Палітолаг: Ініцыятыва стварэння стратэгіі ЕС па Беларусі можа і павінна належаць самім беларусам
Дырэктар беларускага офіса Фонду імя Конрада Адэнаўэра, палітолаг Якаб Валенштайн больш распавёў, што яго здзівіла ў выніках даследаванняў грамадскай думкі ў нашай краіне, патлумачыў, чым беларусы адрозніваюцца ад расійцаў і выказаў меркаванне, як беларусам паўплываць на Еўропу.
Пра гэта ён распавёў у інтэрв’ю «Філіну».
— Вы назвалі ашаламляльным тое, што 80-85% нашых грамадзян, нягледзячы на ўсе намаганні крамлёўскай прапаганды, стабільна на працягу паўтара года выступаюць супраць уводу беларускіх войскаў ва Украіну. На ваш погляд, якімі фактарамі абумоўлены такія настроі ў беларускім грамадстве?
— Перш за ўсё, хіба не павінна быць самым нармальным у свеце тое, што краіна не хоча нападаць на свайго суседа? Я лічу, што ў гэтых адносінах гэта прыкмета нармальнага, здаровага мыслення. У беларусаў ёсць гістарычны вопыт. На працягу апошніх 500 гадоў практычна любая вайна ў рэгіёне несла пакуты беларусам. Гэта глыбока адклалася ў іх свядомасці і гістарычнай памяці.
У Instagram я бачыў карту, на якой намаляваныя тыя, хто ваяваў з Польшчай. Там ёсць амаль усе еўрапейскія краіны. Адзінай, хто ніколі не ўрываўся ў Польшчу, аказалася Беларусь. Думаю, беларусы памятаюць, што яны вайну не пачынаюць, а толькі пакутуюць з-за кровапраліццяў.
Сваю ролю, напэўна, адыгрывае тое, што напрацягу многіх гадоў барацьба за мір фармальна была адным з галоўных тэзісаў і савецкай прапаганды, і рэжыму Лукашэнкі. Сума гэтых фактараў стварае ідэнтычнасць беларусаў як мірнай нацыі.
— Але савецкая прапаганда апрацоўвала і расійцаў. Аднак у іх мы назіраем зусім іншае стаўленне да вайны.
— У Расіі пераважае іншая памяць — імперская. Хоць, вядома, трэба быць асцярожнымі з заявамі, што ў рускіх ёсць Імперскі «ген». Ёсць рускія, якія выступаюць за мір і супраць вайны.
Але ў цэлым розніца паміж беларусамі і рускімі была прыкметная нават на ўзроўні ўладаў. Я памятаю, як у 2019 годзе віцэ-прэм'ер Ігар Петрышэнка разам з прэзідэнтамі Літвы і Польшчы ўдзельнічаў у перапахаванні парэшткаў Кастуся Каліноўскага і іншых паўстанцаў. Па сутнасці, гэта была антыімперская цырымонія.
Нават Лукашэнка, як правіла, кажа пра беларускія ахвяры ў Другой сусветнай вайне. І гэтым ён адрозніваецца ад Пуціна, які аддае перавагу рабіць акцэнт на гераізме расійцаў.
Важна адзначыць і тое, наколькі па-рознаму ўспрымаецца беларусамі і расійцамі распад СССР. У Беларусі прысутнічае настальгія, якая абумоўлена большай сацыяльнай абароненасцю і прадказальнасцю жыцця ў тыя часы. Расійцы ўспрымаюць крах Савецкага Саюза як абразу нацыянальнага гонару. Іх рэакцыя на тое, што здарылася — рэваншызм, якога ў беларусаў я наогул не бачу.
Расійскаму грамадству ў вялікай ступені ўласцівы фаталізм. Нават частка тых, хто спачатку выступіў супраць вайны, цяпер падтрымліваюць яе з боязі распаду імперыі ў выпадку паразы. У беларусаў такога страху няма.
Глядзіце таксама
— І ў той жа час на Захадзе дагэтуль часцяком не бачаць розніцы паміж беларусамі і расійцамі. У чым яшчэ вам бачыцца розніца паміж дзвюма краінамі і народамі?
— Хацелася б пазбегнуць стэрэатыпаў, паколькі ёсць розныя беларусы і розныя рускія. Але ў цэлым, калі зыходзіць са статыстыкі, беларусы ў значна большай ступені падтрымліваюць прадпрымальніцтва. Адказнасць за сваё жыццё ў іх таксама нашмат мацней, чым у рускіх.
Беларусы больш думаюць, што могуць рабіць самі ва ўласнай дзяржаве. У 2020 годзе каля 60% галасавалі за Святлану Ціханоўскую. У Расіі апазыцыйны кандыдат ніколі не атрымліваў такой падтрымкі.
Дарэчы, у беларусаў ёсць тая ж рыса, што і ў многіх немцаў – яны не занадта прыкметныя за мяжой. Асабліва калі мы эмігруем, мы схільныя вельмі хутка асімілявацца. У школе я два гады сядзеў побач з хлопцам з Беларусі і не ведаў, адкуль ён. Прыкладна тое ж самае з немцамі ў ЗША. Там самай вялікай з'яўляецца германская этнічная група, але яна практычна не прыкметная ў адрозненне ад, напрыклад, лацінаамерыканскай або кітайскай.
Гэта тое, над чым беларусам варта працаваць, каб іх лепш пазнавалі і аддзялялі ад рускіх. Доўгі час у свеце Беларусь асацыявалася перш за ўсё з Лукашэнкам. Цяпер з'явілася яшчэ і Святлана Ціханоўская, станоўчае аблічча Беларусі.
Але 1-2 чалавекі не могуць быць адзінымі асобамі цэлага народа. Вам трэба прасоўваць іншых таленавітых беларусаў: мастакоў, акцёраў, спартсменаў...
— Яшчэ адным адрозненнем беларусаў з'яўляецца адносная ўстойлівасць да прапаганды. Чым абумоўлена гэтая рэзістэнтнасць?
— Калі глядзець на, скажам, media trust index, то 60% беларусаў давяраюць незалежным медыя.
Але толькі 40% не давяраюць дзяржаўным СМІ, у тым ліку расейскім. Значыць, устойлівасць сапраўды адносная.
Аднак ужо тры гады ідзе вельмі моцная прапаганда «рускага міру», а незалежныя медыя абвешчаныя экстрэмісцкімі і вымушаныя часова пакінуць краіну, як і многія тысячы актывістаў. І пры ўсім гэтым, многія беларусы дагэтуль прымудраюцца чытаць «забароненыя медыя». І мы можам бачыць, што ў Беларусі захоўваюцца даволі моцныя праеўрапейскія настроі. Гэта дэманстрацыя добрага ўзроўню ўстойлівасці да прапаганды.
Збольшага гэта, мабыць, звязана і з тым, што Беларусь на працягу шэрагу гадоў праводзіла шматвектарную палітыку. Афіцыйныя дзяржаўныя СМІ так доўга ўяўлялі гэта як нацыянальны інтарэс. Таму, калі прапаганда цяпер кажа пра неабходнасць пераарыентавацца, то людзі разумеюць, што так нельга, што нацыянальныя інтарэсы заключаюцца ў добрых адносінах з усімі.
І таму прарасійскія настроі дагэтуль меншыя, чым у 2018 годзе. Але каб яны ў далейшым не павялічваліся, важная прывабная альтэрнатыва «рускаму міру».
Так што, у інтарэсах Еўрасаюза больш інвеставаць у камунікацыю з беларускім грамадствам.
Глядзіце таксама
— Усе эксперты парктычна адзіныя ў тым, што ў Еўрасаюза няма стратэгіі ў дачыненні да Беларусі, і гэта адна з фундаментальных праблем. Як канкрэтна, на ваш погляд, Еўрасаюзу варта было б актывізаваць камунікацыю з беларусамі?
— Вельмі-вельмі добрае і важнае пытанне. Як вы, вядома, ведаеце, ЕС складаецца з розных дзяржаў, і ў іх існуюць розныя прыярытэты і ўяўленні, на што трэба рэагаваць. Польшча, Літва і Латвія спрабуюць трымаць Беларусь на парадку дня Еўрасаюза, і, па-мойму, гэта нават атрымліваецца дастаткова добра.
Калі мы гаворым у Берліне з людзьмі, якія прымаюць рашэнні, то таксама разумеем, што Беларусь знаходзіцца досыць высока ў іх спісе прыярытэтаў — нашмат вышэй, чым раней. І ёсць успрыманне Беларусі не як праблемы, а як магчымага партнёра ў будучыні.
Вы маеце рацыю, калі кажаце, што няма напісанай стратэгіі, свайго роду «дарожнай карты», як ісці адтуль, дзе мы знаходзімся цяпер, да лепшай будучыні. Але ёсць зацікаўленасць у яе стварэнні.
Еўрапейскія чыноўнікі асцярожнічаюць, бо асцерагаюцца даць ілжывыя спадзяванні. Цяпер ёсць нямала кандыдатаў на ўступленне ў ЕС, аднак гэты працэс будзе вельмі складаным і доўгім. Таму пра перспектывы аддаюць перавагу не казаць занадта аптымістычным чынам.
Калі я размаўляю з асобамі, якія прымаюць рашэнні ў ЕС, я вельмі ясна бачу, што яны ўспрымаюць Беларусь як натуральнага члена «сям'і еўрапейскіх нацый». Я б сказаў, што гэта ўстойлівае змяненне ўспрымання — дзякуючы падзеям 2020 года.
Мы чакаем, калі вы будзеце гатовыя «вярнуцца». Мы лічым, што пасля вайны Беларусь павінна быць важнай часткай стабільнасці на еўрапейскім кантыненце.
Таму ініцыятыва стварэння такой стратэгіі можа і павінна належаць не толькі Еўрасаюзу, але і самім беларусам. Мы гатовыя супрацоўнічаць, каб, калі акно магчымасцяў зноў адкрыецца, падтрымаць вас лепш, чым у 2020 годзе, калі многія чакалі ад Еўрасаюза большага, чым ён зрабіў.
І тады дэмакратычны транзіт стане рэальнасцю.