«Захад можа зрабіць Лукашэнку балюча, але вырашыць задачы дэмакратыі так немагчыма»
Пасля 2020 года афіцыйны Мінск адмовіўся ад «шматвектарнасці» на карысць Расіі. Супрацьстаянне беларускага рэжыму з Захадам зайшло ў тупік — мы ўсё радзей чуем пра санкцыі адносна рэжыму ў Беларусі. Раздаюцца нават галасы: а ці не час пачаць дыялог з Лукашэнкам?
Заходнія санкцыі носяць несістэмны, «сезонны» характар: беларускі рэжым на лапаткі не паклалі, затое кінулі краіну ў абдымкі «расійскага мядзведзя». Адсутнасць беларускай стратэгіі на Захадзе ўсё глыбей зацягвае Беларусь у арбіту Крамля.
Чаму Захад не ідзе на дыялог з Лукашэнкам? Журналіст BGmedia абмеркаваў гэтае пытанне з гісторыкам, палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.
— Калі ўсе магчымасці абсечаны, Лукашэнку не застаецца ніякага поля для манеўру. Але Захад, уводзячы санкцыі, пераследуе ўласныя інтарэсы. Мы павінны дакладна разумець: існаванне незалежнай беларускай дзяржавы, а тым больш дэмакратызацыя Беларусі, не з'яўляюцца на дадзены момант першараднымі задачамі Захаду. Захад сёння пераследуе свае мэты, а за кожны антызаходні крок Лукашэнка атрымлівае пакаранне. Іншых магчымасцей, іншых рычагоў уплыву ў Захаду няма, таму і дзейнічае паводле прынцыпу «злачынства і пакаранне», каб наступным разам, перш чым рабіць канкрэтныя крокі, Лукашэнка ўзважыў для сябе ўсе pro et contra («за і супраць»).
Сапраўды, сітуацыя ў Беларусі з правамі чалавека, свабодамі, палітвязнямі катастрафічная, Захад сваіх мэт не дамогся. Але пэўны негатыўны ўплыў на беларускую эканоміку санкцыі аказалі, успомнім хаця б гісторыю з «Белавія». Але, калі зыходзіць з таго, што мэтай санкцый было прымусіць Лукашэнку пайсці на пэўныя кампрамісы, то гэтага ў сённяшніх умовах зрабіць нельга. Захад можа зрабіць Лукашэнку і яго рэжыму балюча, але развязаць задачы дэмакратыі такім чынам немагчыма.
Але давайце паглядзім на сітуацыю пад іншым вуглом і задамося пытаннем: а якія магчымасці ёсць у Захаду? Лукашэнка лезе на ражон, а Захад ніяк не рэагуе, не ўводзіць санкцыі – гэта не варыянт. Весці перамовы з Лукашэнкам? Так яму ніхто не давярае, ды і хто яму дазволіць з Масквы весці перамовы?
Не пагаджуся з досыць папулярнай думкай, што Лукашэнка на працягу свайго кіравання перыядычна спрабаваў дыстанцыявацца ад Расіі. Думаю, ён заўсёды знаходзіўся ў фарватэры Расіі: калі б ён не хацеў кідацца ў абдымкі Крамля, то мог пралічыць свае дзеянні і паводзіць сябе зусім інакш у 2020 годзе. Але ён абраў сваю ўладу — захаванне ўлады любым шляхам з адначасовым кідком у расійскія абдымкі.
Сумуючы, можна сказаць, што санкцыі на гэты момант не развязалі праблемы, але іншага інструментара ў Захаду проста няма.
— І цяпер галоўны прыярытэт Захаду — неўцягванне Беларусі ў вайну?
— Так, не дапусціць далейшага распаўзання вайны. Далейшае распаўзанне вайны — гэта горшы сцэнар з пункту гледжання Захаду. І, вядома, у Лукашэнкі існуюць іншыя варыянты нашкодзіць Захаду: перапраўка палесцінскіх уцекачоў у Еўропу (калі ўдасца наладзіць транзіт). Таму Захад сканцэнтраваны на сваіх інтарэсах, ён імкнецца не дапусціць пагаршэння сітуацыі з гэтага боку. А пытанні, звязаныя з сітуацыяй унутры Беларусі, да радасці Лукашэнкі, адышлі на другі план.
Як бы гэта жудасна і цынічна не гучала, цяпер не той час, каб Еўропу і наогул Захад асабліва цікавілі ўнутраныя працэсы ў Беларусі.
— Пагрозы паглынання Беларусі з боку Расіі таксама не асабліва хвалююць Захад?
— Што значыць — страта незалежнасці? З заходняга пункту гледжання, Беларусь ужо страціла незалежнасць, а Лукашэнка не самастойная фігура, фігура напаўсамастойная, калі так можна выказацца. На Захадзе не лічаць, што за Лукашэнкам застаецца апошняе слова, але выдатна разумеюць: усё, што адбываецца ў Беларусі ў адносінах да Захаду, гэта не толькі Лукашэнка.
Відавочна, што калі Мінск будзе закідваць у Еўропу палесцінцаў з Газы, то гэта будзе рабіць не асабіста Лукашэнка, а Лукашэнка па ўзгадненні або па загадзе Пуціна. Тое, што сёння беларускія войскі не знаходзяцца на тэрыторыі Украіны, – гэта не добрая воля Лукашэнкі, які ўсяляк супраціўляўся гэтаму (не сумняваюся, што ён супраціўляўся), гэта азначае толькі, што Пуцін такога рашэння не прыняў. У Расіі ёсць усе магчымасці прадушыць такое рашэнне.
Контраргумент еўрапейскага боку: а навошта, уласна кажучы, штурхаць Лукашэнку? Ён не самастойная фігура, ён ужо ў расійскіх абдымках, з якіх ужо і не вылезе. Контрпрадуктыўна ствараць яму поле для манеўру, таму што Лукашэнка не самастойная фігура і не прымае канчатковыя пастановы.
Можна доўга спрачацца, ці не перабольшана ступень яго залежнасці, але на Захадзе сітуацыя ўспрымаецца менавіта так. Магчыма, нават празмерна, таму што Лукашэнку ўспрымаюць выключна як статыста, які выконвае ўказанні Крамля.