Апошняя калёнія Афрыкі

Роўна 35 гадоў таму афрыканскі кантынэнт пазбавіўся апошняй тэрыторыі, якую можна было б назваць калёніяй. 1988 год стаў радасным пачаткам новай гісторыі для Намібіі. Хто ёй кіраваў і якая нечаканая апошняя краіна мела сваё панаваньне над Намібіяй? 

22 сьнежня 1988 году ў штаб-кватэры ААН у Нью-Ёрку было падпісанае пагадненьне аб перадачы Намібіі пад кантроль Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў.

Хто каму што перадаў?

Каб разабрацца з гэтым пытаньнем, каротка паглыбімся ў гісторыю тэрыторыі, якая сёньня мае назву Намібія.

Калісьці вядомая як Нямецкая Паўднёва-Заходняя Афрыка, гэтая тэрыторыя была добра азнаёмленая з каляніяльнымі амбіцыямі. Напрыканцы ХІХ стагодзьдзя, калі эўрапейскія дзяржавы падзялілі Афрыку на сфэры ўплыву на Бэрлінскай канфэрэнцыі 1884-1885 гадоў, Нямеччына, якая імкнулася ўсталяваць уласную імпэрскую прысутнасьць пасьля толькі нядаўняга яшчэ фармаваньня агульнанямецкай дзяржавы, прэтэндавала на гэтую велізарную, засушлівую зямлю.

Пад нямецкім панаваньнем, якое цягнулася з 1884 па 1915 год, Намібія стала звычайным для таго часу месцам адсутнасьці правоў. Нямецкія калянізатары ўвялі жорсткі рэжым. Адным з найбольш вядомых аспектаў была палітыка прысваеньня зямлі, калі вялізарныя надзелы зямлі канфіскоўваліся ў групаў карэннага насельніцтва, асабліва ў народаў герэра і нама, каб вызваліць месца для нямецкіх пасяленцаў і прадпрыемстваў.

Узьдзеяньне на мясцовае насельніцтва было катастрафічным. Генацыд герэра і нама, што адбыўся паміж 1904 і 1908 гадамі, быў прадвесьцем жахаў, якія будуць чакаць сьвет на працягу ХХ стагодзьдзя. Нямецкія вайскоўцы пад кіраўніцтвам генэрала Лотара фон Трота адказалі на паўстаньне народаў герэра і нама кампаніяй зьнішчэньня. Тысячы былі забітыя, і значна больш былі выгнаныя ў пустыню, дзе яны загінулі ад голаду.

Пачатак Першай сусьветнай вайны ў 1914 годзе стаў пачаткам канца нямецкага панаваньня ў Намібіі. Канфлікт, які ахапіў краіны на розных кантынэнтах, прывёў да таго, што Нямецкая Паўднёва-Заходняя Афрыка стала полем бітвы за кантроль паміж нямецкімі войскамі і Паўднёва-Афрыканскім Саюзам, які быў часткай Брытанскай імпэрыі.

У 1915 годзе паўднёваафрыканскія войскі, падмацаваныя брытанскай падтрымкай, пасьпяхова разграмілі нямецкія войскі, што прывяло да капітуляцыі нямецкай Паўднёва-Заходняй Афрыкі. Вэрсальская мірная дамова 1919 году фармалізавала гэтую зьмену кантролю. Ліга Нацыяў дала Паўднёвай Афрыцы мандат на кіраваньне тэрыторыяй. Гэты мандат, аднак, прадугледжваў у тым ліку абяцаньні разьвіцьця і абароны правоў і дабрабыту карэннага насельніцтва.

Тэрыторыя пад кіраўніцтвам Паўднёвай Афрыкі

Паўднёваафрыканская адміністрацыя, аднак, мела іншыя намеры. Паўднёвая Афрыка пачала ўкараняць сваю сумнавядомую сістэму расавай сэгрэгацыі і прыгнёту ў Намібіі. Рэжым апартэіду, прызначаны для падтрымкі перавагі белых, характарызаваўся сістэмнай дыскрымінацыяй, пазбаўленьнем выбарчых правоў і фактычна эксплюатацыяй чорнага насельніцтва.

У 1948 годзе, з афіцыйным увядзеньнем апартэіду ў Паўднёвай Афрыцы, гэтая палітыка ўзмацнілася і ў Намібіі. Камісія Адэндала 1964 году яшчэ больш умацавала апартэід, што прывяло да стварэньня бантустанаў, або так званых хоўмлэндаў, сэгрэгацыі этнічных групаў і далейшага пазбаўленьня правоў карэннага насельніцтва. Больш за тое, паўднёваафрыканскае панаваньне ў Намібіі было адзначанае моцнай ваеннай прысутнасьцю, у першую чаргу праз узмацненьне рухаў супраціву і блізкасьці ахопленай канфліктам Анголы.

Паўднёвая Афрыка імкнулася здушыць любую падтрымку вызваленчых рухаў, называючы іх камуністычнымі паўстанцамі, што ў прынцыпе было даволі блізка да рэчаіснасьці.

Узброеная барацьба супраць Паўднёвай Афрыкі

Народная арганізацыя Паўднёва-Заходняй Афрыкі (НАПЗА), створаная ў 1960 годзе, спрабавала выказаць рознымі шляхамі імкненьне Намібіі да самакіраваньня. На чале гэтага руху стаяў Сэм Нуйома, дзеяч, імя якога стала сінонімам вызваленьня Намібіі.

Шлях да незалежнасьці быў далёка ня мірным. Сутыкнуўшыся з глухой сьцяной паўднёваафрыканскага рэжыму, НАПЗА зьвярнулася да ўзброенай барацьбы як сродку адстойваньня свайго права на самавызначэньне. Гэта была страшэнная партызанская вайна супраць сілаў Паўднёвай Афрыкі.

Канфлікт нанёс цяжкія страты як удзельнікам баявых дзеяньняў, так і цывільнаму насельніцтву, чым яшчэ больш узмацніў нацыяналістычны запал супраць замежнага панаваньня.

Рух НАПЗА, які быў левым і падтрымліваўся Савецкім Саюзам і яго камуністычнымі сатэлітамі, з падазрэньнем успрымаўся Захадам, асабліва ЗША. Фарпост сусьветнай свабоды насьцярожана ставіўся да распаўсюду камунізму ў Паўднёвай Афрыцы.

Наадварот, Паўднёвая Афрыка пазыцыянавала сябе як апору супраць камунізму ва ўсёй Афрыцы, здолела атрымаць маўклівую падтрымку ці, прынамсі, памяркоўны падыход з боку заходніх дзяржаваў на працягу большай часткі пэрыяду халоднай вайны.

Суседнія краіны Ангола і Замбія адыгралі істотную ролю ў барацьбе Намібіі за незалежнасьць. Гэтыя краіны, самі нядаўна вызваленыя ад каляніяльнага панаваньня, далі прытулак, рэсурсы і падтрымку чырвоным змагарам за свабоду Намібіі.

Ангола, якая атрымала незалежнасьць ад Партугаліі ў 1975 годзе, стала галоўным хаўрусьнікам левай НАПЗА. Камуністычная Ангола прапанавала ў тым ліку апэратыўныя базы для Народна-вызваленчай арміі Намібіі, ваеннага крыла НАПЗА. Гэтая падтрымка, аднак, таксама ўцягнула Анголу непасрэдна ў канфлікт, паколькі паўднёваафрыканскія сілы часта зьдзяйсьнялі рэйды на базы паўстанцаў на тэрыторыі Анголы.

Замбія пад кіраўніцтвам прэзідэнта Каунды была яшчэ адным ключавым прыхільнікам намібійскай свабоды. Лусака, сталіца Замбіі, служыла дыпляматычным цэнтрам для НАПЗА, што дазволіла ёй наладзіць сувязі з іншымі афрыканскімі краінамі.

Намібійскія баевікі праходзілі падрыхтоўку ў савецкім Крыме, а з 1976 году савецкія ваенныя спэцыялісты трэніравалі іх у Анголе. 75% узбраеньняў народна-вызваленчай арміі былі савецкай вытворчасьці. Усё як заўжды.

Паралельна з узброенай барацьбой НАПЗА і яе хаўрусьнікі вялі дыпляматычную кампанію на міжнароднай арэне. Гэтыя дыпляматычныя намаганьні ўключалі лабіяваньне ў Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў, атрыманьне падтрымкі з боку афрыканскіх дзяржаваў, так званага Руху недалучэньня.

Дарэчы, што гэта за рух такі, мы падрабязна распавядалі ў гэтым артыкуле:

Шэрыя кардыналы сусветнай палітыкі

Ключавым момантам у гэтай дыпляматычнай барацьбе стаў удзел ААН і Міжнароднага суду. У 1971 годзе Суд абвесьціў працяг знаходжаньня Паўднёвай Афрыкі ў Намібіі незаконным і пацьвердзіў права намібійскага народу на самавызначэньне.

Прыняцьце рэзалюцыі 435 у 1978 годзе выклала прапанову аб спыненьні агню і выбарах пад наглядам ААН у Намібіі. Аднак рэальнае выкананьне гэтай рэзалюцыі паўтарыла лёс амаль кожнай іншай рэзалюцыі ААН па любых пытаньнях: шмат словаў і вобмель дзеяньняў.

Намаганьні па санкцыях супраць Паўднёвай Афрыкі набралі моц асабліва ў 1980-я гады. Кульмінацыяй гэтых дзеяньняў сталі розныя формы эканамічных, культурных і палітычных санкцыяў, уведзеных асобнымі краінамі і міжнароднымі арганізацыямі. Генэральная Асамблея ААН і Рада Бясьпекі прынялі рэзалюцыі, якія асуджалі палітыку апартэіду Паўднёвай Афрыкі і акупацыю ёю Намібіі.

Паўднёвую Афрыку вымусілі пайсьці на перамовы.

У 1988 годзе адбыўся прарыў, зьвязаны з Трохбаковым пагадненьнем, падпісаным Анголай, Кубай (!) і Паўднёвай Афрыкай, якое адкрыла шлях для выкананьня ўзгаданай Рэзалюцыі 435 шляхам пагадненьня аб вывадзе замежных войскаў з Анголы і Намібіі.

Гэтае пагадненьне 22 сьнежня паклала пачатак пераходу Намібіі да незалежнасьці, спачатку пад наглядам ААН.

У лістападзе 1989 года з удзелам міжнародных назіральнікаў адбыліся вольныя выбары ва Ўстаноўчы Сход. На іх чакана перамагла партыя НАПЗА. Нарэшце, 21 сакавіка 1990 году Намібія абвесьціла сваю незалежнасьць. Сэм Нуйома, лідэр НАПЗА, быў прыведзены да прысягі ў якасьці першага прэзыдэнта Намібіі.

Што атрымалі намібійцы ад незалежнасьці

З часоў здабыцьця незалежнай краіны прэзыдэнтам спачатку 15 гадоў быў Сэм Нуйома, а потым два ягоныя пасьлядоўнікі. У парлямэнце таксама татальная дамінацыя партыі НАПЗА, якая стаіць на марксісцка-ленінскіх прынцыпах. Фармальна існуе шматпартыйная сістэма, але напраўду ўсё вырашаюць толькі камуністы.

Намібія. Дэгерманізацыя ўсёй краіны

Узровень безпрацоўя, па апошніх зьвестках, сягае 33%. Разам з тым краіна мае велізарныя мінэральныя рэсурсы, у тым ліку алмазы, уран і золата. Намібія сутыкаецца з адным з самых высокіх узроўняў няроўнасьці даходаў у сьвеце, што нядзіўна, калі табою кіруюць аматары Карла Маркса.