы, і ўкраінцы не стануць думаць пра нас за нас. І не павінны. А нацыянальная цікавасць Расіі, напрыклад, у тым, каб Беларусь заставалася пад кантролем і не выбірала нейкі там свой шлях. Людзі, а асабліва палітыкі, любяць кантроль, таму важна памятаць: гісторыя пра старэйшага брата больш верагодная, калі мы самі ствараем для яе ўмовы і прастору, і выбіраем якую-небудзь нацыю ў якасці аўтарытэту.

Гісторыя пра дыктатара паўторыцца, калі не лічыць кантроль дзейнасці палітыкаў свой задачай. Нам трэба будзе доўгі шлях, дзе прыйдзецца вельмі шмат разоў даваць па носе ўсім, хто захоча парушыць нашы межы: метафарычна і літаральна. І таму, кожны раз, як гісторыя будзе патрабаваць ад нас зноў заняць бок, памятайце, што ёсць толькі адзін бок, які мы павінны заняць: бок беларусаў. І гэта, як паказвае шматвяковы вопыт, і ёсць бок святла.

* * *

Анастасія Касцюгова — медыяменеджарка, дачка палітзняволенай паліталагіні Валерыі Касцюговай. Анастасія працавала ў офісе Святланы Ціханоўскай, была менеджаркай стратэгічнай камунікацыі, але ў сакавіку 2023-га сышла з пасады ў сувязі з тым, што стала сузаснавальніцай StratComLab, — лабараторыі стратэгічнай камунікацыі (пра гэта можна пачытаць у яе ў Instagram).