Як расійская нафта ўплывае на гаманцы беларусаў і пры чым тут незалежнасць
Пакуль расійскі Мінфін «манеўруе» ў сваёй нафтавай сферы, беларускі Мінфін пакутуе і думае, дзе ўзяць грошай для сваіх НПЗ. І гэтая сітуацыя можа закрануць не толькі чыноўнікаў, але і звычайных беларусаў — яшчэ і як.
Пачатак падатковага манеўру ў Расіі і яго завяршэнне сталі сапраўдным выпрабаваннем для беларускай эканомікі. Гэтая сітуацыя добра прадэманстравала, як небяспечная для Мінска празмерная залежнасць ад усходняга суседа: пераразмеркаванне падатковай нагрузкі ў нафтагазавым сектары Расіі становіцца адным з ключавых фактараў, які ўплывае на эканамічную стабільнасць Беларусі. І калі вы думаеце, што такія складаныя эканамічныя моманты, як падатковы манеўр, вас не датычацца (маўляў, дзе я, а дзе пошліны на нафту?), то вы памыляецеся, піша «Зеркало».
Першы намеснік міністра эканомікі Андрэй Картун, расказваючы ў сярэдзіне жніўня пра сітуацыю ў эканоміцы, адзначыў актуальныя выклікі, з якімі яна сутыкаецца. Сярод іх чыноўнік асабліва выдзяліў завяршэнне Расіяй падатковага манеўру. Гэты працэс ад пачатку да фінальнага этапу стаў сапраўдным выпрабаваннем для Беларусі. Як атрымалася, што ўнутраныя рэформы ўсходняга суседа аказваюць такі моцны і балючы ўплыў на эканоміку Саюзнай дзяржавы?
Глядзіце таксама
З чаго ўсё пачыналася?
Падатковы манеўр у расійскай нафтавай сферы, які стартаваў у 2015-м і завяршыўся сёлета, быў комплексам захадаў, якія радыкальна змянілі структуру падаткаабкладання нафтавай галіны.
У 2015 годзе ў Расіі вырашылі паступова да 2024 года знізіць пошліну для экспарцёраў нафты і нафтапрадуктаў да 0%, але пры гэтым павысіць падатак на здабычу карысных выкапняў (ПЗКВ). Гэтую рэформу назвалі «падатковым манеўрам у нафтавай сферы». Новаўвядзенне адбілася на цэнах на карысныя выкапні, у тым ліку і для нашай краіны. Пры гэтым экспартная пошліна і да гэтага не ўжывалася пры пастаўках у нашу краіну.
Раней Мінфін Беларусі ацэньваў, што наша краіна можа страціць на манеўры каля дзесяці мільярдаў долараў. Прычым значная частка гэтай сумы прыпадае на пагаршэнне сітуацыі на нафтаперапрацоўчых прадпрыемствах.
Вынікі не прымусілі сябе чакаць: у той час як доля мытных пошлін скарацілася да 2% у кансалідаваным бюджэце Расіі, падатак на здабычу прыродных рэсурсаў у мінулым годзе забяспечыў ужо 17% паступленняў.
Глядзіце таксама
Расійскія ўлады задумалі паступовае зніжэнне экспартных пошлін, каб павысіць канкурэнтаздольнасць расійскай нафты і нафтапрадуктаў на сусветным рынку. Адначасова з гэтым павышэнне ПЗКВ павінна было кампенсаваць выпадаючыя даходы федэральнага бюджэту. У ідэале гэты манеўр павінен быў стымуляваць расійскія нафтаперапрацоўчыя заводы да павелічэння аб'ёмаў перапрацоўкі і павышэння іх эфектыўнасці. Чакалася, што завяршэнне падатковага манеўру забяспечыць Мінфіну РФ неабходныя сродкі для рэалізацыі «травеньскіх указаў» прэзідэнта Расіі. Аднак яго наступствы аказаліся значна шырэйшымі і закранулі не толькі расійскую эканоміку, але і сур'ёзна паўплывалі на эканоміку краін-партнёраў, асабліва на беларускую.
Вялікія манеўры
Беларуская эканоміка сёння вельмі цесна звязаная з расійскай, таму змены ў падатковай палітыцы РФ не маглі прайсці для яе бясследна. Традыцыйна Беларусь атрымлівае значныя аб'ёмы нафты з Расіі па льготных цэнах, перапрацоўвае яе на сваіх НПЗ і экспартуе нафтапрадукты — гэта адна з ключавых крыніц даходу для краіны. Таму расійскі падатковы манеўр стаў сур'ёзным выпрабаваннем для такой устоянай мадэлі.
Зніжэнне экспартных мытаў нафты ў Расіі аўтаматычна прывяло да росту яе кошту для Беларусі. Раней Беларусь купляла нафту па зніжаных цэнах з улікам экспартных пошлін, якія былі значна ніжэйшымі за сусветныя. Але па меры скарачэння пошлін кошт расійскай нафты для Беларусі стаў набліжацца да сусветнага, што выклікала рост выдаткаў беларускіх нафтаперапрацоўчых заводаў і, як следства, зніжэнне іх прыбытковасці і даходаў ад экспарту нафтапрадуктаў.
Акрамя таго, павелічэнне ПЗКВ у Расіі павялічыла выдаткі расійскіх нафтаздабываючых кампаній, што таксама адбілася на кошце нафты для Беларусі. У выніку беларускія НПЗ аказаліся пад падвойным ціскам: з аднаго боку — рост кошту нафты, з другога — скарачэнне маржы (гэта розніца паміж коштам і сабекоштам) ад экспарту нафтапрадуктаў.
Уплыў расійскага падатковага манеўру на фінансавую і бюджэтную сферу Беларусі стаў значным і відавочна негатыўным. Беларусь аказалася перад пагрозай страты часткі даходаў ад перапрацоўкі расійскай нафты і экспарту нафтапрадуктаў, якія былі важным артыкулам бюджэту, і гэта чарговы раз паставіла беларускіх чыноўнікаў перад сур'ёзным выклікам.
Манеўры вакол манеўру
Расія пачала падатковы манеўр у 2014 годзе, і амаль адразу беларускія ўлады выказалі сваю занепакоенасць. У 2018 годзе тагачасны прэм'ер-міністр Беларусі Сяргей Румас прапанаваў кампенсаваць рэспубліцы выдаткі ад гэтага манеўру ў нафтавай сферы. Страты ацэньваліся на ўзроўні блізу 10-11 млрд. долараў з 2019 да 2024 года. Аднак тады ў адказ расійскі прэм'ер Дзмітрый Мядзведзеў прапанаваў паглыбленне інтэграцыі, што прывяло да стварэння «дарожных карт» інтэграцыйных працэсаў.
Глядзіце таксама
Пазней былы міністр фінансаў Беларусі Максім Ермаловіч ацаніў страты краіны ад падатковага манеўру за 2019-2020 гады ўжо ў 800 млн. долараў. Нягледзячы на гэта, Беларусь змагла дамагчыся кампенсацыі толькі з 2022 года. Тады для мінімізацыі негатыўных наступстваў былі дасягнуты дамоўленасці аб шэрагу кампенсацый. У прыватнасці, падпісаны «Дагавор аб агульных прынцыпах падаткаабкладання па ўскосных падатках», які дазволіў беларускім прадпрыемствам атрымліваць зваротны акцыз на тых жа ўмовах, што і расійскія НПЗ. Таксама быў распаўсюджаны дэмпфіроўны механізм на беларускія нафтапрадукты, што спрыяла павелічэнню паставак дызельнага паліва і бензіну на расійскі рынак.
Паводле ацэнак «BEROC», эканомія Беларусі на імпарце нафты ў 2023 годзе склала каля 1,9 млрд. долараў, што эквівалентна 2,6% ВУП краіны. Агулам за 2022-2023 гады эканомія дасягнула 3,6 млрд. долараў. У 2024 годзе Беларусь плануе атрымаць яшчэ каля 640 млн. долараў у рамках бюджэтнага трансферу ад Расіі ў якасці кампенсацыі за падатковы манеўр, каб падтрымаць нацыянальныя нафтаперапрацоўчыя заводы.
Як гэтая сітуацыя можа адгукнуцца беларусам?
Завяршэнне падатковага манеўру ў Расіі зноў узмацніла рызыкі для Беларусі. Па-першае, гэта азначае знікненне экспартных пошлін на нафту і дасягненне ПЗКВ свайго максімуму. Гэта прыводзіць да падаражэння нафты для Беларусі і зніжае прыбытковасць яе нафтаперапрацоўчай галіны. Гэта цалкам можа стаць адным з аргументаў для чарговага павышэння цэн на паліва на ўнутраным рынку.
Акрамя таго, скарачэнне розніцы паміж коштам эталоннай нафты «Brent» і расійскай «Urals» сёлета таксама абмежавала магчымасці Беларусі зарабляць на гэтай розніцы.
Глядзіце таксама
Хоць завяршэнне падатковага манеўру ў Расіі не стала нечаканасцю для Беларусі і негатыўныя наступствы былі прадказальныя, перамовы пра спосабы іх змякчэння, як гэта часта бывае, зацягнуліся. Нягледзячы на запэўніванні беларускіх чыноўнікаў аб тым, што «з расійскім бокам усё канчаткова вырашана», спатрэбілася некалькі сустрэч на вышэйшым узроўні, каб зноў абмяркоўваць умовы: то кошт сыравіны аказаўся занадта высокім, то нечакана з'явілася перадаплата ў кантракце на пастаўку нафты. Як адзначыў 29 ліпеня гэтага года беларускі прэм'ер-міністр Раман Галоўчанка, каментуючы чарговую «нармалізацыю» адносінаў з Расіяй: «Адны пытанні вырашаюцца, узнікаюць новыя. Гэта жывая матэрыя».
Аднак менавіта гэтая «жывая матэрыя» і ўяўляе сабой галоўную праблему ў беларуска-расійскіх адносінах. Тое, што ва ўмовах рынкавай эканомікі павінна вырашацца аўтаматычна за кошт балансу інтарэсаў, у выпадку дзвюх краін з далёка не рынкавымі эканомікамі непазбежна патрабуе ўмяшання на вышэйшым узроўні і выключна пазарынкавых дамоўленасцей. Пастаянная неабходнасць такіх рашэнняў відавочна паказвае, што гэты працэс стаў не проста выключэннем, а сутнасцю ўзаемадзеяння дзвюх дзяржаў, дэманструючы эканамічную залежнасць Беларусі ад Расіі.