Беларусь і знешні свет: з кім мы сябруем, а з кім гандлюем
Павел Мацукевіч у новым выпуску «Пульс Леніна-19» аналізуе знешнепалітычныя і знешнеэканамічныя сувязі, якія склаліся ў Беларусі за першы квартал 2024 года. З кім камунікуе і вядзе гандаль нашая краіна на афіцыйным узроўні?
Шчыльнасць графіка міжнародных сустрэч адказных за знешнюю палітыку асоб у Беларусі яшчэ відавочна саступае таму, што павінна быць, але павялічылася ў параўнанні з тым, што было тры гады таму, калі ізаляцыя і санкцыі толькі разгортваліся. Ёсць і сёе-тое агульнае паміж тады і цяпер, якое цягне на кур'ёз: у сакавіку 2021-га як і ў сакавіку 2023-га Лукашэнка прымаў пасла Казахстана. У абодвух выпадках закраналася тэма візіту прэзідэнта Казахстана ў Беларусь толькі з той, мабыць, розніцай, што сёлета гэты візіт усё ж адбудзецца.
Шчыліна ў Еўропу
У першым квартале 2021-га Лукашэнка выязджаў толькі ў Расію. Першы працоўны візіт па-за РФ ён здзейсніць толькі ў красавіку, і гэта будзе Азербайджан. Лукашэнка прыняў у сябе прэзідэнта Міжнароднай федэрацыі хакея, дзяржсакратара Саюзнай дзяржавы — спачатку адыходзячага (Рапота), а пазней новага (Мезенцава), паслоў Узбекістана і Казахстана, губернатара Прыморскага краю — таго самага, які потым вызваліць з турмы Соф'ю Сапегу. Яшчэ ў той час Лукашэнка стэлефаноўваўся з Уладзімірам Пуціным і з Сі Цзіньпінам, здабыўшы для сябе ў іх, як пакажуць далейшыя падзеі, цалкам надзейную апору.
У першым квартале гэтага года Лукашэнка ўжо двойчы злятаў у Расію для сустрэчы з Пуціным, шматкроць стэлефаноўваўся з ім, наведаў з афіцыйным візітам Узбекістан, прыняў кіраўніка Рэспублікі Сербскай Босніі і Герцагавіны, губернатара Камчацкага краю, дзяржсакратара Саюзнай дзяржавы, старшыню Еўразійскай эканамічнай камісіі, паслоў Таджыкістана і Казахстана, даверчыя граматы ад паслоў васьмі замежных краін. Не густа, але ўжо больш разнастайнасці ў міжнародным жыцці.
Графік замежных кантактаў міністра замежных спраў у першым квартале 2021-га, а тады ім быў нябожчык Уладзімір Макей, быў зусім сціплым. Верагодна, адбіўся і кавід. За ўвесь квартал Макей не пакідаў Мінска, прыняў паслоў Азербайджана, Ізраіля, Расіі, паўдзельнічаў у сустрэчы паўнамоцных прадстаўнікоў СНД, пагаварыў па тэлефоне з міністрамі замежных спраў Расіі, Фінляндыі, Шры-Ланкі, Кубы і нават высокапастаўленым прадстаўніком Дзярждэпартамента ЗША.
Сяргей Алейнік за студзень-сакавік бягучага года акрамя гутарак з пасламі ў Мінску і ўдзелу ў ваяжах і сустрэчах Лукашэнкі, здзейсніў афіцыйныя візіты ў Саудаўскую Аравію, Індыю і Манголію, «сто пятую» паездку ў Зімбабвэ, прыняў удзел у саміце Руху недалучэння ва Угандзе.
Глядзіце таксама
Знешнепалітычная актыўнасць прэм'ер-міністра Беларусі традыцыйна ў асноўным абмяжоўваецца Расіяй і краінамі СНД, такой была і ёсць, і ў гэтым сэнсе, верагодна, прадстаўляе апошнюю мяжу праславутай беларускай стабільнасці.
Задачы, якія вырашае знешняя палітыка Мінска ў бягучым годзе, не зведалі прыкметных змен у параўнанні з мінулым і зводзяцца да двух магістральных напрамкаў: гэта развіццё экспарту і разрыў міжнароднай ізаляцыі.
У моманце па абодвух пунктах можна канстатаваць цалкам задавальняючы стан спраў. Прынамсі, лепшае, чым можна было чакаць і чым прагназавалася тры гады таму.
Нават на еўрапейскім кірунку, які працягвае быць праблемным для ўладаў, ёсць зрухі, калі ўспомніць размарожаныя адносіны з Венгрыяй і абмен візітамі на ўзроўні міністраў замежных спраў, які здарыўся ў 2023-м, а таксама прыезд венгерскага міністра на міжнародную канферэнцыю ў Мінску.
Для беларусаў сітуацыя на гэтым трэку зусім іншая: магчымасці для камунікацыі з Еўрапейскім Саюзам сціснуліся да шчыліны, калі казаць пра дзеючыя пагранпераходы з Польшчай, Літвой і Латвіяй і складанасці з атрыманнем шэнгенскай візы. Ужо антырэкорд, але яшчэ не мяжа.
Глядзіце таксама
Пры гэтым нядаўняе зняцце з пасад паслоў Беларусі ў Швецыі, Германіі і Фінляндыі наўрад ці з'яўляецца прыметай змяненняў надвор'я ў адносінах з ЕС і гэтымі краінамі ў горшы бок. Прычына звальненняў хутчэй за ўсё празаічная — завяршэнне кадэнцыі ў дыпламатаў.
Згодна з беларускай дыпламатычнай практыкай, малодшыя дыпламаты працуюць у пасольствах тры гады, старэйшыя — чатыры, а паслы — пяць. Пасол у Швецыі адпрацаваў на сваёй пасадзе без малога 6 гадоў, у Фінляндыі — амаль столькі ж, а ў Германіі — і зусім 8. Празаічную версію падмацоўвае адначасовае зняцце з пасады пасла ў Кыргызстане, з якім у Беларусі ўсё тып-топ. Дыпламат правёў у Бішкеку 7 гадоў.
Залежная дзяржава
Знешні гандаль не хвалюе ўлады, не гледзячы на сваю незбалансаванасць. Тавараабарот па выніках 2023 вырас на 8,6% і склаў 83,4 млрд долараў, а з улікам гандлю паслугамі — 95,2 млрд. Пры гэтым экспарт дасягнуў максімальных значэнняў з 2012 года. Мінэканомікі сцвярджае, што ў студзені гэтага года экспартны рост працягнуўся.
Калі верыць прэм'ер-міністру Раману Галоўчанку, па выніках 2023 года аб'ёмы паставак у дружалюбныя краіны перавысілі страты экспарту на заходніх, украінскім і іншых рынках на 1,8 млрд даляраў. А гэта азначае, што экспартны манеўр з захаду на ўсход, зроблены ўладамі, атрымаўся. Праўда, гэты манеўр трэба здзяйсняць штогод, а з гэтым могуць быць складанасці.
Доля Расіі ў агульным знешнегандлёвым абароце тавараў і паслуг Беларусі склала 54 млрд, або 56%. Такая залежнасць ад расійскага рынку стварае пагрозы для суверэнітэту, але з імі ўлады гатовыя мірыцца. Для іх пакуль куды важней, што Расія забяспечвае беларускую эканоміку рынкам збыту, сыравінай, рэсурсамі, выхадамі да мора для гандлю з трэцімі краінамі.
Залежнасць ад РФ расце, гэта, напэўна таксама турбуе ўлады, але гэта не тая праблема, якая стварае пагрозу ўладзе тут і цяпер, а значыць можа пасунуцца.
Глядзіце таксама
Мінск сфакусаваны на іншым: жадае ліквідаваць усе перашкоды на шляху беларускіх тавараў у Расію, выраўнаваць умовы дзейнасці для прадпрыемстваў, забяспечыць доступ да расійскіх дзяржзакупкаў, зняць абмежаванні для транзіту і, нарэшце, атрымліваць нафту і газ па ўнутрырасійскіх цэнах. Цікава, што Расія, наколькі можна меркаваць, ужо не супраць ісці насустрач па ўсіх гэтых сівым марам свайго саюзніка.
Пры гэтым у расійскім імпарце з усіх краін свету Беларусь займае толькі 9%. Не факт, што гэтая доля значна вырасце, нягледзячы на цёплыя пачуцці Крамля, ці нават застанецца такой. Нішы, якія вызваліў заходні бізнес, імкліва займаюцца Кітаем, Турцыяй, партнёрамі па СНД і іншымі краінамі, не абцяжаранымі эканамічнымі санкцыямі. Напрыклад, летась кітайскія вытворцы грузавікоў абагналі МАЗ, КамАЗ, ГАЗ і «Урал» разам узятых па аб'ёмах продажаў сваіх аўто на расійскім рынку.
Другая па значнасці знешнепалітычная клопат уладаў — далёкая дуга. Яна пакуль не апраўдвае ўсіх ускладзеных экспартных надзей, каб стаць знешнегандлёвай альтэрнатывай Захаду, а тым больш Расіі, але асобным менш значным краінам — цалкам. Аддача ад далёкай дугі ёсць, і яна павялічваецца.
Месца падзення кітайскага транзіту
Кітай яшчэ год таму выйшаў на другі радок у топе беларускіх знешнегандлёвых партнёраў, заняўшы месца Украіны. За мінулы год пазіцыі Кітая яшчэ больш умацаваліся. Экспарт яшчэ не супастаўны з тым, што Беларусь пастаўляла ва Украіну ў лепшыя гады, але аб'ёмы гандлю ўжо вышэйшыя — 7 млрд (2021) супраць 7,7 млрд з Кітаем. Калі атрымаецца выйсці на нешта падобнае з Індыяй, падцягнуць гандаль з шэрагам іншых значных краін, стаўку ўладаў на далёкую дугу можна будзе лічыць якая згуляла.
У беларуска-кітайскіх адносінах 2024 год вызначаны ў якасці года супрацоўніцтва ў галіне тэхналогій і інавацый. Складана сказаць, у чым гэта будзе выяўляцца, акрамя таго, што Кітай, хутчэй за ўсё, стане бясспрэчным лідарам па пастаўках у Беларусь абсталявання і камплектуючых.
Сам па сабе беларускі рынак малы, каб прадстаўляць сур'ёзную цікавасць для Кітая, але заліхвацкі, калі ўспомніць пра прамысловы патэнцыял Беларусі: у нашай краіне, як паўтараюць агіткі, вырабляецца кожны 10-ты трактар, кожны 6-ты камбайн і кожны 3-ці вялікагрузны самазвал у свеце. Уся гэтая і шматлікая іншая тэхніка made in Belarus складаецца з кітайскіх камплектуючых, доля якіх пасля 2020-га вырасла.
Цяпер яшчэ расце і доля кітайскіх станкоў і абсталявання, на якім усё гэта і многае іншае вырабляецца.
Глядзіце таксама
Чыгуначныя кантэйнерныя перавозкі з'яўляюцца адным з ключавых складнікаў беларуска-кітайскіх адносін. Тут дзве тэндэнцыі. Першая — рост перавозак у зносінах Беларусь-Кітай: у 2023-м у Кітай з Беларусі як па сухапутных маршрутах, так і з задзейнічаннем партоў РФ адпраўленыя звыш 1,5 тыс кантэйнерных цягнікоў, што на 50% больш, чым у 2022 годзе.
Другая тэндэнцыя — падзенне кітайскіх транзітных перавозак у зносінах Кітай-ЕС на 49% (тут і далей даныя з агляду ERAI). Прычын некалькі і, па-мойму, не так, каб асабліва звязаных з Беларуссю.
Стаўка на марскі фрахт апусцілася ніжэй чыгуначнай, што значна павысіла прывабнасць транспарціроўкі грузаў морам. У выніку калі ў 2022-м чыгуначным транзітам (у асноўным праз Беларусь) было перавезена 3,2% (29,6 млрд даляраў) ад агульнага гадавога гандлёвага абароту паміж Кітаем і Еўропай, то ў 2023 годзе — толькі 2,1%, або 15,9 млрд.
Далей — упалі аб'ёмы гандлю паміж Кітаем і ЕЗ (прыкладна на 10% паводле вынікаў 3 кварталаў 2023-га), што таксама не магло не адбіцца на транзіце.
Санкцыйныя прычыны наўрад ці гуляюць крытычна значную ролю, інакш транзіт сыходзіў бы на альтэрнатыўныя маршруты, а гэтага не адбываецца. Больш за тое, транзіт праз альтэрнатыўны Транскаспійскі калідор таксама асеў па выніках мінулага года (не блытаць з унутранымі грузаперавозкамі — яны выраслі), нягледзячы, што ў ім зацікаўлены ЕС і шукае магчымасці абыходу Расіі і Беларусі.
У цэлым Еўразійскі транзітны маршрут праз Беларусь, Казахстан і Расію працягвае займаць лідзіруючыя пазіцыі сярод чыгуначных маршрутаў у зносінах Кітай-ЕС і наадварот: на яго па-ранейшаму прыпадае 96% чыгуначнага кантэйнернага патоку.