Санкцыі ЕС супраць Беларусі: што будзе далей?

Заканчваецца чатырохмесячны тэрмін, на які Еўрапейскі Саюз замарозіў уласныя ж санкцыі супраць уладаў і шэрагу прадпрыемстваў Беларусі. Цяпер у ЕС вырашаюць, што рабіць далей: проста падоўжыць замарожванне санкцый, адмяніць іх наогул або, наадварот, ізноў увесці ў дзеянне.



Санкцыі як індыкатар адносін

Нагадаем, што санкцыі ў дачыненні да беларускіх уладаў і шэрагу прадпрыемстваў былі замарожаныя 31 кастрычніка мінулага года, неўзабаве пасля прэзідэнцкіх выбараў. Менавіта іх правядзенне мірна (без гвалту) і справядліва (хай адносна) і было ўмовай прыпынення дзеяння санкцый. Але прыпынілі іх тады толькі на чатыры месяцы. Цяпер гэты “выпрабавальны тэрмін” мінае, і ўжо 15 лютага Савет міністраў замежных спраў Еўрасаюза зноў вернецца да пытання санкцый супраць Беларусі. Іх могуць цалкам адмяніць, аднавіць іх дзеянне, або захаваць статус-кво — гэта значыць працягнуць мараторый. Прычым у кожнага з варыянтаў ёсць свае прыхільнікі як у ЕС, так і ў Беларусі.

Як паведаміў прэс-сакратар МЗС Латвіі Райманд Янсонс, ужо на гэтым тыдні ў Брусэлі пачаліся дыскусіі па пытанні санкцый у дачыненні да Беларусі. Безумоўна, для Беларусі нават замарозка (а не поўнае зняцце) еўрапейскіх санкцый чатыры месяцы таму стала дабром: актывізаваліся перамовы з МВФ па прадастаўленні новага крэдыту, многія прадпрыемствы змаглі вальней працаваць на еўрапейскім рынку, палепшыўся агульны імідж краіны, што важна для буйных міжнародных фінансавых структур , — а значыць, можна выпусціць еўрааблігацыі на больш выгадных умовах.

Але галоўнае — замарожванне санкцый стала спрыяльным, стымулюючым фактарам для правядзення эканамічных рэформаў. Хай нават асаблівага імкнення да рэформаў у нашай улады не назіраецца, але ўсё ж важна, што “акно магчымасцяў” для іх цяпер адкрыта шырэй, чым раней.

Тым не менш, як паведамляюць заходнія СМІ, ужо цяпер за кулісамі еўрапейскай палітыкі абмяркоўваюць пытанне: што рабіць з Беларуссю далей. Бо да гэтага часу не зразумела, хто перамагае ў асяроддзі прэзідэнта — “рэфарматары” (Мікалай Снапкоў, Кірыл Руды, Васіль Мацюшэўскі, Аляксандр Забароўскі, Павел Калаур), або “ахоўнікі” (Уладзімір Сямашка, Леанід Заяц, Міхаіл Русы, Міхаіл Мясніковіч) . Зразумела, што першыя выступаюць за структурныя і рынкавыя рэформы ў эканоміцы, другія — за кансервацыю “беларускай мадэлі” сацыяльнай дзяржавы з дамінаваннем дзяржуласнасці ў эканоміцы. Прэзідэнт, у сваю чаргу, у сваіх публічных выступах падтрымлівае то адну групу, то другую — і тым самым толькі заблытвае еўрапейскіх палітыкаў.

30 кастрычніка 2015 года Еўрасаюз афіцыйна апублікаваў спіс беларускіх фізічных асоб і прадпрыемстваў, у дачыненні да якіх прыпынена дзеянне санкцый. У спісе 171 прозвішча і 10 прадпрыемстваў. Дзеянне санкцый прыпынена ў тым ліку ў дачыненні да Аляксандра Лукашэнкі і яго старэйшых сыноў Віктара і Дзмітрыя, кіраўніка Цэнтрвыбаркама Лідзіі Ярмошынай, міністра інфармацыі Ліліі Ананіч, старшыні КДБ Валерыя Вакульчыка і яго папярэдніка Сцяпана Сухарэнкі. У спісе прадпрыемстваў — “Белтэхэкспарт”, “Белтэх Холдынг”, “Спецпрыборсервіс”, кампаніі “Трайпл” і “Ракаўскі бровар”, футбольны клуб “Дынама”, “Прастор-Трэйд”, “Акватрайпл”, “Кварцмелпрам”, “Бярозаўскі камбінат сілікатных вырабаў”.

Пры гэтым ЕС цалкам выключыў з санкцыйнага спісу беларускага бізнесмена Юрыя Чыжа і чатыры яго кампаніі: “Трайпл Метал Трэйд”, “Трайпл Тэхна”, “Трайпл Агра” і гарналыжны комплекс “Лагойск”. Аналітыкі чакалі, што санкцыі захаваюцца ў дачыненні да беларускага экспарцёра зброі і ваеннай тэхнікі —“Белтэхэкспарту”. Але гэтага не адбылося.

Калі пасля 15 лютага мараторый на санкцыі будзе захаваны ці санкцыі наогул адменяць, то Беларусь атрымае доступ не толькі да “практычна ўзгодненага” крэдыта МВФ, але і да дадатковых інструментаў фінансавання асобных праграм супрацоўніцтва з боку ЕС, доступ да крэдытных лініяў і праграм тэхнічнай дапамогі.

Гэта галоўны фактар, таму што на бізнес канкрэтных дзяржпрадпрыемстваў і раней санкцыі асабліва вялікага ўплыву не аказвалі. Прычына простая: прадпрыемствы, якія трапілі пад санкцыі, мала працавалі на еўрапейскім рынку. Але ёсць іншы важны момант: калі дзеянне санкцый не адновяць, то ўжо вясной гэтага года Беларусь можа разлічваць на падпісанне базавага пагаднення аб партнёрстве і супрацоўніцтве ЕС і Беларусі — яно ўжо практычна гатова ў Брусэлі, праца над ім там пачалася адразу пасля прэзідэнцкіх выбараў у нашай краіне.

Хто за, а хто супраць

Як ні дзіўна, у самой Беларусі звышдастаткова прыхільнікаў падаўжэння санкцый — гэта значыць адмены іх прыпынення. Прычым паміж сабой гэтыя прыхільнікі —заклятыя ідэалагічныя ворагі. З аднаго боку, аднаўленне санкцый выгадна прамыслова-аграрнаму лобі ва ўрадзе — тым самым “ахоўнікам”. Для іх падаўжэнне (дакладней, аднаўленне) санкцый будзе азначаць канчатковую адмову прэзідэнта ад рэформаў — а значыць, аслабіцца палітыка абмежавання інфляцыі, зноў пачнецца шчодрая раздача субсідый і льгот неэфектыўным прадпрыемствам, адновіцца дзяржаўнае планаванне і г.д.

З іншага боку, за падаўжэнне санкцый выступаюць многія прадстаўнікі апазіцыі. У тым духу, што здымаць санкцыі “з рэжыму” ні ў якім разе нельга, ужо выказаліся Анатоль Лябедзька, Уладзімір Някляеў, Станіслаў Шушкевіч, Аляксей Янукевіч і шэраг іншых палітыкаў. У сваю чаргу, сустаршыня БХД Павел Севярынец лічыць, што замарожванне санкцый будзе доўжыцца як мінімум да парламенцкіх выбараў восенню гэтага года.

А кандыдат у прэзідэнты на выбарах 2010 года, былы палітвязень Мікалай Статкевіч у інтэрв'ю “Радыё Свабода” заявіў: “Ёсць афіцыйная справаздача БДІПЧ АБСЕ па выніках прэзідэнцкіх выбараў. Тое, што ў гэтай справаздачы вельмі карэктнымі выразамі выказана, можна перадаць адной фразай: у Беларусі выбараў няма. Гэта афіцыйнае зняволенне. ... Таму адназначна, на мой погляд, супраць тых, хто мае дачыненне да выбараў, санкцыі павінны быць вернутыя ".

За межамі Беларусі за перагляд санкцый у дачыненні да Беларусі выступаюць Латвія і Эстонія. Польшча і Чэхія пакуль асцярожнічаюць — у МІДах гэтых краін кажуць, што пакуль не сфарміравалі сваю афіцыйную пазіцыю. Напрыклад, у прэс-службе МЗС Чэхіі адзначылі: “Мы не можам паведаміць вам нашу пазіцыю загадзя. Тым не менш мы можам запэўніць, што прымем пад увагу тыя пазітыўныя крокі, якія зроблены Беларуссю, асабліва вызваленне палітвязняў і канструктыўны падыход Беларусі да аднаўлення дыялогу па правах чалавека з ЕС. Аднак адсутнасць далейшых канкрэтных крокаў і захоўванне Беларуссю абмежаванняў па павазе правоў чалавека таксама павінны быць прыняты пад увагу”.

А вось Літва дыпламатычна дала зразумець, што схільная хутчэй падоўжыць дзеянне санкцый. “Вызваленне палітвязняў у Беларусі ўжо дазволіла прыпыніць і, хочацца верыць, у самай бліжэйшай перспектыве зробіць магчымай адмену абмежавальных мер у дачыненні да фізічных і юрыдычных асобаў Беларусі, — сказалі ў дэпартаменце інфармацыі і сувязяў з грамадскасцю МЗС Літвы. — Але гэтыя крокі не вырашаюць усіх праблемаў Беларусі ў галіне правоў чалавека. Яшчэ не рэабілітаваны былыя палітвязні; выбары, паводле ацэнак БДІПЧ, не адпавядалі міжнародным дэмакратычным стандартам; да гэтага часу ў краіне ўжываецца смяротнае пакаранне; строга абмяжоўваецца і падвяргаецца прамому кантролю з боку ўладаў дзейнасць няўрадавых арганізацый, СМІ, палітычнай апазіцыі. ... Ёсць нявырашаныя сур'ёзныя праблемы, звязаныя з будаўніцтвам Астравецкай АЭС у непасрэднай блізкасці ад літоўскай сталіцы і парушэннем міжнародных стандартаў атамнай бяспекі, з дамовай па малым памежным руху, якая не ўступіла ў сілу, з ігнараваннем прапаноў заключэння Тэхнічнага пратакола аб супрацоўніцтве ў галіне аховы і выкарыстання водных рэсурсаў транспамежнага басейна ракі Нёман, і па шэрагу іншых пытанняў ".

Паводле: Белорусская деловая газета