Львоўскі пра стрымліванне цэн: Крымінальныя справы аспрэчваюць законы эканомікі

Эканаміст у інтэрв'ю «Филину» патлумачыў, з чым звязаны беларускі феномен інфляцыі і ці чакаць росту коштаў.

Белстат апублікаваў звесткі пра рост цэн у верасні. Паводле іх, інфляцыя ў Беларусі ў гадавым выражэнні запаволілася да 2,0%, тады як месяцам раней паказчык складаў 2,3%. Такім чынам, рост коштаў знаходзіцца не проста на нізкім узроўні, а на гістарычна нізкім.

Пры гэтым ужо не толькі незалежныя эксперты і аналітыкі, але нават чыноўнікі абяцаюць сёння-заўтра рост цэн. Аднак статыстыка ўпэўнена супраціўляецца гэтым чаканням.

— Давайце пачнём здалёк: адкуль з'яўляецца інфляцыя. Першае — растуць выдаткі, і праз гэта падвышаюцца кошты. Цэны ад аднаго вытворцы перавандроўваюць да іншага і ў выніку даходзяць да пакупніка, — тлумачыць акадэмічны дырэктар BEROC Леў Львоўскі. — Другое — бывае, што ўзнікае кароткатэрміновая паніка, напрыклад, пачынаецца вайна, усе панікуюць і пачынаюць рэзка задзіраць кошты.

Трэцяе — інфляцыя зараджаецца, калі друкаваць грошы, тады большая колькасць грошай прыпадае на тую ж адзінку тавараў.

У нас кантроль коштаў быў фармальна ўведзены па другой прычыне. Казалі, што адбываецца кароткатэрміновы шок праз вайну і ўвядуць кантроль коштаў, каб яго перачакаць. Так заяўлялася ўрадам.

У рэальнасці, верагодна, нейкі шок ад вайны быў, але мы бачым, што кошты працягваюць стрымлівацца ўжо ў сярэднетэрміновай перспектыве, гэта значыць пра тое, што гэта проста нейкае купіраванне шоку, ужо гаворкі не ідзе.

Паводле афіцыйных дакладаў Нацбанка, у Беларусі ў апошнія два кварталы працягваў нарастаць так званы інфляцыйны навес. Гэта значыць інфляцыя без кантролю коштаў была б істотна вышэйшай, чым з кантролем. Такім чынам, Нацбанк кажа, што цяпер кантроль коштаў — гэта ўмяшанне ў працу рынку, а не купіраванне кароткатэрміновай панікі.

Цяпер у нас, з аднаго боку, адбываецца даволі маштабная эмісія ў эканоміцы: ільготныя крэдыты, плюс дзяржава інвестуе ў нейкія імпартазамяшчальныя праекты, плюс дае грошай заводам, у якіх усё дрэнна. Увогуле — па ўсіх франтах.

У нас рэкордна нізкая інфляцыя. Пры гэтым, па даных Нацбанка, назапашаны інфляцыйны навес складае прыкладна пяць працэнтных пунктаў. Без кантролю цэн інфляцыя была б на 5 працэнтных пунктаў большай, гэта значыць, у суме складала б каля 7%.

Да чаго гэта ўсё можа прывесці? Калі кантраляваць кошты ў доўгатэрміновай перспектыве, то глядзі пункт адзін, адкуль бярэцца інфляцыя. Гэта будзе азначаць, што прадпрымальнікі не могуць  павышэнне сваіх выдаткаў перакідваць на пакупнікоў. Гэта значыць, выдаткі прадпрымальнікаў павышаюцца, яны ніяк іх не кампенсуюць і пачынаюць сыходзіць з рынку.

«Вялізныя грошы трацяцца, каб на паперы з’явіліся жаданыя вынікі, а што будзе заўтра, мала каго цікавіць»

У нас ёсць жывы прыклад краіны, дзе доўгатэрмінова кантралявалі цэны, — Савецкі Саюз. Там заўсёды ўсе ведалі цану на гарэлку, каўбасу і нават на марозіва. Прадстаўнікі старэйшага пакалення да гэтага часу памятаюць гэтыя кошты, таму што яны рэдка мяняліся.

Але скончылася ўсё гэта чым? Пустымі паліцамі. Гэта значыць, такое доўгатэрміновае абмежаванне інфляцыі прыводзіць да дэфіцыту, прадпрымальнікі альбо руйнуюцца, альбо сыходзяць з рынку.

Новыя ІП не прыходзяць на рынак, таму што з такімі выдаткамі яны не могуць прыбыткова рабіць тое, што рабілі раней.

У нас пакуль што такіх крызісных з'яў не назіраецца, але трэба разумець, што мы не Савецкі Саюз. СССР дзесяцігоддзямі кантраляваў кошты. Мы на гэтым шляху толькі год. Плюс у Беларусі сістэма не як у Савецкім Саюзе, у нас усё ж такі дазволена падымаць кошты, проста трэба ўзгадняць з усімі ведамствамі, даходзіць да Міністэрства гандлю.

Фармальна ў нас можна павышэнне коштаў узгадняць з мясцовымі органамі, але яны гэтага практычна не робяць, таму што баяцца сесці. І таму ўсіх адпраўляюць наверх.

Калі ў вас аб'ектыўныя сур'ёзныя праблемы, скажам, выдаткі на вытворчасць курыцы выраслі на 20%, і вам трэба яе павысіць, то ў выніку сапраўды дойдзе да верху, і наверсе вам, верагодна, ўзгодняць, проста гэта зойме нейкі час, месяц-два-тры, у залежнасці ад вашага спрыту, сувязей і гэтак далей.

Цяпер дэфіцыту ніякага не назіраем. Мы можам яго і не адразу заўважыць, але скарачэнне асартыменту будзе адбывацца. Гэта можа быць не так прыкметна няўзброеным поглядам, напрыклад, на прылаўках было 20 відаў каўбасы, з часам стала 18, потым 17. Галоўнае не прачнуцца ў адзін дзень, каб не засталося 0.

Цяпер сітуацыя яшчэ некрытычная, але пытанне ў тым, як доўга будуць кантраляваць кошты. Крытычную сітуацыю можна параўнаць з шокавай тэрапіяй у СССР, калі даводзілася рэзка адпускаць цэны, каб яны пачыналі выконваць свае рынкавыя функцыі. Пакуль што мы атрымліваем асалоду ад нізкай інфляцыі і назапашваем нейкую колькасць праблем у рытэйле і ў вытворчасці.

— Гэта значыць рэзкай змены коштаў і вялікага росту інфляцыі найбліжэйшым часам не будзе?

— Пакуль гэта не прарве плаціну — так. Гэтая схема трымаецца толькі на крымінальных справах. Калі б не было крымінальных спраў, то ў выніку кошты б пратачыліся, выраслі. У нас прадпрымальнікі ўсе запалоханыя, і пэўная колькасць крымінальных спраў дазваляе беларускім уладам практычна аспрэчваць законы эканомікі.

Пакуль што нейкія прадпрымальнікі могуць і сабе на шкоду папрацаваць на запасах, баючыся крымінальных тэрмінаў. Альбо калі ў нейкі момант перастануць верыць у дзейснасць крымінальных тэрмінаў, пачнуць падвышаць кошты зноў.

Калі запалохванне працягнецца і крымінальныя справы будуць стаяць у іх перад вачыма, то будуць проста па-сумленнаму выходзіць з бізнесу. Магчыма, атрымаецца гэты працэс згладзіць, так, каб гэта было паступова, а не за адзін раз.