Гісторыя адной калыханкі

Неверагодна, але факт — адной з самых заўважных тэмаў цяперашняй нямецкай дыскусіі стаў 60-гадовы юбілей героя мульцікаў.

Аказваецца, парушэнне аўтарскага права можа мець пазітыўныя для нацыянальнай культуры наступствы. Менавіта плагіяту абавязаны сваім з’яўленнем культавы мультыплікацыйны персанаж Пясочны чалавечак. Прыкладна вясной 1959 года Вальтэр Хейноўскі, супрацоўнік тэлебачання ГДР, праглядаў часопіс ФРГ і зацікавіўся нататкай. У ёй паведамлялася пра планы канала SFB запусціць з новага года серыю мультфільмаў пра прыгоды Пясочнага чалавечка — героя нямецкага казачнага фальклору, які сыпле дзецям у вочы чароўны пясок, каб тыя засыналі.

Хейноўскі ўхапіўся за ідэю і вырашыў апярэдзіць заходнікаў — стварыць усходні варыянт Пясочнага чалавека (Sandmann). Працавалі над праектам у дзікім тэмпе, без перапынкаў. Галоўная песня героя «Sandmann, lieber Sandmann, es ist noch nicht soweit» была напісана ўсяго за тры гадзіны. У выніку 22 лістапада 1959 года тэлебачанне ГДР выпусціла ў эфір першы выпуск новай калыханкі. Сігнал канала можна было прымаць у заходнім сектары Берліну, дзе стваральнікі мясцовага Пясочнага чалавека аказаліся ў шоку.

Так ці інакш, Пясочны чалавечак пачаў свой трыумфальны шлях. Праз нейкі час штодзённая аўдыторыя праграмы вырасла да трох мільёнаў чалавек. Вячэрні прагляд у коле родных і дзяцей чарговай серыі мультфільма стаў сямейным рытуалам. Паступова склаўся канон праграмы, у рамках якой герой шмат падарожнічае, выкарыстоўваючы месяцаход.

Дарэчы, адзін раз Пясочны чалавек нават наведаў на арбіце беларускага касманаўта Уладзіміра Кавалёнку. Разам з касманаўтам на караблі была лялька Маша. Паводле першапачатковай ідэі сцэнару, Маша і Пясочны чалавек павінны былі круціць раман, але потым ад гэтага сюжэту чамусьці адмовіліся.

Мульцік палюбілі таксама на Захадзе. Гэта дазволіла кіраўніцтву ГДР марыць, што праз любоў да Пясочнага чалавечка ў заходненямецкіх кіндэраў сфармуецца сімпатыя да ГДР, а з часам — нават цікавасць да ідэй класавай вайны. Цяжка сказаць, ці ўспрымалі на Захадзе фурор мульціка як ідэалагічную правакацыю. Але неўзабаве на заходнегерманскіх каналах з’явіўся свой эрзац. Склалася ўнікальная сітуацыя, калі на працягу 30 гадоў адначасова існавала некалькі Пясочных чалавечкаў (адзін у ГДР і два або тры — у ФРГ).

З іншага боку, мегапапулярнасць праграмы ў ГДР дазволіла яе аўтарам выходзіць за межы нормаў высокай сацыялістычнай культуры. Напрыклад, неяк дырэктарат каналу нечакана ўгледзеў, што адзін з мультыплікацыйных герояў мае неахайную прычоску а-ля бітнікі — моладзевая субкультура, да якой асцярожна ставіліся камуністычныя ідэолагі. Аднак прыбіраць персанажа было ўжо позна, і на прысутнасць «бунтара» махнулі рукой.

А вось у 1970 годзе цэнзары праграмы «апынуліся на вышыні» — спынілі выхад у эфір выпуск, дзе Пясочны чалавек гуляў з паветраным шарыкам. Гэты, падавалася, банальны сюжэт, на іх думку, мог нагадаць гледачам нядаўні гучны скандал, калі два ўсходніх немца паляцелі ў ФРГ праз мяжу на паветраных шарах. Цэнзары ў прынцыпе былі незадаволеныя тым, што на экране Пясочны чалавек падарожнічае куды заўгодна. Як вядома, грамадзяне краінаў Усходняга блоку былі абмежаваныя ў падарожжах.

Пясочны чалавек аказаўся адным з нямногіх куміраў усходненямецкай масавай культуры, якому ўдалося перажыць крах ГДР. Пасля падзення Берлінскай сцяны пачалася рэформа тэлебачання ГДР, і праз юрыдычныя пературбацыі праграма знікла з экрана. Адсутнасць любімай праграмы выклікала пратэсты грамадскасці. Пайшлі чуткі, што Пясочнага чалавека наогул хочуць замяніць на нейкага персанажа з ФРГ. Усё гэта выклікала хвалю пратэстаў, якая была накіравана супраць камісара па радыёвяшчанні новых земляў. Той неадкладна абверг абвінавачванні і выказаў асабістую заклапочанасць выжываннем мультыплікацыйнага героя. Неўзабаве той вярнуўся ў вечаровы эфір.

Адначасова Пясочны чалавечак пайшоў у камерцыю і актыўна выкарыстоўваецца для рэкламы рознага кшталту дзіцячых прадуктаў. Яго ролю ў сучаснай нямецкай культуры цяжка аспрэчыць. Прыкладам таму — спецыяльны тэматычны парк, фільмы і кнігі, прысвечаныя персанажу, і гэтак далей.

У дзень сваёй 60-й гадавіны мультыплікацыйны герой з казлінай бародкай перажывае новы рэнесанс. Для былых жыхароў ГДР гэты персанаж стаў сімвалам мясцовай ідэнтычнасці, свайго роду сімвалам страчанай краіны. Некаторыя ўдзельнікі нямецкіх тэлевізійных конкурсаў з Усходу прыходзяць у студыі ў майках з выявай персанажа. На думку многіх, палітызацыя Пясочнага чалавечка будзе працягвацца, і дзе яе межы, пакуль цяжка прагназаваць. Жартуюць, што ў выпадку адраджэння нейкай версіі ГДР ён можа стаць гербам краіны.

Застаецца дадаць, што аналаг Пясочнага чалавека мог стаць і кумірам, як мінімум, таго пакалення беларусаў, якое вырасла на вядомай савецкай праграме «Спокойной ночи, малыши». Першапачаткова планавалася, што замест Хрушы, Сцяпашкі, Філі і іншых персанажаў, казку павінен быў распавядаць Пясочны чалавечак, які вылазіць з насценнага гадзінніка. Аднак мантажная тэхніка была тады ў СССР прымітыўная, і ў выніку спыніліся на звыклых ляльках.