Кнігацыд: Са жніўня 2020 года ня менш за 11 выдавецтваў і выдаўцоў зьехалі зь Беларусі
Прыпыніла сваю дзейнасьць выдавецтва Зьмітра Коласа, якое спэцыялізуецца на перакладах на беларускую мову сусьветнай паэзіі, прозы, драматургіі. «Св*бода» прааналізавала, як ідзе «зачыстка» недзяржаўных выдавецтваў.
Фота з фэйсбуку Андрэя Янушкевіча
5 сакавіка стала
вядома, што выдавец Зьміцер Колас, верагодна, затрыманы КДБ. А кніга, за якую
яго затрымалі, — хутчэй за ўсё, «Польска-беларускае памежжа 1939–1941 гг. у
дакумэнтах беларускіх архіваў», якая рашэньнем суду Цэнтральнага раёну Менску
нядаўна была прызнаная «экстрэмісцкай». Ад 6 студзеня выдавецтву было
забаронена распаўсюджваць гэтае выданьне. Праўдападобна, выдавецтва не пасьпела
прыбраць кнігу з продажу.
Яшчэ тыдзень таму, 28 лютага, у Менскай абласной бібліятэцы імя Пушкіна прайшла імпрэза з нагоды 100-га выпуску сэрыі «Паэты плянэты», якую выдаваў Зьміцер Колас. А 5 сакавіка ў сацыяльных сетках выдавецтва зьявілася абвестка: «Шаноўнае спадарства, выдавецтва прыпыняе сваю дзейнасьць да асобнага паведамленьня».
«Улады
працягваюць чыніць свой кнігацыд»
Ліквідуюцца незалежныя выдавецтвы, з кнігарань і бібліятэк прыбіраюцца кнігі неляяльных аўтараў, кнігі на беларускай мове прыцягваюць павышаную ўвагу дзяржорганаў, сьпіс «экстрэмісцкіх» матэрыялаў папоўніўся дзясяткам мастацкіх кніг і кніг на гістарычную тэматыку, пералічвае праблемы старшыня Беларускага ПЭНу Тацяна Нядбай.
«На полі
літаратуры сёньня адбываецца змаганьне за краіну, змаганьне афіцыёзу, які
спрабуе падпарадкаваць культуру, зрабіць яе служкай ідэалёгіі, з сапраўднай
жывой Беларусьсю, якая ня хоча здавацца і падпарадкоўвацца злачынцам.
Усё злачынства
выдавецтва Зьмітра Коласа, якое зусім нядаўна пасьпела адсьвяткаваць сотую
кнігу калекцыі "Паэты плянэты", — гэта іх інтэнсіўная праца па выданьні
беларускай літаратуры і замежнай літаратуры па-беларуску. Рэакцыя ўладаў на
такую працу сьведчыць пра тое, што сёньня беларуская літаратура ня мае сваёй
дзяржавы, якая б яе ахоўвала. Рэжым успрымае літаратуру як пагрозу свайму
існаваньню — гэта прызнаньне высокага ўплыву літаратараў», — перакананая
старшыня Беларускага ПЭНу Тацяна Нядбай.
Агульную сытуацыю
зь беларускай кнігай у Беларусі перадае тэрмін, які выкарыстоўвае філёзаф Павал
Баркоўскі, — «кнігацыд».
«Дзясяткі
беларускіх выданьняў і аўтараў трапляюць у забароненыя сьпісы экстрэмісцкай
літаратуры і выкідаюцца зь дзяржаўных кніжных сетак і крам. Забараняюцца кнігі
па нацыянальнай гісторыі, са сьведчаньнямі рэпрэсій і злачынстваў камуністычных
улад за савецкім часам, нават кнігі, дзе проста сустракаецца нацыянальнае
спалучэньне колераў. Можна сказаць, што ўлады працягваюць чыніць свой кнігацыд
і намагаюцца падарваць падмурак нацыянальнай культуры і слова», — мяркуе Павал
Баркоўскі.
Хроніка
перасьледу выдаўцоў
Незалежная кніжная сфэра краіны знаходзіцца пад катком рэпрэсій, ідзе яе сплянаванае і пасьлядоўнае зьнішчэньне: ціск на беларускіх выдавецтваў, выдаўцоў, кнігараспаўсюднікаў, аўтараў, іх дыскрэдытацыя, сьведчыць «Маніторынг парушэньняў культурных правоў і правоў чалавека ў дачыненьні да дзеячоў культуры», які вядзе Беларускі ПЭН.
Выдавецтва
«Янушкевіч»
22 сакавіка 2022 году «ў сувязі з вострай неабходнасьцю» арандадаўца папрасіў выдавецтва «Янушкевіч», якое працавала з 2014 году, вызваліць офіс цягам 3 дзён. 16 траўня выдавецтва адкрыла новую кнігарню «Кнігаўка», куды ў той жа дзень наведаліся праўладныя прапагандысты. Адбыўся ператрус і закрыцьцё крамы. Было канфіскавана 200 кніг, 15 найменьняў адпраўленыя на экспэртызу на наяўнасьць у іх прыкмет экстрэмізму.
Дырэктара
выдавецтва Андрэя Янушкевіча і супрацоўніцу крамы Насту Карнацкую арыштавалі на
28 і 23 сутак адпаведна.
Андрэй Янушкевіч
вымушана пакінуў Беларусь. Супрацоўніка выдавецтва Сяргея Макарэвіча затрымалі
4 лістапада 2022 году, цяпер ён у турме.
10 студзеня 2023
году выдавецтва «Янушкевіч» было пазбаўлена ліцэнзіі і права выдаваць кнігі ў
Рэспубліцы Беларусь.
«Медысонт»,
«Галіяфы», «Лімарыюс»
Вясной 2022 году Міністэрства інфармацыі прыпыніла на 3 месяцы дзейнасьць чатырох незалежных выдавецтваў, якія друкавалі кнігі беларускіх аўтараў на беларускай мове: «Медысонт» і «Галіяфы» — з 15 красавіка, «Лімарыюс» і «Кнігазбор» — з 16 траўня. Праз 3 месяцы спробы выдавецтваў прайсьці пераатэстацыю ў Міністэрстве юстыцыі ня мелі посьпеху. Выдавецтвы «Лімарыюс» і «Галіяфы» цяпер у стадыі ліквідацыі.
«Кнігазбор»
26 студзеня 2023 году дырэктар выдавецтва «Кнігазбор» Генадзь Вінярскі паведаміў на сваёй старонцы ў фэйсбуку, што здаў у Міністэрства інфармацыі пасьведчаньне выдаўца: «Вось і скончылася мая эпапэя выдаўца. 27 гадоў працы, каля 3 тысяч найменьняў кніг, прэзэнтацыі, выставы».
Выдавецтва
«Кнігазбор» было зарэгістравана ў 2006 годзе, дырэктарам быў Генадзь Вінярскі,
галоўным рэдактарам — Кастусь Цьвірка.
«Архэ»
Практычна не працуе выдавецтва «Архэ», сайт якога нядаўна трапіў у рэестар экстрэмісцкіх крыніц з абмежаваным доступам для грамадзян Беларусі толькі за разьмяшчэньне там інфармацыі пра сьвяткаваньне Дня Волі і адпаведнай тэматычнай літаратуры.
«Яны, як
дзьмухавец, прарастаюць там, дзе іх не чакаюць, праламляючы нават асфальт»
Ня менш як 11 выдавецтваў ці выдаўцоў цалкам або часткова перанесьлі сваю дзейнасьць за мяжу. Філёзаф Павал Баркоўскі перакананы, што на радзіме славянскага першадрукара Францішка Скарыны беларускае слова цяпер робіцца непажаданым і нават забароненым.
«Таму
кампэнсаваць жорсткую рэакцыю рэпрэсіўных уладаў незалежны кнігадрук спрабуе,
рэгіструючы новыя выдавецкія праекты за мяжой — у Польшчы (выдавец Андрэй
Янушкевіч, выдавецтва "Гутэнберг", выдавецтва "Камунікат"), Чэхіі (выдавецтва "Весна"), Вялікай Брытаніі ("Скарынапрэс") і іншых краінах», — кажа Павал
Баркоўскі.
На яго думку,
цяпер беларускія выдаўцы вымушаныя ставіць перад сабой задачы — як наладзіць
добры кнігараспаўсюд сярод беларусаў замежжа і даць магчымасьць атрымаць доступ
да беларускай кнігі беларусам у краіне.
«Спадзяёмся,
бліжэйшым часам адчыняцца і запрацуюць цэнтры продажу беларускіх кніг у
Варшаве, Беластоку, Вільні, пашырацца магчымасьці замаўляць электронныя і
аўдыёкнігі па-беларуску.
Паўстаў новы
Інстытут беларускай кнігі ў Варшаве, які зоймецца прамоцыяй беларускага слова і
мае ў сваіх намерах хуткім часам зрабіць сайт-навігатар па навінках беларускай
кнігі, што выпускаецца цяпер літаральна па ўсім сьвеце.
Улады імкнуцца
задушыць беларускую кнігу і нашу культуру, але тыя, як дзьмухавец, прарастаюць
там, дзе іх не чакаюць, праламляючы нават асфальт», — разважае філёзаф Павал
Баркоўскі.