«Маё цела — мой апошні бастыён». Споведзь былой палітзняволенай Міі Міткевіч

У краіне, дзе слова можа каштаваць волі, дзе прыватныя думкі ператвараюцца ў крымінальныя артыкулы, гісторыя Міі Міткевіч гучыць як сведчанне моцнага чалавечага духу. Тры гады калоніі за пасты ў сацсетках, запавет, напісаны ў зняволенні, і танец — як форма духоўнага выратавання. Сёння Мія жыве ў Варшаве і будуе новае жыццё з нуля. Мы пагаварылі з ёй пра боль, годнасць і аднаўленне сябе.

«Ты не вытрымліваеш. Ты проста існуеш»

— Мія, калі вы зразумелі, што вас чакае турма?

— Калі людзі ў масках прыйшлі ў кватэру. Яны гаварылі з натугай, з агрэсіяй і нянавісцю, у іх вачах не было жыцця. Я сабрала рэчы і ехала ў аўто, на якім мяне прывозіў на Акрэсціна аператыўны супрацоўнік ГУУБ, гледзячы ў акно — з гэтага моманту ўсё перастала належаць мне: жыццё, час, нават маё імя.

— І за што ўсё гэта?

— За тры пасты ў закрытым акаўнце «ВКонтакте». Я назвала сілавікоў тым, кім яны былі. Не ў цэнзурнай форме — у праўдзівай. Але ў Беларусі цяпер праўда — гэта злачынства.

29-гадовую мінчанку адправілі на 3 гады ў калонію за допісы ў сацсетках пра міліцыянтаў

«Не дакранайцеся да майго мёртвага цела»

— Вы напісалі завяшчанне. Навошта?

— Таму што турма — гэта пастаяннае адчуванне, што заўтра цябе можа не стаць. Мяне тры разы даводзілі да спробы самагубства пастаянныя камісіі па пакаранні, «распрацоўка». Я разумела, мяне папярэджвалі ў канцы нават «шасцёркі»: маўляў, рыхтуюць на цябе 411 артыкул. Я і сама гэта адчувала. Таму вырашыла, што жывой не здамся і пайшла наўпрост да начальніка. Бо заявы на натарыўса не падпісваліся, бо аператыўнік не перадаваў яго начальніку калоніі. Ды і я здурыла, не трэба было абы каго слухаць, усякіх стукачак, якія яшчэ вялікімі праблемамі запалохвалі, а наўпрост ісці да начальніка. Тады, можа, і раней пакінулі ў спакоі. А так пакінулі ў спакоі толькі за два месяцы да вызвалення. Завяшчанне стала маёй формай супраціву. Я напісала: «Не дакранайцеся да майго мёртвага цела». Гэта быў мой акт волі, маё апошняе слова ў сістэме, якая ўсё забірае.

«Кожны дзень — барацьба за кавалачак сябе»

— Якія былі ўмовы ў калоніі? Што за «распрацоўка»?

— Псіхалагічны ціск. Фізічны ціск. Пастаянныя правакацыі. Жанчыны, якія баяліся нават глядзець адна на адну. Фабрыка, дзе мы шылі на замову. Нішчымная ежа. І абсалютная адсутнасць прыватнасці.

Аператыўнікі і іх памагатыя, звычайныя асуджаныя рабілі ўсё, каб сутыкнуць ілбамі палітычных асуджаных. Многія пасля рознага кшталту ціску самі станавіліся на слізкі шлях. Вось, як я многіх правярала? Кажу камусьці, маўляў, тая і тая мяне падставіла, і калі праз пару дзён ці на наступны тая, пра якую казала, да мяне прыходзіла, то я сапраўды ведала — давяраць чалавеку нельга. Значыць 100 працэнтаў гаворыць усё і ў аператыўны аддзел. Падстаў было шмат. Яшчэ горш было, калі я патрапіла ў «распрацоўку» — так аператыўныя супрацоўнікі калоніі нумар 4 называюць катаванні над палітзняволенымі. Не давалі есці, спаць, псавалі вопратку і ежу. Залівалі ложак вадой, хлоркай. Гэта было жахліва. Але самае страшнае, гэта калі не даюць есці і спаць. У выніку ў мяне ў галаве памутнела. Я рэальна не разумела, што ўвогуле адбываецца. І проста не хацела больш жыць. І ў момант, калі я была ў асобным памяшканні санвузла, я ўжо гатова была паласнуць сабе вены брытвай... Але менавіта ў гэты момант, калі я дастала ўжо брытву, я пачула, як мяне кліча заўгас, гэта накшталт як галоўная асуджаная атрада. Я з думкамі пра тое, што памерці спакойна не дадуць, выйшла, і яна мне паведаміла, што мяне пераводзяць.

Другі момант са спробай самагубства быў пасля таго, як мяне ў чарговы раз пазбавілі на камісіі па пакаранні працяглага спаткання, а праз тры дні пазбаў — і прадуктовай перадачы. А з улікам таго, што ежа ў калоніі прызначалася хутчэй для свойскіх жывёл, а не для людзей, я разумела, што буду галадаць. Плюс яшчэ той факт, што я ўжо на той момант была прызнана рэжымам, як злосная парушальніца парадку, што азначала, што я магу расходаваць толькі 35 рублёў, у 2023 годзе ўжо было 64 рублі. 

Я была знясілена, лісты таксама не аддавалі. Размовы з мамай — толькі тры хвіліны па тэлефоне раз на месяц. Відэазванкоў у мяне ўвогуле не было. Гэта быў другі пік. І тут зноў умяшаўся выпадак. Я была зноў усё там жа, у санвузле, але на гэты раз мяне выклікалі на спатканне з адвакатам. Трэці і бадай самы няшчасны, гэта амаль у канцы вызвалення, перад маім завяшчаннем. Я глядзела на свой прысуд, я ўжо ведала ад іншых (сама адчувала), што будзе 411. Я вырашыла: жывой не здамся. Але тут таксама адбылося неверагоднае. Я пайшла ўжо за атрад, гэта было такое адасобленае месца, пра якое мала хто ведаў. Але туды прыйшла адна дзяўчына, і так нагарлапаніла на мяне, што мне стала адначасова і дрэнна, і добра. Дрэнна, зразумела чаго. А добра, бо я нарэшце адумалася. І ў гэты момант адумалася, у выніку аднесла гэты завяшчанне начальніку.

«Трымаешся выключна надзеяй». Палітзняволеныя беларускі — пра свой турэмны досвед

— Ці была там чалавечнасць?

— Была. Але маленькая, ціха праяўленая. Напрыклад, адна з дзяўчат перадала мне частку шакаладу. Мы амаль не гаварылі, бо баяліся. Але той шакалад быў як прызнанне: «Ты існуеш». Але калі я патрапіла ў «распрацоўку», большасць палітычных зняволеных баяліся нават падысці да мяне. Усе разумелі, чым гэта можа скончыцца. І пасля тых людзей, з якімі мела зносіны, каралі, як і мяне. Рабілі злоснымі парушальнікамі і інш.

«Пасля вызвалення — пуста, як у камеры»

— Што было пасля вызвалення?

— Мяне сустракалі родныя і блізкія. Гэты дзень быў поўным з аднаго боку, з другога, я была зусім разгубленая. Мінуў некаторы час… Я ішла па вуліцы і не магла зразумець — дзе мой дом, хто я цяпер? Беларусь, па сутнасці, стала часткай Расіі. Бо беларусаў засталося мала, усё больш было расіян. Цяпер, вядома, справы зусім сумныя. Яны літаральна ўсюды, ва ўсіх арганізацыях, нават да школ дабраліся, гэтыя расейцы. І зноў — страх. Бо міліцыя працягвала прыходзіць. Я разумела: мяне не пакінуць. І вырашыла ехаць.

«Я танцую, бо цела яшчэ памятае свабоду»

— Чаму менавіта танец?

— Таму што ў ім я жывая. Танец — гэта памяць цела, што ты не зламаны. У ім няма цэнзуры, няма мяжы. Танцуючы, я змагалася са страхам. Канешне, мне ў калоніі было забаронена ўсё. Клуб, спартзала, царква і іншае. Але часам увечары я ціхенька танчыла ў лакальным участку. І я перамагала. 

— І вы ў Варшаве стварылі студыю танцаў Esperanza. Што яна значыць для вас?

— Esperanza — гэта надзея. Я хачу, каб людзі, якія многае перажылі, маглі знайсці месца, дзе ніхто не будзе іх судзіць. Дзе можна быць без роляў. Проста дыхаць, рухацца, існаваць. Гэта месца, дзе людзі могуць вяртаць сабе сябе. Без палітыкі, без страху. Проста рух, дыханне і прастора для душы. «Esperanza» — гэта надзея, якую я хачу дарыць іншым.

«Я — не ахвяра. Я — чалавек, які выжыў»

— Ці хочаце вы вярнуцца ў Беларусь?

— Я з’язджала не таму, што хацела. Я з’язджала, бо мусіла выжыць. Але душа мая ўсё яшчэ там. На кожным перакрыжаванні, у кожнай электрычцы, у вачах маёй маці, якая засталася. Я вярнуся. Калі Беларусь стане зноў маёй краінай. Не клеткай. Вярнуся ў тую Беларусь, дзе слова не робіць цябе злачынцай. Мая радзіма — гэта людзі, мае сябры, мая маці. Я чакаю таго дня, калі змагу вярнуцца з адкрытым тварам.

«Не маўчыце. Маўчанне знішчае»

— Што б вы сказалі тым, хто баіцца гаварыць?

— Цяпер у Беларусі нельга казаць, нешта рабіць, гэта можа прывесці да трох гадоў зняволення. Але рабіце ноткі пратэсту, да прыкладу, не купляйце нейкіх прадуктаў, старайцеся менш размаўляць з расіянамі, якіх там ужо больш, чым беларусаў. Трымайцеся! Магчыма, хутка ўсё зменіцца.

*****

Сёння Мія — гэта сведка, жывая кніга з прашытым болем і святлом. Яе гісторыя — не выключэнне, а папярэджанне і натхненне. У краіне, дзе цемра спрабуе паглынуць усё, яе танец — гэта святло. І пакуль ёсць такія, як яна, — Беларусь яшчэ жыве.