Імператрыцы, матроны і музы: жаночыя сілы, якія фармавалі веліч Рыма

Каб па-сапраўднаму зразумець сутнасць рымскай велічы, трэба выйсці за межы поля бітвы і Сената, у жыццё яго жанчынаў. Імператрыцаў, якія шапталі на вушы кіраўнікам, матронаў, якія сталі захавальнікамі культуры, і музаў, якія распалілі полымя натхнення. У наш час не толькі мужчыны думаюць пра Рымскую імперыю.

Вялікі наратыў пра Рымскую імпэрыю часта выклікае ўяўленьне пра ўладных імпэратараў, загартаваных ў баях легіёнаў, грандыёзных калізеяў і архітэктурных цудаў, якія па-ранейшаму застаюцца сьведчаньнем нязломнасьці духу і доблесьці Рыма. Але за веліччу яго помнікаў і прамовамі ў Сэнаце хаваецца больш тонкі, але вельмі ўплывовы пласт рымскага грамадзтва: яго жанчыны.

У сваёй аснове сіла Рыма заключалася ў яго сацыяльнай і культурнай структуры. Кабеты, якія часта дзейнічалі за кулісамі, удзельнічалі ў яго стварэньні. Зьвернемся да гісторыі некаторых вядомых жанчынаў Рымскай імпэрыі.

Ежа для розуму, альбо Што трэба ведаць пра Рымскую імперыю

Гала Плацыдыя

Гала Плацыдыя, якая нарадзілася каля 388 года нашай эры ў цэнтры імпэрскай улады, была дачкой грознага рымскага імпэратара Феадосія I, апошняга кіраўніка аб'яднанай Рымскай імпэрыі. Падзел імпэрыі пасьля Феадосія паставіла Плацыдыю ў цэнтар палітычных махінацый і гульняў улады, якія сфармавалі ўрэшце будучыню заходнерымскага сьвету.

Адным з вызначальных разьдзелаў яе раньняга жыцьця стаў палон у вэстготаў. Пасьля рабаваньня Рыма ў 410 годзе Аларыхам і яго гоцкімі жаўнерамі, Плацыдыя апынулася закладніцай, каштоўнай пярлінай у перамовах барбараў з імпэрыяй.

Менавіта ў гэты перыяд яна выйшла замуж за Атавульфа, пераемніка Аларыха. Іх шлюб мог сымбалізаваць патэнцыйнае зьліцьцё рымскага і гатычнага. Іх дзіця, на жаль, пражыло нядоўга, а з забойствам Атавульфа ў 415 годзе становішча Плацыдыі стала хісткім. Аднак яна вярнулася ў Рым і ў рэшце выйшла замуж за Канстанцыя III, які стаў суімпэратарам.

Сапраўдны яе росквіт пачаўся з удоўства. Пасьля сьмерці яе брата, імпэратара Ганорыя, і яе мужа, улада фактычна перайшла да яе малога сына, Валентыніяна III. У якасьці рэгента Плацыдыя трымала стырно кіраваньня Заходняй Рымскай імпэрыі. Яна адыграла істотную ролю ў перамовах з правадырамі барбараў, заключэньні патрэбных саюзаў.

Гіпатыя Александрыйская

Гіпатыя нарадзілася каля 360 года, і ёй было наканавана карыстаць свой розум напоўніцу. Яе бацька, Тэон Александрыйскі, быў вядомым матэматыкам і астраномам, і менавіта пад яго апекай узрасталі надзвычайныя таленты Гіпатыі. Але яна не стала вучаніцай бацькі. Неўзабаве яна пераўзыйшла яго, і стала адным з галоўных галасоў нэаплатанізму, філязофскай школы, якая імкнулася аб'яднаць навучаньне Платона з больш шырокімі метафізычнымі рамкамі.

Яе лекцыі ў знакамітым Серапеўме і Александрыйскай катэхетычнай школе прыцягвалі мноства студэнтаў. У адрозьненьне ад сваіх сучасьнікаў, вучэньне Гіпатыі не абмяжоўвалася эзатэрычнымі філязофскімі трактатамі. Яна пісала творы па матэматыцы, астраноміі і механіцы.

Яе шчыльная сувязь з Арэстам, рымскім прэфэктам Александрыі, і меркаваны ўплыў на яго пацягнулі за сабою абурэньне нязгодных зь яе нэапаганскімі ідэямі. У 415 годзе яна была забітая.

Як найміт знішчыў імперыю

Спадчына Гіпатыі захавалася. На працягу ўсяго Сярэднявечча і Адраджэньня яе ўзгадвалі і як пакутніцу за філязофію, і як сымбаль ведаў і мудрасьці старажытнага сьвету.

Сьвятая Алена

Паганскія традыцыі, якія фармавалі рымскае жыцьцё напрацягу тысячагодзьдзяў, няўмольна сыходзілі ў нябыт у IV стагодзьдзі. Вера, якая калісьці жорстка перасьледавалася, хрысьціянства, брало ўсё ў свае рукі. Цэнтральнае месца ў гэтай трансфармацыі займаў Канстантын Вялікі, першы рымскі імпэратар, які прыняў хрысьціянства. Але за ім стаяла не меньш вялікая -  яго маці, сьвятая Алена.

Раньнія гады жыцьця Сьвятой Алены верагодна прайшлі ў правінцыйных глыбінках імпэрыі. Яе шлюб з будучым імпэратарам Канстанцыем Хлорам і нараджэньне іх сына Канстантына зьмянілі ўсё.

Пасьля сьмерці мужа і ўзыходжаньня Канстантына на трон, Алена трапіла пад глыбокі ўплыў хрысьціянскай веры. Самай трывалай спадчынай Алены, несумненна, зьяўляецца яе пілігрымка ў Сьвятую Зямлю каля 326-328 гадоў. Гэта не было звычайнае падарожжа.

Яна езьдзіла па біблейскіх краявідах, і распачала сваю місію. Традыцыйна лічыцца, што Алена, захопленая пошукам рэліквіяў жыцьця Езуса Хрыста, адыграла істотную ролю ў раскапваньні Сапраўднага Крыжа, на якім быў укрыжаваны Езус.

Яна даручыла будаўніцтва дзьвюх значных цэркваў сусьветнага хрысьціянства. Гэта царква Нараджэньня ў Бэтлееме, якая адзначае месца нараджэньня Хрыста, і царквы Элеоны на Аліўнай гары ў Ерузалеме.

Яе дабрачыннасьць была легендарнай. Яна шчодра забясьпечвала бедных, вызваляла зьняволеных і шмат у чым была прыкладам хрысьціянскіх прынцыпаў спагады і міласьціны.

Будзіка

Яе можна было назваць брытанскай Эміліяй Плятэр. Гэтая каралева Іцэні, якая паходзіць з далёкіх куткоў тэрыторыі імпэрыі ў Брытаніі, стала сымбалем непадпарадкаваньня Рыму.

Будзіка нарадзілася ў кельцкім племені іцэні на тэрыторыі Брытаніі. Пасьля сьмерці яе мужа, караля Прасутага, каля 60 года жыцьцё Будзікі стала вельмі захапляльным. У сваім запавеце Прасутаг імкнуўся супакоіць акупацыйныя рымскія войскі, праз падзел свайго каралеўства паміж дзьвюма дочкамі і Рымскай імпэрыяй. Але Рым, зь яго ненасытнай прагай экспансіі, зразумеў апошнюю волю караля як поўную капітуляцыю тэрыторыі Іцэнаў.

Далей адбылося абуральнае парушэньне правоў і годнасьці каралеўскай сям'і Іцэні. Рымскія жаўнеры захапілі маёмасьць мясцовых “шляхцічаў”, публічна бічавалі Будзіку і нападалі на яе дачок. Але замест таго, каб прымусіць яе падпарадкавацца, гэтыя ўчынкі распалілі агонь паўстаньня.

Будзіка зь яе высокім ростам і грывай вогненна-рудых валасоў стала не толькі лідэрам іцэнаў, але і больш шырокага кельцкага супраціву. Пад яе кіраўніцтвам згуртавалася канфедэрацыя плямёнаў. Паўстаньне ў 60-61 гадах нашай эры, было поўнамаштабнай пагрозай Рыму страціць уладу ў Брытаніі.

Рымляне мяркавалі, што плямёны Брытаніі былі занадта падзеленыя, каб уяўляць рэальную пагрозу, і былі засьпетыя зьнянацку. Сілы Будзікі абрынуліся на шматлікія гарады, у тым ліку сучасны Лёндан, і пакінулі па сабе спусташэньне. Старажытныя крыніцы кажуць пра жорсткасьць яе войскаў, дзесяткі тысячаў як рымлянаў, так і раманізаваных брытанцаў у выніку не вярнуліся ў родны дом.

Урэшце рымскі губэрнатар Гай Сьвятоній Паўлін выставіў свае легіёны, сустрэў сілы Будзікі ў жорсткай бітве. Будзіка пацярпела разгромную паразу.

Агрыпіна Малодшая

Агрыпіна нарадзілася ў 15 годзе нашай эры ў самым цэнтры дынастыі Юліяў-Клаўдзіяў, была дачкой знакамітага рымскага генэрала Германіка і Агрыпіны Старэйшай. Да дваццаці гадоў яна была сьведкай жарсьцяў рымскага двара, што пацягнула за сабой выгнаньне яе маці і старэйшых братоў Тыберыем.

Вяртаньне Агрыпіны ў Рым пасьля сьмерці Тыберыя стала пачаткам яе ўзыходжаньня да ўлады. Яе шлюб са сваім дзядзькам, імпэратарам Клаўдзіем, у 49 годзе падштурхнуў яе да пасады першай лэдзі імпэрыі. Што яшчэ больш істотна, гэта праклала шлях для яе найвышэйшай амбіцыі: пераканацца, што яе сын ад папярэдняга шлюбу, Нэрон, стане імпэратарам.

Гісторыі пра палітычныя манэўры Агрыпіны ў гэты перыяд легендарныя. Ад нібыта выключэньня сына Клаўдзія - Брытаніка зь лініі спадчыны на трон да абвінавачаньня ў атручаньні самога Клаўдзія. Да 54 года яе амбіцыі былі рэалізаваныя, і Нэрон, хоць і быў яшчэ падлеткам, стаў імпэратарам Рыма, а Агрыпіна мела значны ўплыў за тронам.

Аднак адносінам паміж маці і сынам было наканавана сапсавацца. Агрыпіна, якая ўзьвяла Нэрона, апыналася ўсё больш у баку ад справаў, калі ён імкнуўся адстойваць сваю аўтаномію. Гэтае сутыкненьне амбіцыяў прывяло да аднаго з самых вядомых эпізодаў у рымскай гісторыі — арганізацыя Нэронам забойства сваёй маці Агрыпіны ў 59 годзе.

Ад Цэзара да Пачвары: жахлівая трансфармацыя Нэрона ў Антыхрыста

Лівія Друзіла

Лівія нарадзілася ў 58 годзе да нашай эры ў старажытнай і ўплывовай сям'і Клаўдзіяў. Яе сямейныя карані сягалі глыбока ў рымскую арыстакратыю, што рабіла яе каштоўным хаўрусьнікам або патэнцыйным супернікам у нестабільнай палітыцы позьняй Рымскай рэспублікі. Шлюб з Актавіянам, пазьней вядомым як Аўгуст, у 38 годзе да н.э. прывёў у тым ліку і да стварэньня той самай Рымскай імпэрыі.

Лівія была дарадцам, даверанай асобай і, часам, сама па сабе істотным палітычным дзеячам. Яе дом на Палаціне стаў цэнтрам палітычнай дзейнасьці, дзе сэнатары, генэралы і замежныя эмісары шукалі прыхільнасьці не толькі імпэратара Аўгуста, але і Лівіі.

За межамі палітыкі Лівія стала ўвасабленьнем цноты рымскай матроны. Яе часта малявалі на статуях і манэтах у сьціплым адзеньні, такім чынам сымбалізуючы набожнасьць, урадлівасьць і вернасьць — ідэалы рымскай жаноцкасьці. Яе публічны вобраз быў старанна падрыхтаваны тагачаснай піяр службай, ён служыў узорам для рымскіх кабетаў і эмблемай «новага» маральнага парадку, які жадаў прывіць Аўгуст.

Уплыў Лівіі захаваўся нават пасьля сьмерці Аўгуста ў 14 годзе ўжо нашай эры. Яна была маці імпэратара Тыберыя і бабуляй імпэратара Клаўдзія.