«Не было Галілея і Карла Лінэя». Кім быў унук селяніна і сын пастара Лінэй?

Герой легендарнага твора Лявона Вольскага насамрэч існаваў. Яго імя добра знаёмае медыкам, але для шырокай публікі ён – адзін з параграфаў школьнай праграмы. Карл Лінэй нарадзіўся 23 траўня 1707 года, і надыйшоў час даведацца пра яго больш!

Уявіце сабе сьвет, дзе кожны лісток, кожны жук, кожная істота пад сонцам не мае ні імя, ні клясыфікацыі, ні месца ў вялікім дрэве жыцьця на Зямлі. Швэд Карл Лінэй зьмяніў такі стан рэчаў да непазнавальнасьці.

Радавод ад селяніна

Карл Лінэй нарадзіўся ў месцы, вельмі далёкім ад цэнтраў інтэлектуальнай і навуковай дзейнасьці.

Бацька Карла, Нільс Інгэмарсан Лінэй, быў лютэранскім пастарам, рэлігійныя абавязкі якога спалучаліся з захапленьнем батанікай. Нільс, як і шматлікія духоўныя асобы свайго часу, лічыў, што вывучэньне сьвету прыроды - гэта спосаб зразумець і ацаніць створанае Богам. Ён часта гадзінамі даглядаў свой сад з разнастайнымі відамі расьлінаў. Менавіта той сад стаў гульнявой пляцоўкай і першай школай для маленькага Карла. Крысьціна Бродэрсонія, маці Карла, была дачкой іншага пастара.

Дзед Карла па бацькавай лініі, Інгэмар Бэнгтсан, верагодна, пакінуў самы моцны сьлед у яго раньнім жыцьці. Звычайны селянін, Інгэмар перадаў сям'і глыбокую ўдзячнасьць за зямлю. З малых гадоў Карл Лінэй сутыкнуўся з цыкламі пасадкі і збору ўраджаю, зьменай сэзонаў і багатай біяразнастайнасьцю швэдзкай вёскі. Нягледзячы на сьціплыя сродкі сям’і, ва ўзросьце дзесяці гадоў Карла адправілі ў гімназію Векшэ.

Хрысьціянская вера сям'і Лінэяў адыграла вырашальную ролю ў фармаваньні сьветапогляду Карла. Гэта выхавала ў Лінэя разуменьне гармоніі і парадку стварэньня Божага. Такая перспектыва паўплывала на яго навуковую працу, што прымусіла Карла раскрыць Боскі парадак, які, на яго думку, быў уласьцівы прыродзе.

Рэлігійнае выхаваньне Карла Лінэя дапаўняла яго навуковыя заняткі. Ён не бачыў канфлікту паміж сваёй верай і навучаньнем, хутчэй, ён разглядаў сваю навуковую працу як спосаб праславіць Бога, раскрыць тонкасьці Яго стварэньня.

Уваход у навуку і гісторыю

У 1727 годзе Карл Лінэй паступіў ва ўнівэрсітэт Лунда. Аднак ён выявіў, што рэсурсы ў Лундзе абмежаваныя, а інтэлектуальнае асяродзьдзе не такое яскравае, як ён спадзяваўся. Праз год Лінэй перайшоў ва ўнівэрсітэт Упсалы, дзе ў выніку застаўся да канца жыцьця. Упсала была адным з галоўных цэнтраў батанічных дасьледаваньняў у Швэцыі, і менавіта тут навуковая кар'ера Лінэя па-сапраўднаму пачалася.

Ува Ўпсале Лінэй пазнаёміўся з Улафам Цэльсіем, выдатным батанікам і тэолягам. Цэльсій узяў яго пад сваю апеку. Ён прадставіў Карла шырокай навуковай супольнасьці і заахвоціў яго крытычна і сістэматычна думаць пра сьвет прыроды. Пад кіраўніцтвам Цэльсія падыход Лінэя да батанікі зьмяніўся ад назіраньня да строгага навуковага дасьледаваньня. Лінэй пачаў распрацоўваць ідэі і метадалёгіі, якія пазьней выліліся ў яго рэвалюцыйную сістэму.

Падчас знаходжаньня ўва Ўпсале Лінэй распачаў шматлікія экспедыцыі, падчас якіх ён дасьледваў разнастайную флёру і фаўну Швэцыі. Адна з раньніх працаў Лінэя, «Praeludia Sponsaliorum Plantarum» 1729 года, была дысэртацыяй, якая дасьледавала сэксуальнасьць і размнажэньне расьлінаў. Гэтая праца прыцягнула ўвагу акадэмічнай супольнасьці, якая прызнала Лінэя ўзыходнай зоркай у галіне батанікі.

У 1732 годзе Лінэй зьдзейсьніў самастойную экспедыцыю ў Ляпляндыю, аддалены і ў значнай ступені невядомы рэгіён на поўначы Швэцыі. На працягу шасьці месяцаў ён праехаў тысячы і тысячы кілямэтраў, і задакумэнтаваў незьлічоныя віды расьлінаў і жывёлаў, многія зь якіх былі невядомыя навуцы.

Архітэктар сьвету прыроды

Самым грунтоўным укладам Лінэя ў навуку, несумненна, зьяўляецца распрацоўка бінамінальнай (два словы ў назве) намэнклятуры, сістэматычнага метаду найменьня і клясыфікацыі ўсіх формаў жыцьця. Гэтае новаўвядзеньне ўпершыню было вычарпальна прадстаўленае ў вялікім творы «Systema Naturae», апублікаваным у 1735 годзе.

Да Лінэя назва відаў была даволі хаатычнай справай з доўгімі апісальнымі назвамі, якія вар'іраваліся ад аднаго навукоўца да іншага. Супярэчлівасьць перашкаджала камунікацыі і разуменьню ў навуковай супольнасьці.

Выжывае мацнейшы? Якія галоўныя памылкі робяць людзі адносна тэорыі Дарвіна

Карл Лінэй увёў рэвалюцыйную прастату: кожны від ідэнтыфікаваўся двума латынскімі назвамі. Першая назва зь вялікай літары ўяўляла род, групу відаў з агульнымі характарыстыкамі. Другая назва, напісаная з малой літары, вызначала канкрэтны від у гэтым родзе.

Гэтая біномная сістэма, напрыклад, клясыфікавала людзей як Homo sapiens. Такое рашэньне ўпарадкавала працэс клясыфікацыі і стварыла ўнівэрсальную мову, якую маглі зразумець навукоўцы ва ўсім сьвеце. Уплыў гэтай сістэмы неверагодны. Гэта дазволіла навукоўцам вывучаць арганізмы з большай дакладнасьцю і яснасьцю. Мэтад Лінэя выкарыстоўваецца, вядома, і сёньня.

Кніга жыцьця Лінэя

Першае выданьне «Systema Naturae», якое выйшла ў 1735 годзе, уяўляла сабой сьціплы фаліянт на 11 старонках. Аднак за наступныя выданьні праца значна пашырылася. Да моманту сьмерці Лінэя ў 1778 годзе 12-е выданьне вырасла да трох тамоў з больш чым 2300 старонак.

У «Systema Naturae» Лінэй клясыфікаваў тысячы відаў, старанна арганізаваўшы іх у герархічныя катэгорыі: каралеўствы, клясы, парадкі, роды і віды. Такая структура адлюстроўвала як падабенствы, так і адрозьненьні розных відаў.

Навуковы ўклад Карла Лінэя зрабіў рэвалюцыю ў тым, як людзі разумеюць і арганізуюць сьвет прыроды.

У 1757 годзе кароль Швэцыі надаў шляхетную годнасьць Карлу Лінэю. З таго часу ўнук селяніна меў імя Карл фон Лінэй.