Казакевіч: «Можна гаварыць пра пачатак транзіту ўлады ў Беларусі»

Эксперты ў інтэрв'ю «Выбары бачыш?» пракаментавалі новы праект Канстытуцыі.

Слюнькін: «Фармальна гэта ўзвышае УНС над усімі астатнімі органамі»

На думку палітычнага аналітыка Паўла Слюнькіна, пакуль усё выглядае так, што «Канстытуцыя змяняецца пад сыход Лукашэнкі ва УНС». Паводле яго слоў, гэта галоўнае, на што варта звярнуць увагу ў прапанаваным для абмеркавання дакуменце.
— Відавочна, гэта форма транзіту. Пры гэтым яна не дае адказу, колькі часу Лукашэнка пратрымаецца на пасадзе кіраўніка УНС. Аднак ужо зараз відавочна, што ён будзе працягваць кантраляваць асноўныя стратэгічныя рашэнні, якія не змогуць быць прынятыя ў краіне насуперак яго волі і жаданню.
Прынамсі, да таго часу, пакуль яго зменшчык на пасадзе прэзідэнта не зможа стаць самастойнай палітычнай фігурай, здольнай кінуць выклік цяперашняй сістэме — а гэта пытанне не аднаго года — альбо пакуль сам Лукашэнка не дазволіць яму зрабіць гэта, — кажа Слюнькін.
Аналітык падкрэслівае, што ва УНС з'явіцца права аб'яўляць імпічмент прэзідэнту і ацэньваць легітымнасць выбараў. Таму калі хтосьці на гэтай пасадзе зробіць тое, што не вельмі спадабаецца сходу, ён можа аказацца ў небяспечным для сябе становішчы.
— У праекце новай Канстытуцыі апублікаваныя і палажэнні пераходнага перыяду, якія даюць разуменне структуры таго, як менавіта ўсё будзе змяняцца. Зараз ясна, што будзе выдзелены нейкі час для прывядзення бягучага заканадаўства ў адпаведнасць з новай Канстытуцыяй. Сама яна ўступае ў сілу фактычна адразу пасля апублікавання.
Аднак пакуль будзе вызначаны парадак абрання УНС, пройдзе яшчэ год, затым пачнецца этап яго фарміравання. Я думаю, увесь час да 2025 года, пакуль у нас не будуць праведзеныя новыя прэзідэнцкія выбары, Лукашэнка зможа адначасова і заставацца прэзідэнтам, і ўзначальваць УНС, — кажа аналітык.
Павел Слюнькін адзначае, што, калі коратка падводзіць вынікі прапанаваных змен, яны такія: ва УНС перадаюцца вялікія паўнамоцтвы, але і ўлада прэзідэнта застаецца даволі моцнай.
— У прэзідэнта застаецца кантроль над прызначэннем сілавікоў, але пры гэтым у самога УНС ёсць права ануляваць рашэнні дзяржаўных органаў і службовых асоб, якія супярэчаць інтарэсам нацыянальнай бяспекі. Фармальна гэта ўзвышае УНС наогул над усімі астатнімі органамі, і таму пры жаданні любое рашэнне прэзідэнта можа быць адменена сходам, — заключае аналітык. — Трэба разумець, што ў аўтарытарных дзяржавах важныя не толькі замацаваныя ў дакументах паўнамоцтвы, але і фактычнае іх размеркаванне ў структуры ўлады.
Сама фігура Лукашэнкі з'яўляецца фундаментальным фактарам, і калі раптам сітуацыя ўнутры і па-за межамі Беларусі будзе складвацца такім чынам, што Лукашэнка вырашыць не пераходзіць ва УНС, а захаваць пасаду прэзідэнта (ці нават абедзве), то і ў гэтым выпадку ён захавае рэальны кантроль за краінай. Незалежна ад таго, што яго паўнамоцтвы былі скарочаныя на паперы.

Казакевіч: «Хацелася прыдумаць механізм, які, калі нешта пойдзе не так, скажа сваё галоўнае слова»

На думку палітолага Андрэя Казакевіча, апублікаваны праект Канстытуцыі паказвае, што ў беларускай палітычнай мадэлі, якая была створаная ў 1996 годзе, намячаецца сур'ёзная ломка. А гэта, на думку палітолага, ужо можна лічыць пачаткам транзіту ўлады, які плануецца на вышэйшым палітычным узроўні.
— Пры гэтым праект мае шмат невыразных новаўвядзенняў — відаць, што праблемы з фармуляваннем палітычнага бачання будучыні краіны застаюцца. Са значных момантаў я магу адзначыць наступныя.
Па-першае, ствараецца Усебеларускі народны сход, які атрымлівае дастаткова шырокія паўнамоцтвы, але пры гэтым яны размытыя. У прыватнасці, рашэнні УНС атрымаюць большую юрыдычную сілу, чым закон, УНС таксама атрымае магчымасць даваць распараджэнні іншым дзяржаўным органам.
Відавочна, гэта парушэнне прынцыпу падзелу галін улады. Незразумела, наколькі часта і ў якіх сферах такія надзвычайныя паўнамоцтвы будуць выкарыстоўвацца, што адкрывае вялікую прастору для злоўжыванняў.
Акрамя таго, парадак выбараў і фарміравання такога важнага для новага палітычнага ладу органа ў Канстытуцыі не вызначаны. Для гэтага мяркуецца прыняць закон, што адкрывае яшчэ больш прасторы для маніпуляцый і адыходу ад прынцыпу выбарнасці грамадзянамі прадстаўнічых органаў, — лічыць Казакевіч.
На яго думку, пакуль фармулёўкі праекта Канстытуцыі гавораць пра тое, што УНС ствараецца як стрымліваючы орган, які будзе існаваць як механізм кантролю над іншымі галінамі ўлады.
— Пры гэтым ВНС не выдае законаў, фармальна не ўплывае на прызначэнні ва ўрадзе, не ў поўнай меры падмяняе парламент і прэзідэнта. Відавочна, што для новай Канстытуцыі хацелася прыдумаць нейкі механізм кантролю, які ў выпадку, калі штосьці пойдзе «не так», як хочуць дзеючыя ўлады, выйдзе на палітычную сцэну і дазволіць павярнуць сітуацыю на іх карысць, — кажа Андрэй Казакевіч.
— Яшчэ праект пазбаўляе прэзідэнта магчымасці выдаваць дэкрэты і адмяняе прыярытэт указаў прэзідэнта над законамі. Значна звужаюцца магчымасці прэзідэнта кантраляваць суды.
Гэта значыць, паўнамоцтвы прэзідэнта ўсё ж скарачаюцца хоць бы ў магчымасці ўплываць на заканадаўчую і судовую ўладу. Апошняя ў цэлым становіцца залежнай ад УНС: ён выбірае Канстытуцыйны і Вярхоўны суды. Ніжэйстаячых суддзяў па-ранейшаму будзе прызначаць прэзідэнт, але кантроль над кіраўніцтвам галіны ўсё ж сыходзіць у зону адказнасці сходу, — каментуе Казакевіч.
Пры гэтым ён дадае, што ў праекце ёсць і фармулёўкі, якія намякаюць, што будзе з Аляксандрам Лукашэнкам. Палітолаг кажа пра становішча, якое замацоўвае, што былы прэзідэнт становіцца членам Савета Рэспублікі і абавязкова з'яўляецца дэлегатам УНС. Акрамя таго, уводзяцца гарантыі непераследу былога прэзідэнта за яго дзейнасць на вышэйшым службовым пасадзе.
— У пераходных палажэннях адзначана, што дзеючы прэзідэнт можа ўзначаліць УНС. Верагодней за ўсё, менавіта так усё і плануецца: Лукашэнка стане яго старшынёй і пры гэтым будзе сумяшчаць гэтую пасаду з паўнамоцтвамі прэзідэнта. Але ў любым выпадку, можна гаварыць пра пачатак у Беларусі транзіту ўлады, — кажа Казакевіч. — Варта таксама адзначыць, што ў праект Канстытуцыі патрапілі часткі вядомага дэкрэта аб Савеце бяспекі.
У выпадку гібелі прэзідэнта ўсю паўнату ўлады ў краіне атрымлівае менавіта гэты орган, што робіць працэдуру прыняцця рашэнняў у надзвычайнай сітуацыі вельмі заблытанай. Рашэнні Савета бяспекі становяцца абавязковымі для дзяржаўных органаў, але застаецца незразумелым, як гэта будзе суадносіцца з паўнамоцтвамі іншых галін улады.

Паводле «Салідарнасці».