Кацярына Раецкая — пра вайну, дыскрымінацыю беларусаў і тое, што зараз адбываецца ў шоў-бізнесе

Кацярына Раецкая — беларуская вядоўца, прадзюсарка, рэжысёрка. У гэтай індустрыі яна працуе з 16 гадоў. Але тое, што зараз адбываецца ў сферы культуры і шоў-бізнесу Беларусі — яе страшэнны сон. 

Фота з ўласнага архіву гераіні
З Беларусі ва Украіну Кацярыне і яе мужу, Дзянісу Дудзінскаму, прыйшлося з'ехаць, як і шматлікім, хутка — за некалькі гадзін. І гэта дагэтуль самае цяжкае рашэнне, якое яна калі-небудзь прымала: «Хаця, у нармальным свеце гэты працэс мне даецца лёгка», — кажа яна.
«Я ніколі не хацела з'ехаць з краіны, не марыла аб кар'еры за мяжой, не хацела «зваліць у Еўропу», усю сваю дзейнасць будавала не толькі ў Беларусі, але і вакол яе — яе традыцый, мастацтва, спецыялістаў, перспектыў, талентаў. Для мяне заўсёды было істотна рабіць сваю працу як мага лепш, на сваім узроўні не толькі змяняць сістэму і індустрыю, але і паляпшаць. Мы з калегамі і сябрамі ведалі, што ў моцным асяроддзі прафесіяналаў заўсёды ёсць чаму навучыцца».
Таму з'ехаць з дому для яе было адрывам не толькі ад сям'і і сяброў, але і ад каранёў, ад свайго прызначэння, якім Кацярына яго сабе ўяўляе.
Кацярына з цяжкасцю ўзгадвае першыя месяцы ў іншай краіне — яны прайшлі як у тумане, у слязах, дыягнаставанай дэпрэсіі з перапынкамі на эмігранцкія трывогі: знайсці кватэру ў горадзе, які перажывае прыток айцішнікаў з Беларусі і таму кошты на жыллё ў той час былі касмічныя; зрабіць прышчэпку ад кавіду і зразумець ці ёсць у цябе такое права; падатковыя пытанні; сім-карткі і новыя акаўнты ў месэнджарах; банкаўскія карткі (у Кацярыны і Дзяніса былі заблакаваныя ўсе беларускія); мора смутку, нуды па Радзіме і блізкіх, па хаце і выглядзе з акна — па сваім нармальным жыцці.

Але так ці інакш, ва Украіне была некаторая сувязь з Радзімай — іх з мужам асноўнае кола зносінаў абмяжоўвалася беларусамі, якія даўно пераехалі ва Украіну ці наадварот нядаўна прыбылі.
«Мне было крыху прасцей, таму што я працавала з украінцамі, удзельнічала ў самітах, знаёмілася з бізнесменамі, а значыць, магла зразумець стаўленне да беларусаў ад людзей з вялікіх індустрый, таму не меркавала пра ўкраінцаў па касірах у краме з іх бясконцым "Лукашэнка ваш — сапраўдны гаспадар! Вашыя заводы… Вашы дарогі".
А вось мужу калегі-журналісты ўкраінскай прэсы задавалі шмат нязручных пытанняў, даючы адзнаку і нашым маршам, і беларускім метадам барацьбы з несправядлівасцю».
У чэрвені 2021 года Кацярына з мужам з'ехалі ва Украіну ад палітычнага пераследу — а праз 8 месяцаў пачалася вайна.
«Наш раён да вайны пачаў актыўна рыхтавацца ў раёне 10 лютага, калі сталі зачышчаць ад хламу сутарэнні, змяняць там лямпачкі, купляць аптэчкі і ваду, але ўсё ў такім спакойным тэмпе і без гістэрыкі, што паверыць у верагоднасць вайны было немагчыма.
Вядома, нас папярэджвалі дыпламаты, журналісты замежных СМІ, але калі ты ўсё жыццё пражыў у краіне з адбіткам памяці загінулых у Вялікай Айчыннай, дзе «каб не было вайны» гэта амаль што нацыянальная ідэя, то паверыць у тое, што гэта можа адбыцца ў сталіцы незалежнай дзяржавы было складана. Хаця, калі ў 2014 годзе Расія анексавала Крым, я таксама ніяк не магла паверыць, што гэта адбываецца, заўсёды ж хочацца верыць у разумны сэнс.
21 лютага, седзячы на ​​чарговым запісе інтэрв'ю, я перыядычна адцягвалася на чат пад'езда і да гэтага моманту станавілася зразумела, што ўкраінцы вельмі добра разумеюць сэнс вайны і навучаныя Данбасам і гэтымі 8 гадамі — не трэба спадзявацца на адэкватнасць Расіі, трэба рыхтавацца перажыць гора, якім б яно ні было. Таму ўвечары дваццаць першага прадзюсар нашага праекта высадзіў мяне каля гастранома і парэкамендаваў закупіцца і абмаляваў свае планы на выпадак «калі што». Дарэчы, менавіта працоўны чат быў для мяне ў першыя дні галоўнай сувяззю з рэальнасцю, «мае пацаны» добра ведаюць сітуацыю ў Беларусі, таму ніякіх ілюзій наконт Лукашэнкі ці крыўдаў на беларусаў ва Украіне ў іх не было».
Але ў Кацярыны з Дзянісам атрымалася «праспаць» пачатак вайны.
«Справа ў тым, што ў нас былі шумныя суседзі і мы спім у бірушах, таму калі а 5 раніцы 24 лютага яны зноў пачалі гарлапаніць і чымсьці грымець, мы традыцыйна заткнулі вушы і працягнулі спаць. Каля 11 раніцы я прачнулася і ўключыла інтэрнэт у тэлефоне, тады стала зразумела — адбылося нешта анамальнае. Я спачатку падумала, калі шчыра, што атрымалася «нешта палітычнае» дома, але ў гэтую ж секунду нам набрала старэйшая сяброўка і амаль накрычала «Чаго вы не падымаеце? Я думала вы ўжо ўсё?». Я не зразумела што адбываецца і ўдакладніла з чаго гэты кіпіш, а яна адказала «Вайна, Каця, пачалася вайна». Дзеля справядлівасці, я падумала, што чалавек стаміўся і наглядзеўся навінаў, таму зрабіла яшчэ некалькі званкоў і ўжо потым стала будзіць мужа, каб сказаць яму, што яна сапраўды пачалася — гэтая недарэчная вайна».
Як з Беларусі, так і з Украіны Кацярына з мужам з'язджаць не планавалі: «Не магу зразумець — гэта дрэнныя інстынкты, упартасць ці вера ў лепшае». Яны так моцна спадзяваліся, што гэта памылка і ўсё зараз скончыцца, што яшчэ планавалі сабрацца ў сяброў 25 лютага і неяк паспрабаваць выбудаваць планы. Але раніцай 25-га, калі танкі падабраліся да Кіева, іх сябры вырашылі тэрмінова з'язджаць. «А мы, як людзі без аўтамабіля, павінны былі вызначыцца — ехаць з імі ці заставацца. Я падумала, што мы нават не можам схавацца адно ў аднаго — сябры жылі насупраць будынка ўрада, а мы ў квартале СБУ каля тэлевежы, усё гэта стратэгічныя аб'екты, і я была ўпэўненая, што іх паспрабуюць захапіць або знішчыць».
Шлях да Румыніі, а потым да Польшчы, заняў 11 сутак, часам з начлегамі, якія сябры Каці і Дзяніса, іх знаёмыя ці зусім незнаёмыя падпісанты знаходзілі і арганізоўвалі па дарозе. А часам без начлегаў і па некалькі сутак у дарозе.
«Людзі — гэта найістотнае адкрыццё гэтай эвакуацыі. Гэта вельмі кранальна і каштоўна, калі нечая мама, нечая сястра, сябар ці былы калега прымае цябе ў сябе дома позняй ноччу ў нейкім вельмі далёкім горадзе ці прыгарадзе, не зважаючы на ​​нацыянальнасць, кляймо суагрэсара ці тое, што у нас з сабой сабачка. Памятаю, як раніцай 26 лютага нечая цудоўная мама варыла нам грэчку і грэла ваду для мыцця, а я плакала, разумеючы, ва ўсёй гэтай бесчалавечнасці і жорсткасці, якую робіць расійскае войска, украінцы сваю душу ўжо захавалі, што б не адбывалася далей».
Кацярына не збіраецца звяртацца ва Украіну, але яе муж прабыў з пачатку года ва Украіне больш, чым у Польшчы, і ён усё яшчэ застаецца там, працуючы журналістам. «Я ж яшчэ раз пераканалася, што жыць хачу толькі ў Беларусі, але час ва Украіне да вайны — застанецца часам прыгажосці, свабоды і чалавечай цеплыні».

У Польшчы Кацярыне, вядома, першыя месяцы было цяжка.
«Калі цябе штурхаюць банкі, ААН, амбасады, любыя інстанцыі, але з часам ты ці вучышся адказваць і абараняцца, ці прымаеш як тое, на што ты не можаш паўплываць. І паколькі другое не ў маім характары, сакавік і красавік прысвяціла збору любой дасяжнай інфармацыі аб розных краінах, статусе беларусаў-уцекачоў, варыянтах легалізацыі, пошуку дапамогі і дыяспар, каб дапамагчы такім жа, як я, знайсці сабе месца ў свеце, які забыўся, што ў цябе ёсць нейкія правы.
Але ў той жа час мне вельмі пашанцавала, і мяне адразу ж прытулілі выдатныя людзі, калегі Дзяніса, і я пражыла ў іх столькі, колькі мне спатрэбілася, каб устаць на ногі. Таксама я мела падтрымку ад сваіх беларускіх калег і дактароў, мае сяброўкі змаглі арганізаваць для мяне пасылку з неабходным адзеннем і касметыкай, мама перадала лекі і абутак з таго, што заставалася ў Мінску, не стамлюся паўтараць, што ўсё дрэннае ў маім жыцці заўсёды перакрываецца каханнем і падтрымкай людзей вакол».
Але наўрад ці жыццё Кацярыны зараз, хоць і ў бяспецы, можна назваць звычайным і лёгкім — яе каханы працуе на вайне.
Дзяніс Дудзінскі, як і шмат іншых людзей, абраў такі спосаб барацьбы са злом — гаварыць і асвятляць праўду. «Вядома, я была супраць, таму што хвалявалася за яго, але праз некалькі дзён пасля таго, як Дзяніс агучыў сваё рашэнне, зразумела, што ён проста не можа інакш. Ён не можа застацца абыякавым да людскога гора, ён не можа абыякава назіраць збоку, як хлусы перакручваюць факты і ўтоптваюць у бруд чалавечую годнасць. Таму ён там — каб не даць свету або канкрэтнаму чалавеку засумнявацца ў тым, што гэта вайна і яна не скончылася».
Нягледзячы на найцяжэйшы шлях гэтых па сапраўднаму таленавітых беларусаў, яны ні аб чым не шкадуюць. Толькі часам, па сваёй маладушнасці, Кацярына спрабуе ўявіць сябе на тых сцэнах і ў праектах, у рамках якіх да гэтага ўдавалася мільгануць.
«Іронія ў тым, што ў гэтых успамінах я кажу тое, што напісала ў сцэнары сама, выглядаю як прыдумала сама, працую толькі з тымі, каго паважаю і ў чым прафесіяналізме ўпэўненая — толькі так і было раней.Але ў Беларусі зараз усё інакш, дома засілле таго пенапластавага калгасу, якога ўсе нармальныя артысты і арганізатары заўсёды пазбягалі, лепшыя з усіх сфераў — звольненыя, выгнаныя, забароненыя, арыштаваныя. Няма нічога з таго, што мы з сябрамі і калегамі стваралі, няма ні якасці, ні даверу, ні адносінаў — дзеля чаго тады было б маўчаць?
Мне здаецца, з 9 жніўня ў нас ёсць сотні тысяч людзей, дзясяткі тысяч сем'яў і мільёны сэрцаў, каб дзеля іх не маўчаць, а з 24 лютага ў нас з'явіўся абавязак прыдумаць спосаб быць супраць вайны, каб яна хутчэй скончылася».