«Гвалтуюць, катуюць — толькі тут гэта робяць замежнікі, а ў нас суайчыннікі»
Беларускі лекар Станіслаў Салавей з’ехаў з краіны з-за пераследу. Апынуўся ва Украіне, у Адэсе, і не з'ехаў, калі пачалася вайна. Ён расказвае пра тое, як прыстасаваўся да вайны, і пра падабенства беларускага рэжыму і рэжыму акупацыі на захопленых Расіяй тэрыторыях Украіны.
— Трыгерам для ад'езду, па сутнасці, стала прамое абяцанне пасадзіць мяне ў турму ў бліжэйшы час, — распавёў «Салідарнасці» Станіслаў Салавей. У 2020-м лекар удзельнічаў у стварэнні незалежнага прафсаюза медыкаў, узначаліў першасную арганізацыю ў клініцы, дзе на той момант працаваў.
— Галоўны ўрач казаў: мне не патрэбныя вашыя незалежныя прафсаюзы, у мяне ёсць нармальныя залежныя. Я судзіўся з клінікай за кавідныя надбаўкі, адмаўляўся дзейнічаць у парушэнне працоўнага кодэкса, таму што 32 гадзіны запар працаваць я не маю права. Але ў Беларусі ў бальніцах амаль усе так працуюць.
— За адзін дзень мы сабралі 450 подпісаў — паўпадпольна. Электронных больш тысячы атрымалася. Вырашылі ў першы дзень адправіць, таму што баяліся, што арыштуюць па дарозе на пошту.
Зварот быў адрасаваны старшыні праўладнага прафсаюза медыкаў, каб ён хоць нешта зрабіў. Бо лекара абвінавацілі ў службовым злачынстве, хоць ён дзейнічаў са згоды сваякоў. Гэта абурыла многіх калег.
Увосень 2020-га Станіслава двойчы затрымлівалі. Першы раз за ўдзел у нядзельным маршы пасля сутак у Жодзіна аштрафавалі. У другой — за акцыю салідарнасці з адлічанымі паводле палітычных матываў студэнтамі-медыкамі — атрымаў 15 сутак, а пасля страціў працу.
— Потым мяне запрасілі ў платную клініку, дзе ўласнікам з'яўляецца дзяржава. На сумоўі мне казалі: «Мы ў вас зацікаўлены, але вельмі не зацікаўлены, каб вас затрымлівалі на акцыях».
Калі я задаў пытанне, ці не бянтэжыць іх тое, што знаходжуся ў незалежным прафсаюзе, у мяне спыталі, ці законная гэта арганізацыя. Атрымаўшы сцвярджальны адказ, мне сказалі: гэта ваша асабістая справа, для членаў дзяржпрафсаюза ў нас лепей сацпакет, але ў цэлым гэта ваша права, нічога супраць не маем.
Бліжэй да даты прыёму на працу, у жніўні мінулага года, пытанне стала рубам: ці вы выходзіце з прафсаюза, ці мы з вамі не супрацоўнічаем. Намеснік па бяспецы заявіў, што ў бліжэйшыя дні прафсаюз прызнаюць экстрэмісцкім, мы не хочам, каб вас пасадзілі як нашага супрацоўніка. Мне далі зразумець, што я хутка апынуся ў турме.
— Я зразумеў, што на радзіме зарабіў не толькі «воўчы білет», але і аформіў пуцёўку на Валадарскага.
Цяпер лекар жыве і працуе ў Адэсе. Пасля пачатку вайны яму, як і іншым грамадзянам Беларусі, заблакавалі банкаўскія карткі.
— Мой працадаўца вельмі хутка адрэагаваў. Я не адзіны беларус, які працуе ў клініцы. Нам авансам выдалі частку заробку наяўнымі, і ў далейшым гэтае пытанне вырашыўся і зарплату плацяць наяўнымі.
Вайна ва Украіне для мяне працяг таго, што пачалося ў Беларусі. У нас агульны вораг. Калі пачалася вайна, я вырашыў, што я аперацыйны лекар, хоць і не агульны хірург, але праводзіць аперацыі магу, таму лішнімі мае рукі тут не будуць у выпадку масавага паступлення параненых. Пакуль тут Украіна, мы вырашылі, што застаемся тут.
Аварыйны чамаданчык ва ўсіх, напэўна, сабраны, на выпадак, калі пачнецца бамбёжка, каб можна было ўзяць чамадан, сабаку і выйсці на вуліцу.
Па словах Станіслава, нягледзячы на прынятае рашэнне застацца ў Адэсе, яму даводзілася прадумваць планы, што рабіць, калі не атрымае дазвол на працу.
— Мне прыйшлося чакаць некалькі месяцаў, і ў мяне ўжо падыходзіла час падачы на падаўжэнне віду на жыхарства. А тут такая сітуацыя: калі ён у цябе скончыўся, і ты не падаў на новы ВНЖ, то абавязаны выехаць з краіны і заехаць. Фармальна гэта не цяжка, але рэальна на мяжы Украіны беларусы праходзяць усе колы пекла, незалежна ад таго, ёсць у цябе дакументы ці не.
Ведаю гісторыі, калі пры наяўнасці ВНЖ з дзецьмі і мужам-украінцам суткі стаялі. Былі думкі, што могуць проста прымусіць з'ехаць, а потым не пусцяць у краіну. Думалі, як з рэчамі тады быць, з сабакам.
Цяпер прынялі закон, што ВНЖ аўтаматычна падаўжаюцца ў тых, хто атрымаў яго пасля пачатку вайны.
— Як змянілася ваша жыццё падчас вайны?
— Перыядычна нешта бамбяць. Калі «шахеды» (іранскія дроны, — заўв.) толькі з'явіліся, настрой сапсавалі. Неяк была атака з раніцы крыху раней недалёка ад нашага дома былі прылёты.
Напэўна, ужо прывыклі, калі можна, вядома, прывыкнуць да вайны. Так, СПА, трывога, нешта грымнула — ну і добра. Людзі, якія жывуць у Харкаве і Мікалаеве, якія не выязджалі і ўсю вайну жылі там, напэўна, таксама прывыклі і не дзівяцца. Трэба ў падвал — спускаемся туды. Прыляцяць ракеты-бывае. Стаўленне як да непагадзі, урагану, шторму, смерчу. Нешта такое, на што ты сам паўплываць наўпрост не можаш.
Калі бамбавік упаў на жылы дом у Ейску, злавіў сябе на думцы: не тое, што не адчуваю спагады, а ёсць нават невялікае ўнутранае задавальненне на мяжы радасці, не з пазіцыі «ура, расійцы загінулі, так ім і трэба», а з пазіцыі, што на іх ўпала тое, што павінна было несці смерць ва Украіну. На гэтым самалёце магла быць ракета, якая магла прыляцець у дом, дзе жыву я, мае блізкія, і забіць тут людзей.
Вайна мяняе людзей. Нават калі ты адносішся да яе апасродкавана.
Адэса засталася тылавым горадам. Асобныя прылёты бываюць, але гэта непараўнальна з тым, што перажылі Мікалаеў, Краматорск і Харкаў. Тым больш, калі казаць пра Бучу, Ірпень або Херсон.
У той жа час у многіх жыхароў Адэсы на вайне загінулі сваякі або іх блізкія жывуць пад акупацыяй, або вымушаныя былі бегчы.
Што тычыцца паўсядзённага жыцця, то для мяне ўжо само сабой разумеецца стала тое, што ў 11 вечара трэба быць дома, у 10 выгул сабакі. У горадзе стала крыху менш падсвятлення, на гэтым эканомяць. Былі невялікія адключэння электрычнасці.
Калі ўзарвалі Крымскі мост і рушыла масавая ракетная атака па Украіне, хтосьці сказаў, што ў прынцыпе тое ж самае, што 24 лютага, толькі зусім ужо не страшна. Усе разумеюць, што вайна, што яны бамбяць школы, бальніцы, гандлёвыя цэнтры, вакзалы. Ніякага спагады з таго боку няма, спакойна і метадычна забіваюць людзей.
Тэрор, бамбёжкі інфраструктуры, бальніц — нікога гэта не здзіўляе. Злосць ёсць, нянавісць. Вельмі шмат гісторый, калі спынілі мець зносіны са сваякамі або з сябрамі, калегамі, хто застаўся ў Расіі.
Будуецца сцяна, якая вельмі доўга будзе існаваць. Усе разумеюць, што цяжка, доўга, але ў перамозе асабліва не сумняваюцца.
— Былі моманты, калі вы адчувалі страх?
— У адной з песень гурта «Грамадзянская абарона» ёсць радкі «Свяціла сонейка і ноччу, і днём, не бывае атэістаў у акопах пад агнём». Калі чуеш надыходзячы гук ад працы СПА, выбух, і вокны ў цябе трасуцца, вядома, прысутнічае невялікі страх. Да яго па-філасофску ставішся, шанцы, што менавіта на цябе зваліцца, мінімальныя.
Часцей за ўсё іх перахопліваюць. На гэтыя гукі ўжо не так рэагуеш. Я жартаваў: калі ноччу выбухі, мяне не будзіце, таму што, калі нас не разнясе ў жмуты, усё роўна раніцай ўставаць і ісці на працу.
З «мапедам» (тыя ж іранскія дроны, — заўв.) так не працуе. Тое, што апісвалі ў мемуарах аб Другой сусветнай вайне: бамбавікі пры пікіраванні выдавалі вельмі рэзкі пранізлівы гук, зараз яго выкарыстоўваюць у кінахроніках. Так і цяпер — ты чуеш, як набліжаецца ўсё бліжэй і бліжэй тое, што можа прынесці табе смерць. І гэта, вядома, цісне на псіхіку.
— Як да вас ставяцца, калі даведаюцца, што вы беларус?
— Адэса — мультыкультурны горад. Руская гаворка як і гучала, так і гучыць. Гэта не моцна цябе вылучае з натоўпу.
Маё кола зносін — калегі і тыя, каго ведаў яшчэ да вайны. Яны ведаюць нашу гісторыю, рэаліі, ведаюць, чаму я апынуўся тут. І бачаць, што мы не з'ехалі пасля пачатку вайны — у гэтым ёсць свая логіка, што на ворага мы не цягнем.
Узнікаюць праблемы, звязаныя з аўтамабілем. Спускалі колы, на дарозе спецыяльна драпалі.
Двойчы перасякаўся падчас вайны з паліцыяй. Адзін раз было невялікае адміністрацыйнае парушэнне. Калі ў чарговы раз спусцілі колы, я павесіў нумары без знакаў, каб не правакаваць.
Паліцыянты спыталі, ці ведаю я, што парушаю, адказаў: так, але мне танней заплаціць штраф за нумары, чым у чарговы раз ехаць на шынамантаж латаць колы. Спыталі, як даўно жыву ва Украіне і, калі не сакрэт, чаму пераехаў. Патлумачыў, што па палітыцы. Пажадалі ўсяго добрага — ні пратаколу, ні штрафу.
...У мяне сітуацыя прыкладна тая ж, што ў многіх украінцаў, вымушаных з'ехаць з акупаванай тэрыторыі. Адзінае, што мой дом не разбамбілі ракетамі і маіх сяброў масава не забівалі. Не думаю, што цяпер сітуацыя ў Херсоне падчас акупацыі адрознівалася ад сітуацыі ва ўмоўным Гродне. Тое ж самае.