Чаму затрымалі Ігара Стралкова — радыкальнага прыхільніка вайны і крытыка Пуціна

У пятніцу, 21 ліпеня, быў затрыманы вайсковы пенсіянер і вайсковы злачынец, афіцэр ФСБ у адстаўцы і былы «міністр абароны так званай «ДНР», заснавальнік «Клуба абураных патрыётаў» і наогул буйны «патрыёт» Ігар Стралкоў (Гіркін). Здарылася гэта не ў Гаазе, дзе стралкоў прысуджаны да пажыццёвага тэрміну як адзін з вінаватых крушэння «Боінга» MH-17 у ліпені 2014-га, а ў Маскве, дзе яшчэ нядаўна такое і ўявіць было цяжка. Аб верагодных прычынах піша «Новая газета. Еўропа».

Стралкоў стаў другім членам створанага ім жа клуба, які падвергнуўся пераследу. Трыма днямі раней іншы «патрыёт», палкоўнік ГРУ ў адстаўцы Уладзімір Квачкоў, атрымаў абвінавачанне ў дыскрэдытацыі арміі. Праўда, гэты пакуль на волі. А Стралкова Мяшчанскі суд адправіў пад арышт. Яму ставяцца публічныя экстрэмісцкія заклікі ў інтэрнэце.

Нагадаем, што Ігар Стралкоў (Гіркін) стаў шырока вядомы ў 2014 годзе, калі пачалася вайна ў Данбасе, тады яшчэ — сіламі «шахцёраў і трактарыстаў» з узбраеннем з «ваенгандлю». Менавіта на яго старонцы ва «УКантакце» 17 ліпеня 2014-га з'явіўся запіс аб збітай «птушачцы», якая апынулася пасажырскім «Боінгам» MH-17 з трыма сотнямі чалавек на борце. У лістападзе 2014-га Стралкоў заявіў, што фактычна менавіта яго атрад пачаў вайну: «Калі б наш атрад не перайшоў мяжу, у выніку ўсё б скончылася, як у Харкаве, як у Адэсе. Было б некалькі дзясяткаў забітых, абпаленых, арыштаваных. І на гэтым бы скончылася», — сказаў ён у інтэрв'ю газеце «Заўтра». І да нейкага моманту лічылася, што гэта вельмі лаяльны Крамлю баец, хіба што выказваецца рэзкавата, але ў цэлым для расійскай улады «свой».

— Стралкоў супадаў з Пуціным у частцы стратэгічных мэтаў, у частцы ідэалогіі, — адзначае паліттэхнолаг Абас Галямаў. — Але пры гэтым ён бачыў крайнюю неэфектыўнасць сістэмы і яе няздольнасць дасягнуць тых мэтаў, якія ў рамках гэтай ідэалогіі перад краінай стаяць.

І ён ведаў, што правільныя, з іх пункту гледжання, мэты не дасягаюцца з-за крайняй неэфектыўнасці і прыдуркаватасці рэжыму.

У другой гадзіне дня 21 ліпеня ў тэлеграм-канале Стралкова з'явілася паведамленне ад імя яго жонкі Міраславы Рэгінскай (арфаграфія і пунктуацыя арыгінала захаваныя): «Сёння, прыкладна ў 11:30, да нас прыехалі прадстаўнікі Следчага камітэта. Мяне ў гэты час дома не было. Неўзабаве, паводле слоў кансьержа, яны вывелі майго мужа пад рукі і павезлі ў невядомым кірунку. Ад сяброў мне ўдалося высветліць, што майму мужу выстаўленыя абвінавачанні паводле артыкула 282 КК РФ (экстрэмізм). Пра месцазнаходжанне мужа мне нічога невядома, на сувязь ён не выходзіў. У момант затрымання мяне дома не было».

У канала Стралкова амаль 900 тысяч падпісчыкаў, якія ўсе гэтыя паўтара года сачылі за тым, з якім запалам аўтар касцярыць войска і яе галоўнакамандуючых, уключаючы вярхоўнага, а таксама ўсе іх дзеянні ў Украіне. Не саму вайну, а менавіта дзеянні: недастаткова жорсткія і рашучыя. Праціўнікі гэтай вайны таксама чыталі Стралкова і казалі, што яго тэлеграм-канал — добрая крыніца інфармацыі пра тое, што рэальна адбываецца на фронце.

18 ліпеня Стралкоў перасягнуў сябе, напісаўшы (арфаграфія і пунктуацыя захаваныя): «23 гады на чале краіны знаходзілася нікчэмнасць, якая здолела пусціць пыл у вочы значнай частцы насельніцтва. Цяпер яна — апошні астравок легітымнасці і ўстойлівасці дзяржавы. Скавырнуць яе незаконным шляхам азначае паспяхова завяршыць справу тых, хто пасадзіў Унікальную Перавагу на пасаду ў свой час. Але яшчэ шэсць гадоў ва ўладзе гэтага баязлівага бездара краіна не вытрымае. І адзінае, што ён мог-бы зрабіць «пад заслону» карыснага (каб не пакрыць сваё імя вечнай ганьбай у гісторыі, як юдушка-Горбі) — гэта забяспечыць перадачу ўлады камусьці па-сапраўднаму дзеяздольнаму і адказнаму. Шкада, што яму гэта нават у галаву не прыйдзе. А калі і прыйдзе, то ўменне выбіраць паплечнікаў мы ўжо бачылі шмат разоў...».

Мабыць, нейкая «баязлівая никчэмнасць» прыняла гэта на свой рахунак і пакрыўдзілася. У той жа дзень была ўзбуджаная крымінальная справа, а 21 ліпеня Стралкова ўжо везлі ў Мяшчанскі райсуд. Нечаканасцю для яго самога гэта наўрад ці было.

Пасля таго як адміністратыўку атрымаў Квачкоў, многія задавалі пытанне толькі пра тое, хто з «патрыётаў» стане наступным. І большасць паказвала пальцам на Стралкова.

— Нацыяналісты ўсіх масцяў для ўлады больш небяспечныя за лібералаў, — упэўнены палітолаг Мікалай Пятроў. — Яны маюць патэнцыйна больш шырокую сацыяльную падтрымку.

Стала ясна, што ўлада, разабраўшыся з крытыкай з боку лібералаў, выціснуўшы іх краіны або перасаджаўшы, зразумела, што за «патрыётаў», хочаш ці не хочаш, брацца таксама прыйдзецца. А то зусім распусціліся.

Псіхатраўма Пуціна: Расію чакаюць рэпрэсіі паводле лукашэнкаўскай мадэлі. Але ёсць нюанс

— Разграміўшы ліберальную апазіцыю, улада дапускала крытыку з боку сваіх ідэйных аднадумцаў, — кажа сацыёлаг Мікалай Мітрохін. — Але высветлілася, што гэтая крытыка служыць ідэйнай асновай для такіх мецяжоў, як прыгожынскі, падрывае адзінаначалле ў войску, у цэлым пагражае рэжыму. Рэальная небяспека такіх мецяжоў, мабыць, не такая вялікая, але відавочна, што Пуцін і ягонае асяроддзе спалохаліся. І цяпер з усёй магчымай стараннасцю яны ўзяліся выкараняць небяспеку, якая пакуль толькі патэнцыйна можа пагражаць.

Сацыёлаг мяркуе, што «патрыётаў» могуць пераследаваць цяпер з не меншай стараннасцю, чым дагэтуль — лібералаў.

— Паглядзім, як гэта будзе на практыцы, — удакладняе ён. — Залежаць гэта можа ад супрацоўніцтва гэтых людзей са следствам і з уладамі. Мы ўжо бачылі, што Квачкоў за спробы паўстання адседзеў цалкам сур'ёзна. Але яны зробяць усё, каб той крытыкі, якая зыходзіла ад гэтых людзей і знаходзіла водгук у войску, у публічным полі больш не было.

Абас Галямаў мяркуе, што ва ўлады, якую любая крытыка нервуе, пасля прыгожынскага бунту зусім здалі нервы.

— Менавіта здалі нервы, — паўтарае ён. — Таму што, строга кажучы, пераслед Стралкова ім нявыгадны. Цяпер жа што будзе адбывацца? У прадстаўнікоў усяго гэтага «патрыятычнага» лагера раптам вочы раскрыюцца: нічога сабе, а Навальны ж праўду казаў, гэта ж дыктатура, гэта тыранія! За што чалавека экстрэмістам абвясцілі? Што праўду казаў? Раней гэтыя людзі да рэпрэсій ставіліся больш-менш спакойна. Па кім білі рэпрэсіі? Па ворагах радзімы, па заходніках, праклятых здрадніках. А цяпер што? Б'юць па сумленных пацанах! І гэтыя сумленныя пацаны абураныя: нас за што? Гэта прывядзе да таго, што сацыяльная база рэжыму яшчэ больш скароціцца. Гэта хутка будзе рэжым наогул без сацыяльнай базы. Такія рэжымы не бываюць устойлівым, іх любы «марш справядлівасці-2» скавырне. І Пуцін разумее, што гэта яму нявыгадна, але ён гэта зрабіў.

Чаму? Таму што амбіцыі, самалюбства абражанае. Стралкоў жа пачаў крытыкаваць яго асабіста, а ў апошнія дні яшчэ і абражаць. І доўгатэрміновы стратэгічны разлік быў прынесены ва ўгоду крыўдам і комплексам, — удакладняе Галямаў.

З якой падтрымкай цяпер застанецца Крэмль — можна сабе ўявіць.

— З бюракратыяй, з сілавікамі, якія напраўду таксама ўсё менш лаяльныя, — адказвае на гэтае пытанне экспэрт. — Ва ўсякім выпадку, прыгожынскі путч паказаў, што на гэтую публіку Пуцін таксама асабліва разлічваць не можа. Думаю, што «патрыётаў» удасца запалохаць, каб не выходзілі на вуліцы фізічна, але ў сацыяльных сетках яны будуць пісаць па-ранейшаму. І краіна будзе гэта ўсё бачыць. І сілавікі будуць чуць, гэтыя настроі будуць пранікаць у сілавыя структуры.

У такім выглядзе, дадае паліттэхнолаг, краіна будзе рухацца да прэзідэнцкіх выбараў.

— Не стане буйной сацыяльнай групы, якая лаяльная ўладзе не за страх, а за сумленне, — працягвае ён. — Гэта і ёсць розніца паміж паводзінамі расійцаў падчас прыгожынскага бунту-і паводзінамі туркаў падчас спробы перавароту ў 2016 годзе, калі ў абарону Эрдагана на працягу гадзіны-двух уначы выйшлі дзясяткі тысяч чалавек па ўсёй краіне. У выпадку з Пуціным ніводзін чалавек не выйшаў. Ёсць віртуальная падтрымка ў выглядзе намаляваных 80%, а рэальнай падтрымкі няма.

Мабыць, у Крамлі ўсё гэта разумелі, таму «патрыётаў» і не чапалі доўга. А можа, яшчэ і баяліся чапаць: калі што, гэтыя ж, здавалася, пойдуць абараняць свайго не з пластыкавай шкляначкай. Дзень 21 ліпеня адметны тым, што стала ясна: гэтыя не пойдуць наогул. Мерапрыемства ў падтрымку Стралкова каля Мяшчанскага суда выйшла млявым і непераканаўчым, народу там аказалася моцна менш, чым у судах па справах Навальнага (калі туды яшчэ пускалі), Яшына або Яўгеніі Бярковіч і Святланы Петрыйчук.

— Кансалідацыя «патрыётаў» заўсёды была здагадкай журналістаў, — упэўнены Мікалай Мітрохін. — Ніякай салідарнасці там даўно не было. Усіх «ветэранаў данецкай вайны» аб'ядноўвае Саюз ветэранаў Данбаса пад кантролем Аляксандра Барадая, гэта значыць цалкам крамлёўская структура. Так што ніякага сур'ёзнага супраціву з боку «патрыётаў» чакаць не трэба. У Стралкова быў аўтарытэт як у чалавека, які фармулюе нейкія ідэі, але там няма супольнасці, здольнага нешта зрабіць арганізацыйна. Іх «клуб раззлаваных патрыётаў» — гэта пяць-шэсць радыкальных публіцыстаў.

Абас Галямаў упэўнены, што ціхія батанікі і дзяўчынкі з касічкамі, якія, не баючыся арыштаў, нясуць кветкі да помнікаў Лесі Украінкі або Тарасу Шаўчэнку, людзі значна больш смелыя, чым шумлівыя ў сацсетках «турбапатрыёты».

— «Патрыёты» сядзяць на канапе з півам, — пасміхаецца паліттэхнолаг. — Калі яны ў апошні раз выходзілі, дэманстравалі незадаволенасць? Вось Пуцін пакінуў слаўны «рускі» горад Херсон, напрыклад. Хоць адзін з «турбапатрыётаў» выйшаў на вуліцу, прадэманстраваў сваю незадаволенасць? Гэта вельмі пасіўная публіка. Тыя людзі, якія нясуць кветкі да ўкраінскіх помнікаў, дэманструюць асабістую мужнасць, гатоўнасць ахвяраваць дабрабытам за свае ідэалы і перакананні. А гэтыя «патрыёты» — яны пакуль толькі ў цяплічных умовах знаходзіліся, іх улада прывячала. На іх магільным холадам павеяла толькі цяпер.

І холад гэты, хутчэй за ўсё, многіх ва ўмоўным лагеры Стралкова працверазіць, таму што там, на думку Абаса Галямава, ідэйных не так шмат.

— У цэлым гэтая публіка схільная да кан'юнктурнасці, — кажа ён. — Па-сапраўднаму ідэйных там значна менш, чым сярод лібералаў. Яны вельмі пасіўныя, на ўласныя палітычныя намаганні ў пераважнай большасці не здольныя. Да пэўнага моманту яны самім фактам сваёй прысутнасці ў расійскай палітыцы стваралі адчуванне таго, што ўлада ў нас ад народа, абапіраецца на народ, на народнае меркаванне. Цяпер і гэта адчуванне будзе знікаць.

«Прыніжаны Пуцін не ў стане абараніць самога сябе, куды яму абараняць малодшага хаўрусніка»

Мікалай Пятроў мяркуе, што нават калі «патрыёты» цяпер заціхнуць, Крэмль працягне «зачысткі» ў іх асяроддзі.

— Прыклад Прыгожына паказвае, што ёсць электаральны попыт на папулізм, і без Жырыноўскага незразумела кім яго закрыць, — тлумачыць палітолаг. — Таму будуць і далей зачышчаць нішу ад усіх не цалкам падкантрольных.

Наколькі жорстка ўлада будзе распраўляцца з «патрыётамі», пакуль незразумела. Тактыку, якая прымяняецца да лібералаў, мы ведаем: ці валі з краіны, ці сядзі гадоў дваццаць. У «патрыётаў», якія і лічаць сябе патрыётамі, таму што голасна падтрымлівалі масавыя забойствы ва Украіне, шляхоў адыходу менш. Стралкову, якога суд прызнаў ваенным злачынцам, дастаткова перасекчы мяжу-і ён усё роўна апынецца ў турме, толькі еўрапейскай. Можа, гэта для яго і было б выхадам, там хоць умовы лепшыя, чым на расійскай зоне, але цяпер позна.

— Зразумела, што Стралкоў раззлаваў і Пуціна, і Шайгу, — кажа Мікалай Мітрохін. — Але я не ўпэўнены, што яго пасадзяць на доўгі тэрмін. Хоць найбольш блізкі да яго прыклад — гэта архімандрыт Сергій Раманаў з Екацярынбурга, ён таксама — ультраправы крытык улады, а яго закаталі па поўнай. Можа быць, і Стралкова закатаюць сур'ёзна. Праўда, у Сергія Раманава не было ніякіх заслуг перад Пуціным, а ў Гіркіна ўсё ж такі былі. Але пакуль гэта чыстай вады варажба.

Мікалай Мітрохін згодны, што на Квачкове і Стралкове Крэмль не спыніцца, таму іх аднадумцам лепш паклапаціцца пра тое, як ацалець.

— Яны могуць «сысці ў Беларусь», гэта найбольш верагодны варыянт, — дапускае сацыёлаг. — Гэтая публіка заўсёды старалася Лукашэнку не крыўдзіць. Ёсць яшчэ Узбекістан, ёсць шмат варыянтаў і акрамя Еўропы.

Калісьці «правыя» спрабавалі аб'яднацца з лібераламі. Быў нават адзіны Каардынацыйны савет апазіцыі. Мікалай Пятроў лічыць, што цяпер, хоць «адрынутымі» сталі і тыя, і іншыя, такі альянс наўрад ці магчымы. Абас Галямаў, наадварот, перакананы, што ў нейкі момант такі саюз з'явіцца, але будзе нядоўгім.

— Менавіта такое аб'яднанне напярэдадні рэвалюцыі заўсёды і адбываецца, заўважае паліттэхнолаг. — Калісьці кадэты апынуліся па адзін бок барыкад і дзейнічалі сумесна з бальшавікамі. У нашым выпадку нешта падобнае таксама адбудзецца. І гэта нармальна. Зразумела, што такі саюз бывае тактычным, часовым. Стратэгічныя мэты ў іх розныя. І потым нейкі з лагераў прайграе. Напрыклад, у выпадку расійскай рэвалюцыі 1917 года памяркоўныя прайгралі радыкалам, а ў выпадку з лістападаўскай рэвалюцыяй 1918 года ў Германіі рэжым таксама быў скінуты, але памяркоўныя здолелі ўтрымаць уладу і перакулілі радыкалаў. Гэта значыць, безумоўна, гэта часовы саюз, але тым не менш ён будзе. Так рэвалюцыі і адбываюцца.