Кацярына Барнукова: Падзенне заробкаў — гэта толькі пачатак

У Беларусі ўпершыню з восені 2020-га назіраецца значнае падзенне сярэдняга заробку ў рэальным выражэнні. Падаецца, што новых санкцыяў ужо не будзе, а эканоміка нібы намацала дно. Ці так гэта на самой справе і што за "структурная трансфармацыя" эканомікі нам трэба, Myfin.by распавяла акадэмічны дырэктар BEROC Кацярына Барнукова.

Дно дасягнута?

— Ці дасягнулі мы санкцыйнага дна? Цяпер атрыманы максімальна магчымыя абмежаванні і горш ужо не будзе ці ёсць яшчэ куды падаць ад новых абмежаванняў?
— З аднаго боку, асноўныя экспартныя пазіцыі Беларусі ўжо знаходзяцца пад санкцыямі — калій, нафтапрадукты, дрэваапрацоўка і інш. У той жа час застаецца прастора для ўзмацнення фінансавых санкцый: на шчасце, не ўсе банкі ў нас адключаныя ад SWIFT, не ўсе банкі знаходзяцца ў блакіруючым спісе санкцый ЗША, няма блакіроўкі рэзерваў Нацбанка Беларусі. З іншага боку, новых падстаў для пагаршэння санкцый супраць Беларусі няма і наўрад ці яны з'явяцца ў бліжэйшы час. Беларусь не прымае прамога ўдзелу ў канфлікце Расіі і Украіны, а пазіцыянаванне краіны ў цэлым, уключаючы працу беларускай дыяспары за мяжой, дазваляе дыстанцыявацца ад "таксічнасці" Расіі прынамсі ў вачах чыноўнікаў, якія прымаюць рашэнні аб санкцыях.

Падзенне заробкаў — гэта толькі пачатак

— Зарплаты беларусаў у сакавіку паказалі зніжэнне ў рэальным выражэнні (з улікам інфляцыі), а з улікам скачка курсу долара ў валюце і зусім аселі да гадавога мінімуму. Гэта лакальная прасадка ў сувязі з панікай на валютным рынку ці новая рэальнасць з працяглым падзеннем даходаў?
— Думаю, што гэта толькі пачатак, таму што максімальнага эфекту ад санкцый мы яшчэ не дасягнулі. Адразу спрацаваў псіхалагічны эфект: рэзка выраслі курсы замежных валют (цяпер беларускі рубель аднавіўся да дакрызісных значэнняў), людзі пабеглі здымаць уклады ў банкі, пераводзілі рублі ў долары і г.д. Гэты ўсплёск панікі хутка мінуў, сітуацыю ўдалося ўзяць пад кантроль.
А цяпер нас ужо пачынаюць даганяць рэальныя наступствы санкцыяў. Напрыклад, мы ведаем, што з 1 лютага спыніўся транзіт калію праз парты краін ЕС. Але мы бачым, што Беларуськалій усё яшчэ працуе, хоць там і спынялі асобныя рудаўпраўленні на планавы рамонт. І ніякіх масавых скарачэнняў шахцёраў не назіраецца. У прадпрыемства хутчэй за ўсё ёсць фінансавыя запасы з мінулых гадоў, якія даюць магчымасць некалькі месяцаў захоўваць занятасць і зарплаты персаналу, у надзеі, што сітуацыя неўзабаве выправіцца.
Аднак, я не разлічвала б на тое, што ў такім рэжыме атрымаецца захоўваць сітуацыю доўга. Вельмі добра з гэтай нагоды выказалася кіраўніца Цэнтрабанка Расіі Эльвіра Набіуліна: «Расійская эканоміка зможа нейкі час існаваць дзякуючы запасам, але яны канчатковыя, і ўжо ў другім — пачатку трэцяга квартала мы ўвойдзем у перыяд структурнай трансфармацыі».
Аналагічна і ў Беларусі па меры падыходу да моманту "структурнай трансфармацыі" ў эканоміцы будзе назірацца зніжэнне рэальных заробкаў, рост інфляцыі, скарачэнне занятасці.

Новыя таварныя схемы будуць даражэйшымі і горшымі

— Як хутка ў Беларусі наступіць "структурная трансфармацыя" ў эканоміцы?
— Запас трываласці ў беларускай эканомікі, вядома, меншы, чым у расійскай. У суседзяў на ўзроўні дзяржавы ствараліся аб'ёмныя валютныя рэзервы, і, нават нягледзячы на ​​іх частковае блакаванне, яны ўсё яшчэ вялікія. Фінансавае здароўе расійскіх кампаній таксама было лепей да ўводу жорсткіх санкцый. Але сёння размову ўжо даводзіцца весці не толькі аб фінансавых запасах, але і аб таварных рэзервах для кампаній, якія карысталіся імпартнымі камплектуючымі. У Беларусі ёсць прадпрыемствы, якія паспелі стварыць такія таварныя рэзервы на некалькі месяцаў. У той жа час мы ўсё часцей бачым навіны, як то ў адной, то ў другой кампаніі ўзнікаюць праблемы з закупкай камплектуючых для нармальнай працы.
"Структурная трансфармацыя" наступіць, як бы гэтага камусьці ні не хацелася. Прыйдзецца пераналаджваць таварныя патокі, мяняць лагістыку, схемы закупак імпарту і паставак экспарту, партнёраў па бізнесе.
Відавочна, што новыя схемы будуць горшымі і даражэйшымі, таму што калі б яны былі лепшымі, то імі б ужо даўно скарысталіся.
Усё гэта будзе трансфармавацца ў больш нізкую эканамічную актыўнасць, больш высокі сабекошт і кошт тавараў і паслуг.

У IT-галіне ўсё па-іншаму

— Як на гэта адрэагуе беларуская IT-галіна, якая паказала максімум падатковых адлічэнняў у 1-м квартале 2022-га? Ці будуць яны ў рэчышчы наступу "структурнай трансфармацыі"?
— У іх крыху іншая сітуацыя. У IT-галіне праблемы не столькі з лагістыкай, колькі з тым, што многія кампаніі прынялі рашэнне аб рэлакацыі. Гэта мы бачым у статыстыцы па зніжэнні занятасці ў IT-сектары. Зніжэнне пакуль яшчэ невялікае, але трэба ўлічваць, што шмат якія рэлаканты працягваюць лічыцца супрацоўнікамі ў беларускіх кампаніях нейкі час. З цягам часу занятасць і тут будзе падаць. Плюс мы бачым дастаткова моцнае зніжэнне сярэдняй зарплаты ў IT. І гэта ў тым ліку звязана з тым, што ў першую чаргу вывозілі топ-мэнэджмент і самых каштоўных супрацоўнікаў узроўня senior з высокімі заробкамі.