Чаго няма ў беларускай каўбасе?

17 кастрычніка пяць з паловай гадзін адзіны палітык пераконваў журналістаў у тым, што Рэспубліка Беларусь не з’яўляецца сучаснай дзяржавай. Лукашэнка тлумачыў механізм стварэння асобаснай дзяржавы. Але...



Калі верыць Льву Талстому, усе шчаслівыя сем’і падобныя адна на адну, а кожная няшчасная сям’я няшчасная па-свойму. З краінамі тая ж гісторыя. Усе паспяховыя (дынамічныя) краіны аддаюць перавагу ўніверсальным каштоўнасцям, і ўжо хаця б таму падобныя адна на адну.

Не здольныя да развіцця краіны прынята называць «краінамі, якія развіваюцца». Усе яны выбіраюць свой уласны «асаблівы шлях», па якім упэўнена рухаюцца ў напрамку гістарычнага тупіка.

Пра нацыянальныя асаблівасці беларускага варыянту «ўласнага шляху» Аляксандр Лукашэнка пяць з паловай гадзін распавядаў расійскім журналістам 17 кастрычніка.

У цэнтры яго апавядання быў... ён сам. Нічога дзіўнага ў тым няма — гэта ж галоўная асаблівасць беларускай мадэлі. Яна пашытая па еўрапейскіх лякалах, але з часавым лагам у тры з паловай стагоддзі. Як тут ні прыгадаць папулярную ў сярэднявечнай Еўропе формулу дзяржаўнасці, аўтарства якой прыпісваюць Людовіку XIV: «Дзяржава — гэта я!»

Агаворка па Фрэйду

Кароткі ўступ кіраўнік дзяржавы зачытаў па паперцы. Гэтым і варта растлумачыць не ўласцівыя яму абароты: «Мы выконваем дамоўленасці...», «Мы адстойваем эканамічныя інтарэсы...», «Мы дзейнічаем у духу саюзніцкіх адносін...»

Але варта толькі было Лукашэнку адкласці ўбок тэкст, падрыхтаваны спічрайтэрамі, як займеннік першай асобы множнага ліку «мы» аказаўся рашуча адсунуць на задні план займеннікам першай асобы адзіночнага ліку «я».

Першае пытанне на прэс-канферэнцыі, натуральна, тычылася падзей на Украіне. Лукашэнка свой падрабязны адказ пачаў з напаміну пра тое, што «заўсёды (заўсёды!) знаходзіў агульную мову з любымі палітыкамі, якія былі ва ўладзе ва Украіне». Г. зн. беларуска-ўкраінскія адносіны ён успрымае як свае асабістыя адносіны з «вядучымі палітыкамі Украіны».

Украінскім палітыкам, як і простым украінцам, пашанцавала: «Вы ведаеце, я вельмі добра стаўлюся да ўкраінскага народа. Тут ёсць і асабістыя прычыны — я ў свой час служыў у памежных войсках, цэнтр нашай акругі быў у Кіеве — Заходняя памежная акруга». Такая вось логіка.

Страшна ўявіць, як бы маглі скласціся адносіны паміж двума народамі і дзвюма дзяржавамі, калі б які-небудзь невядомы ваенкам не накіраваў у свой час маладога беларускага хлопца з-пад Шклова служыць у Заходнюю памежную акругу!

Актуальнасць формулы дзяржаўнасці Людовіка XIV у сучаснай Беларусі Лукашэнка ўвесь час пацвярджаў агаворкамі па Фрэйду. Абмяжуюся адной: «І вось на сцэне гэтай стаяць Лукашэнка, Назарбаеў, Кучма, — гэта значыць дзяржавы (вылучана — С.Н.), якія павінны выводзіць гэту ядзерную зброю».

Сучасныя дзяржавы, у адрозненне ад сярэднявечных еўрапейскіх дзяржаў, — абязлічаныя. У Англіі, напрыклад, старт абязлічванню даў канцлер казначэйства Томас Кромвель у 1537 годзе. Сваю «рэвалюцыю ў дзяржаўным кіраванні» ён пачаў з надання вялікай пячатцы статусу афіцыйнага сімвала дзяржавы. Што тычыцца каралеўскай пячаткі, дык яна страціла сваё значэнне і стала выкарыстоўвацца толькі ў якасці асабістага каралеўскага знака ў ліставанні караля са сваякамі.

Пазітыўныя прыклады не злічыць

У ходзе прэс-канферэнцыі Лукашэнка падрабязна растлумачыў механізм стварэння асобаснай дзяржавы. Цэнтральны момант — замена Канстытуцыі, прынятай на хвалі дэмакратычных чаканняў у першыя постперабудовачныя гады («Трэба, каб была прэзідэнцкая ўлада з канкрэтнымі, наколькі гэта магчыма, моцнымі паўнамоцтвамі прэзідэнта»).

Галоўная перашкода на шляху стварэння моцнай прэзідэнцкай улады — парламент. Метад яго ліквідацыі — рэферэндум. Далей даю слова тэарэтыку і практыку сучаснай беларускай дзяржаўнасці: «Калі ў мяне гэта было (вынікі рэферэндуму) — я прыйшоў у Парламент і паклаў Канстытуцыю на стол, кажу: «Вось праект, які мы ўнеслі на галасаванне, народ прагаласаваў, яго трэба зацвердзіць». Не толькі нацмены нашы, якія там сядзелі, а іх была меншасць, але і камуністы выступілі катэгарычна супраць. Тады я ім прама і шчыра сказаў: «Хлопцы, калі вы гэта не зробіце, я вас разганю імем народа, таму што народ прагаласаваў за гэтую Канстытуцыю».

Ці ўсё рычагі, ці не ўсе былі тады ў іншых — праз два дзясяткі гадоў усталяваць няпроста, дый які сэнс разбірацца ў тым, што было тады...

Замена парламента на моцную прэзідэнцкую ўладу азначае замену людзей безадказных, тых, хто галасуе «з заплюшчанымі вачамі», на чалавека, «які б нёс персанальную адказнасць за ўсё, што адбывацца».

Беларусам пашанцавала. Менавіта такі чалавек ужо дваццаць першы год узначальвае  незалежную беларускую дзяржаву. Пазітыўныя прыклады не злічыць. Абмяжуюся трыма.

Жорсткая забарона на дадаванне туалетнай паперы ў каўбасныя вырабы можа здзівіць маладых чытачоў «НЧ». Аднак усё тлумачыцца проста. Ва ўмовах развітога сацыялізму туалетная папера была ў не меншым дэфіцыце, чым каўбаса. І гэта мякка сказана.

Складальнікі савецкіх ГОСТ цудоўна разумелі, што дзякуючы творчай кемлівасці работнікаў мясакамбінатаў туалетная папера даходзіла б да спажыўцоў, але не з боку, прадугледжанага нарматыўнымі дакументамі.

Беларуская эканоміка — экспартна арыентаваная. Гэта не навіна. Персанальная адказнасць за ўсё мае на ўвазе і адказнасць за збыт прадукцыі беларускіх прадпрыемстваў на знешніх рынках. Асабістыя сувязі тут, як нідзе, спрыяюць павышэнню эфектыўнасці камерцыйных здзелак: «Я кажу: «Аман (губернатар Кемераўскай вобласці Аман Туліеў), мы з табой сябры, скажы, па якіх цэнах МТЗ ты хочаш наш прадаць?» — «Ну не ведаю». «Добра, давай зробім так (выйшлі да яго акна).  Вось — плошча велізарная перад тваім выканкамам, я заўтра на гэтую плошчу... Колькі? Тысяч дзесяць трактароў змесціцца? Я табе прывязу па гэтых дэмпінгавых цэнах. А ты перапрадай у два разы даражэй і забяры сабе грошы».

А наш гонар — Парк высокіх тэхналогій. «Я яго сілай ствараў, было шмат праціўнікаў». Дзе яны цяпер?

Галоўная праблема беларускай мадэлі

Кіраўнічы стыль АП імпануе большасці беларусаў (гл. табліцу). 42% упэўненыя, што без персанальнага кантролю «зверху» многія кіраўнікі прадпрыемстваў перастануць «варушыцца». Але гэта сярэдні паказчык па «бальніцы». Сярод рэспандэнтаў, якія давяраюць АП, гэты паказчык склаў 55%, сярод тых, хто яму не давярае, — 25%.

Лукашэнка рэгулярна здзяйсняе паездкі па краіне, падчас якіх наведвае прамысловыя і сельскагаспадарчыя прадпрыемствы. З якім з ніжэй прыведзеных меркаванняў вы згодныя?

НІСПД, верасень 2014 года

З такім меркаваннем цяжка не пагадзіцца. У гэтым і заключаецца галоўная праблема беларускай мадэлі, а калі казаць шырэй, галоўная праблема беларускага грамадства і дзяржавы. Час сацыяцэнтрычнай культуры прайшоў, а час персонацэнтрычнай культуры сярод родных асін так і не надышоў.

Ва ўсходняга суседа — аналагічная праблема. Шматвяковы вопыт будаўніцтва «моцнай дзяржавы» апынуўся непрыдатны ў сучасных умовах. «Ёсць Пуцін — ёсць Расія. Няма Пуціна — няма Расіі», — заявіў на днях намеснік кіраўніка крамлёўскай адміністрацыі Вячаслаў Валодзін.

Дзесьці штосьці падобнае я ўжо чуў. За пяць хвілін з дапамогай Google знайшоў шуканае: «Die Partei ist Hitler; Deutscland ist Hitler; Hitler ist Deutschland» (Партыя — гэта Гітлер; Германія — гэта Гітлер; Гітлер — гэта Германія).

Не думаю, што крамлёўскі чыноўнік свядома звярнуўся да цытавання намесніка Гітлера па нацысцкай партыі Рудольфа Геса. Не, формулу сучаснай Расіі яму падказала падсвядомасць. А падсвядомасць ва ўсіх «вертыкальшчыкаў» функцыянуе аднолькава.

Пуцін — адзіны палітык у Расіі. Гэты ўнікальны факт пацвярджаюць усе сацыялагічныя службы. Вось толькі не зразумела, ці варта нам у сувязі з гэтым радавацца за нашых усходніх братоў па розуму, ці сумаваць?

З аднаго боку, Пуцін у расіян ёсць. Адзін безальтэрнатыўны палітык на 143 мільёна чалавек. Ну як тут не ўзрадавацца. Пашанцавала расіянам. Бо яго магло б і не быць. А гэта азначае, што Расія ў XXI стагоддзі не мела б шанцаў падняцца з каленяў, а разам з ёй не падняўся б і рускі народ. Як тут ні працытаваць пісьменніка Фёдара Дастаеўскага: «Свабода рускага чалавека — гэта свабода дзяцей вакол бацькі».

Але, з іншага боку, усе мы пад Богам ходзім, і адзіны палітык Расіі ў гэтым сэнсе не з’яўляецца выключэннем. А тут яшчэ злыя галасы з-за бугра намякаюць на анкалогію. Цана такім паклёпам — тры капейкі ў кірмашовы дзень, а ўсё адно трывожна.