Тэолаг Аляксандр Ражкоў: «Здавалася, што перамога хутка»

Галоўны ідэолаг «русского мира», пазіцыянуючы сябе як праваслаўнага, не з’яўляецца праваслаўным, і ягоная ідэалогія не праваслаўная, а наогул варожая праваслаўю, распавёў у інтэрв’ю «Хрысціянскай візіі» «зорка» Інстытута тэалогіі БДУ і палітычны ўцякач Аляксандр Ражкоў.

Аляксандр Ражкоў — беларускі праваслаўны багаслоў, выпускнік Інстытута тэалогіі БДУ, даследнік творчасці Аляксандра Дугіна, хіратанісаны ў чытара Мітрапалітам Веніямінам. Улетку 2023 года перажыў палітычны ўціск, адсядзеў 13 сутак на Акрэсціна і вымушаны быў стаць палітычным уцекачом.

— Саша, ты скончыў Інстытут тэалогіі БДУ, працаваў у Акадэміі навук, быў царкоўнаслужыцелем у праваслаўным прыходзе ў Мінску, чытаў публічныя лекцыі ў барах, даследаваў Дугіна, сядзеў на сутках на Акрэсціна. Цяпер мы з табой двое выпускнікоў ІТ — палітычныя ўцекачы з Беларусі — сустракаемся ў Варшаве. Распавядзі, кім ты сябе адчуваеш па жыцці?

— Давайце так: будзем ісці ад абстрактнага да канкрэтнага. У першую чаргу я адчуваю сябе праваслаўным хрысціянінам і беларусам. На больш практычным узроўні я асацыюю сябе з творча-навуковай дзейнасцю. Чаму творча-навуковай? Таму што акрамя напісання навуковых пісак я яшчэ займаюся: і вершыкі пішу, і калісьці здымаў абстрактныя фільмы… Такія: малабюджэтныя. Калісьці займаўся гістарычнай рэканструкцыяй яшчэ, але лёс так склаўся, што асноўнымі напрамкамі маёй дзейнасці, усё ж такі, з’яўляюцца багаслоўская і сацыялагічныя навукі. 

— А адкуль такая цікавасць да гістарычных рэканструкцыяў і ўвогуле да палітычнай дзейнасці? Бо, калі глядзець на тваю біяграфію, праз якую адчуваецца твая свядомая пазіцыя, узнікае пытанне: як ты дайшоў да такога жыцця? 

— Тут трэба пачынаць з перыяду, калі мне было год прыкладна адзінаццаць. Таму што ў гэты перыяд у мяне пачалася «сацыяльна-палітычная» рэфлексія над жыццём. Але чаму менавіта тады? Тады я ўпершыню пазнаёміўся з марксізмам, што вельмі смешна. Па-другое, менавіта тады мне айцец пачаў чытаць Біблію. Да гэтага моманту я ўвогуле з царкоўнай тэмай не сутыкаўся. Ну як там: вадзілі ў царкву, але, шчыра кажучы, я цэркваў баяўся. Сапраўды баяўся. 

Вось з гэтага перыяду я і пачаў нешта асэнсоўваць, але да год дванаццаці я быў бліжэй да ідэяў марксізму-ленінізму. На прымітыўным такім узроўні, што вось: «Роўнасць  і братэрства — гэта крута!». 

Але паваротным момантам стала тое, што ў маю школу, калі мне было трынаццаць, прыйшоў выкладчык гісторыі новы. І менавіта ён мяне ў большай ступені зацікавіў гістарычнай тэматыкай. Да гэтага моманту ў мяне былі розныя варыянты, кім быць: я займаўся музыкай — фартэпіяна. І былі планы ўвогуле пайсці ў музычную вучэльню, а пасля ў кансерваторыю. Але дзякуючы гэтаму выкладчыку я стаў цікавіцца гісторыяй больш. 

Што жа тычыцца майго нацыянальнага самаўсвядомлення: гэта адбылося ў 2013-2014 гадах — падчас падзеяў Еўрамайдану ва Украіне. Менавіта ў гэты момант я пачаў адчуваць, што нешта ў СНД-шнай прасторы з культурнай сітуацыяй адбываецца не тое. І ў скуры «грамадзяніна вялікай супольнасці» я ўжо болей не адчуваў сябе паўнавартасна. Таму, з гэтага моманту ўсё  пачалося, а далейшыя крокі былі паступовым паглыбленнем у самапазнанні. 

— А ці можна казаць, што зацікаўленасць у гісторыі прывяла і да духоўнага перавароту, зацікаўленасці ў рэлігіі?

— Калі мы будзем казаць пра маё духоўнае станаўленне, зноў адзначу, што асноўны штуршок быў ад майго бацькі ў адзінаццаць год. І тады мой розум упершыню стаў заняты пытаннямі рэлігійнага зместу, бо гэта супала з маімі асабістымі заганамі. Прыкладна ў гэтым узросце я адчуў першую страту свайго кахання.

Але не сказаў бы, што тады я мог казаць: «Я — праваслаўны хрысціянін. Буду ў царкву хадзіць». Гэта хутчэй былі развагі ў межах «грамадзянскай СНД-шнай рэлігіі», спробы ўсвядоміць для сябе «Што такое ўвогуле Лёс» і г. д. 

І пэўны перыяд я ж усвядамляў сябе хутчэй як дэіста — чалавека, які верыць што ёсць Бог, але ён ніяк на сусвет не ўплывае. Але і гэтыя погляды змяніліся. Радыкальна змяніліся. Мабыць, у год сямнаццаць — 2016 год. Тады ў мяне таксама былі праблемы з жанчынамі. 

— А чаму менавіта Інстытут тэалогіі, а не, напрыклад, духоўная семінарыя? 

— Увогуле, у мяне быў выбар: ці займацца паліталогіяй на гістфаку, ці пайсці ў Інстытут тэалогіі займацца пытаннямі рэлігіязнаўства. Бо мяне цікавілі і палітыка, і рэлігія. І туды, і туды, па выніках ЦТ, мне балаў хапала. Але, я падумаў-падумаў і вырашыў усё ж такі ісці ў ІТ (Інстытут тэалогіі). Чаму? Калі казаць максімальна шчыра, то першае, на што я звярнуў увагу, гэта тое, што, як мне казалі, у Інстытуце тэалогіі не «саўковыя» дзяды. А для мяне гэта было вельмі важна, каб мае погляды ніякія дзяды з-за сваёй ідэалагічнай скіраванасці не абмяжоўвалі.

І гэта спраўдзілася! У Інстытуце тэалогіі я адчуваў сябе максімальна інтэлектуальна-вольным чалавекам. У мяне з выкладчыкамі было ўсё добра: я мог адказваць на беларускай мове, рыхтаваць матэрыялы. У мой бок прэтэнзіяў увогуле не было. І я, сапраўды, адчуваў сябе вольным. 

Па-другое,  пасля зразумеў, што адукацыя — гэта пра фармаванне асобы. Бо калі я захочу атрымаць пэўную прафесію, то я магу атрымаць пэўныя практычныя скілы самастойна. Як атрымалася ў мяне з той жа сацыялогіяй. А адукацыя — гэта, усё ж такі, пра дафармаванне свайго «я», каб ты стаў паўнавартасным суб’ектам. Ну і багаслоўе, як я лічу, навука, якая гэтаму максімальна спрыяе.

Ну і духоўная адукацыя ў мяне таксама ёсць — я атрымаў яе ў духоўнай акадэміі ў Луцку.

— А чаму беларуская мова была такой важнай? Ці гэта ад сям’і ідзе, ці персанальныя памкненні? 

— Кажу адразу: не ад сям’і. Таму што я — этнічна рускі. Мая матка — этнічна руская; бацька — этнічна рускі. Гэта нават бачна па тым, як я знешне выглядаю.

Адкуль беларуская мова? Бо гэта таксама ідзе з года 2014-га, бо тады ў межах рускамоўнай парадыгмы свядомасці я стаў адчуваць сябе няўтульна. Не адчуваў сябе паўнавартасна сабой. І я разумеў, каб прыйсці да гарманічнага існавання свайго «я», трэба развіваць пэўныя моўныя скілы і пачаць сваю штодзённую камунікацыю менавіта на беларускай мове. 

— Наконт стаўлення з боку выкладчыкаў. Вядома, што нябожчык а. Сергі Гардун быў таксама беларускамоўны. Ці падтрымліваў ён тваю палітычную — непрарэжымную пазіцыю. Распавядзі больш падрабязна пра гэты момант.

— Наконт а. Сергія кажу максімальна коратка. Хоць ад яго і былі ў мой адрас дзве «пстрычкі»: адна папяраджальнага характару, другая — больш фактычнага, але, зыходзячы з асабістай размовы з ім у 2020 годзе, яго дзеянні зводзіліся да тэзы: «каб Праваслаўе ў Беларусі не чапалі», у прыватнасці — сам Інстытут тэалогіі. Яго вельмі пужала, што калі царква будзе «БЧБ-шная», то яе пачнуць улады «шчаміць». А Інстытут тэалогіі закрыюць як «рассаднік змагаршчыны» шляхам скасоўвання ліцэнзіі на выкладанне. 

— А якое яго было шчырае стаўленне да пратэстаў і нацыянальнага адраджэння? 

— Калі казаць максімальна культурна: ён душой быў «за», але яму было  страшна. За сябе, за Царкву. Гэта мне нагадвае пазіцыю Рускай Праваслаўнай Царквы ў савецкі час: «Мы будзем задавальняць духоўныя патрэбы насельніцтва, але бадацца з уладай не будзем, а то зноў атрымаем 1937 год». 

— Добра, з Інстытутам тэалогіі зразумела, а што гэта за гісторыя з аб’яднаннем «Каралеўства Ісуса»? 

— Ох, гэта гісторыя, хутчэй, пра маё творчае станаўленне. У 2013 годзе мне як школьніку асабліва не было чаго рабіць. І тады мне сябры пачалі раіць: «Сашка, ідзі рабі постіранічны кантэнт». Мемы ўсялякія і г. д. Я такі: «Ну, давайце!». Па выніку 15 студзеня 2014 года я стварыў адпаведную суполку ва «ЎКантакце». Паназапрашаў сваіх сяброў і выкладываў туды і кантэнт, звязаны са мной. 

Дарэчы, чаму «Джэсусье»? Дарэчы, правільна менавіта так. А сэнс назвы ў тым, што ў мяне наўпрост мянушка была такая: Джэсус ці Жыдус. Бо я на яўрэя падобны. 

Далей гэтая гісторыя развівалася-развівалася і, з 2015-2016 гг., гэта ўсё перарасло ў тое, што мы пачалі гуляцца ў «квазідзяржаўнае фармаванне» — свецкую канстытуцыйную манархію, у межах якой была выдадзена афіцыйная канстытуцыя (у 2-х рэдакцыях), дакумент з назвай «Судовы Прыстаў», што абнаўляўся штомесяц нашым Канцлерам. Гэты чалавек, што абіраўся ўсеагульным галасаваннем, сачыў за прасоўваннем людзей па іерархіі нашай групоўкі, зацверджваў узнагароды. У нас існавала сістэма ўзнагародаў для актыўных чальцоў. Узнагародамі былі савецкія ці сувенірныя медалі, якія я набываў ці на «Полі Цудаў» на Ждановічах, ці ў адпаведных крамах. 

Мы сабралі максімум 98 удзельнікаў і маглі дзясатак-другі збіраць на мерапрыемствах. Арганізоўвалі трэніроўкі па фехтаванні з абсталяваннем, якое мы рабілі на бацькавым гаражы з дрэва, што я набываў у будаўнічых крамах. Арганізоўвалі турніры, была сваеасаблівая «арэна». 

І гэтыя механізмы «гейміфікацыі» паспрыялі таму, што ў людзей была ахвота ўдзельнічаць ва ўсім гэтым. Што дазваляла ў тым жа 2017-м годзе хутка мабілізоўваць людзей на здымкі фільмаў. «Гейміфікацыя» забяспечыла рэсурсам для медыяпраекта.

— На сённяшні час гучыць ледзьве не як «экстрэмісцкае фарміраванне»… Дзейнасць «Каралеўства» не выклікала праблемы з органамі? 

— Сама дзейнасць — не. Але наша нацыяльная скіраванасць, асабліва падчас гульняў у страйкбол, стала аб’ектам зацікаўленасці — пасля выпадку з самалётам у Мачулішчах.

— Цікава! Ты з 2017 года стаў царкоўнаслужкам. Гэта быў элемент духоўнага развіцця, ці гэта проста вынік жадання новага, «гейміфікацыйнага», досведу? 

— Па-першае, гэта, сапраўды быў крок у маім духоўным самапазнанні. Але сама гісторыя таго, як я стаў панамаром, цікавая. Ці гэта Боскае прамысленне, ці гэта мне фартуна ўсмяхнулася з нябёсаў. Бо была праблема: я не быў актыўным прыхаджанінам нейкай царквы. Так, мітусіўся паміж рознымі храмамі. І сэнс быў у тым, што мне патрэбна было знайсці святара, які напіша мне рэкамендацыю для паступлення ў Інстытут тэалогіі. І праз некалькі дзён пошукаў, я выпадкова трапіў у храм недалёк ад майго дома. Там мне пагадзіліся дапамагчы, але і прапанавалі стаць панамаром. І так я ўліўся ў гэты рух, гэта стала прыносіць мне духоўнае насычэнне, стала падабацца. Я зразумеў: «Так, вось тут маё жыццё ідзе ў той бок, у які яно было бы павінна ісці». 

— А як ты дайшоў да вывучэння Дугіна? 

— Кажучы пра навуку, трэба падкрэсліць тое, што я ніколі не думаў, што буду навукоўцам. Але такая дзейнасць мне пачала падабацца з першай маёй курсавой, што была прысвечана Максу Штырнеру і ягонай кніжцы «Der Einzige und sein Eigentum» — «Адзіны і яго ўласнасць» ці «маёмасць», як вам больш падабаецца. А чаму яму? Бо тады, калі я сядзеў у лібертарыянскіх пабліках, пра яго асобу форсілі вельмі шмат мемаў. Я, пабачыўшы іх, палез на Вікі, паглядзеў і такі: «Блін, прыкольны чувак, трэба пачытаць». Пачытаў — «Гэта мае сэнс!». Увогуле, гэтая кніга была так добра напісана, што яна з’яўляецца даволі добрым творам, каб «увайсці ў філасофію».

Пасля гэтага я напісаў свой першы артыкул, які быў прысвечаны аналізу вершаў Летава праз філасофію Штырнера. Я пабачыў, што самаадчуванне Ігара Фёдаравіча «па-за ўсімі вымярэннямі», мітусенне паміж анархістамі і нацболамі, лозунгі ў духу «Я заўсёды буду супраціў» — усё гэта вельмі добра накладваецца на Штырніянскую філасофію, асноўная тэза якой: «Я не зводжуся да знешніх цэтлікаў і катэгорыяў, яны не складаюць цалкам майго я, бо я — Адзіны — невымоўнае нішто». 

Пасля я ўжо зачапіўся за Дугіна. З ім падобная гісторыя: ён быў даволі мемным персанажам, а яго выпады, як, напрыклад, на сёрфераў, выклікалі заўсёды звышэмацыйную рэакцыю. Да і ўвогуле: мой сябр аднойчы стварыў іранічны паблік, што меў назву «Белорусский филиал Евразийской молодёжи», куды ён выкладваў нарэзкі відэа з Дугіным, як то пра «ворагаў расійскай дзяржаўнасці і маянэзы». 

Тут яшчэ варта што дадаць: калі я трапіў у ліцэй №2, на хвалі свайго нацыянальанага самаўсвядомлення, я шукаў нешта «больш духоўнае» на тэму традыцыяналізму. І мой аднакласнік, даведаўшыся пра гэта, параіў пачытаць мне Генона. Тады я хоць яго і не зразумеў, але праз Генона я выйшаў на Дугіна.

— То-бок, твая навуковая актыўнасць інспіравалася мемамі? 

— Мабыць, але тут жа была патрэба даць актуальнасць для Інстытута тэалогіі. А яна была, бо Дугін — пазіцыянуе сябе як адзінаверац, але «задзвігаў» заўсёды трохі не праваслаўныя рэчы. Вельмі неправаслаўныя. Я не кажу нават пра 1990-я, калі ён быў сатаністам у духу Кроўлі. Калі пачытаць ягоныя ранейшыя «праваслаўныя» творы ад 1997-га году, напрыклад, «Метафизика Благой Вести», то гэта ж проста неаплатанізм праз прызму Генона, нацягнуты на праваслаўнае багаслоўе. І таму тут можна даволі яскрава паказаць наступнае: галоўны ідэолаг «русского мира», пазіцыянуючы сябе як праваслаўанага, не з’яўляецца праваслаўным, і ягоная ідэалогія не праваслаўная, а наогул варожая праваслаўю і праваслаўнаму разуменню таго, што ё, напрыклад, асоба. 

І гэта мне адгукнулася. І гэтая тэма стала асноўным лейтматывам маёй навуковай дзейнасці на бліжэйшыя гады тры-чатыры.

— Дугіна пры гэтым часта называюць у якасці аднога з галоўных ідэолагаў Патрыярха Кірыла, што ты скажаш на гэта?

— Адразу скажу, што Дугін — не ідэолаг Кірылы, ён проста адзін з тых, хто філасофскі абрамляе і дае глебу ідэалогіі «русского мира», але ён не з’яўляецца яе галоўным мэйнспікерам. Спікераў гэтай ідэалогіі — даволі шмат, яны ўтвараюць амаль сетку, элементы якой прыўносяць у дыскрс гэтай ідэалогіі пэўныя асаблівасці. Ё больш вялікія асобы, ё радковыя асобы, як той жа Гінтоўт. А ё ўвогуле асобы, якіх ты ўспрымаеш як крынжавы мем. Як той жа Ткачоў. Таксама трэба ўлічваць, што яны могуць выкарыстоўваць ідэі старых інтэлектуалаў, такіх як Трубецкі. Але гэта ўсё даволі несістэмна, таму асобы, як Дугін, тут вельмі моцна выяўляюцца. 

— А якія творы сучасных тэолагаў для цябе самога сёння найбольш блізкія? 

— Акрамя Дугіна я вывучаю яшчэ і відэагульні, і тут адной са значных для мяне багаслоўскіх кніжак стала манаграфія Ф. Босмана «Gaming and Divine: A New Systematic Theology of Video Games». Сутнасць кніжкі ў тым, што яна з’яўляецца амаль адзіным творам, які прапаноўвае пэўную метадалогію аналіза відэагульняў з пазіцыі багаслоўя культуры. То бок аналізаваць відэагульні як тэксты. Але асаблівасцю з’яўляецца тое, што Босман прапаноўвае, з-за іх эргадычнасці, разглядаць гульні з пэўным рэлігійным зместам як «сакраменталіі» — дзеі, якія не з’яўляюцца таемствамі (сакраментамі), але маюць духоўную каштоўнасць, як, напрыклад малітва. То бок, працэс гульні тут інтэрпрэтуецца як акт, падобны да акта малітвы. 

— А чаму такая ў цябе зацікаўленасць відэагульнямі? Ці з’яўляюцца для цябе відэагульні новым вымярэннем сакральнага для чалавека, асабліва маладога? 

— Гістарычна склалася так, што я сам — геймер да галавы і ў гейм-супольнасць увайшоў з гадоў пяці. Але гульні, якія мяне бавілі ў большай ступені, былі менавіта тыя, што мелі нейкі міфалагічна-рэілігійны, метафізічны наратыў. У мяне, увогуле, любімая серыя відэагульняў — «The Elder Scrolls» (Старажытныя скруткі). «Oblivion» нават і зараз адна з маіх улюбёных гульняў. Дарэчы, пра гэтую серыю я пісаў адну з курсавых, дзе разбіраў гэты міфічны наратыў гульні, і прыйшоў да высновы, што ён прадстаўляе сабой неагнастычны міф. І гэты неагнастычны міф даволі добра рэалізоўваецца як тавар. 

Гэта ілюструе тое, што ідэі «жывой метафізікі» — ідэі таго, што наша вера «ажыцыяўляецца» ў фактычнай рэчаіснасці; калі «сацыяльны факт» апынаецца проста «фактам» — знаходзяць водгук у людзей. Значыць, відэагульні, праз такія наратывы, апынаюцца сродкам «пераачароўвання сусвету». Калі мадэрн забіў святое, «расчараваў сусвет», зрабіў яго літаральна нудным, то відэагульні, як новая постмадэрновая форма тэкстаў, павярнулі пачуццё святога трохі нязвыклым чынам. 

— А калі была бы магчымасць зрабіць ідэальную відэагульню, то якая яна была бы? Якія сэнсы ты б хацеў у яе ўкласці? 

— Ведаеце, я не геймдызайнер. Хаця, можа быць, і хацелася бы наратыўным. Але, не ўпэўнены што атрымаецца — звык паэтычныя тэксты пісаць, а яны — не такія жорскія. А добрая гульня — тая, што выяўляе нейкія духоўныя памкненні аўтара, яго пачуцці. Што на душы ляжыць. Але што канкрэтна павінна быць у добрай гульні — цяжка казаць. Мне прасцей прыклады прыводзіць. З нядаўняга — расійская гульня «Pathologic 2» ці «Мор: Утопия». Тое, як у ёй прадстаўлены канфлікт мадэрна і традыцыі з літаратурнага пункту гледжанне, і з пункту гледжання геймплэю — варта ўвагі. На мой густ — давалі дасканалы праект. Але пра ідэальнасць для ўсіх — не кажу. 

— Вернемся да эпізоду з духоўнай акадэміяй у Луцку. Чаму Луцк? Навошта пасля Інстытута тэалогіі?  

— У Валынскую Праваслаўную Духоўную Акадэмію ў Луцку я трапіў па парадзе аднаго з святароў, з якім я пазнаёміўся ў 2019-м годзе падчас навуковай канферэнцыі, дзе я распавядаў пра Дугіянскую кульутаралагічную метадалогію. Там я паказаў, што сама метадалогія з’яўляецца адэкватнай як інструмент, але ён яе выкарыстоўвае неадэкватна з-за невернай інтэрпрэтацыі фактаў беларускай гісторыі. Я яму спадабаўся, і ён мне прапанаваў, а тэма дыстанцыйна і бясплатна атрымаць багаслоўскую магістратуру і ўкраінскі дыплом мяне вельмі прывабіла. 

Бо былі планы атрымаць украінскі дыплом і з ім паехаць у Салонікі вучыцца ў дактарантуры. Я завершыў навучанне, нават туды не прыязджаючы, дыплом атрымаў. Бо спачатку кавід, пасля вайна.

— І якое было да цябе стаўленне як да беларуса?

— Даволі добрае. Увогуле нейкай дыскрымінацыі не адчуваў, чуў ветлівыя словы, аля «Ваў, браце ў Хрысце». І выкладчыкі мяне вельмі шанавалі за мае поспехі ў навучанні. І зараз кантакты падтрымоўваю, са мной узаемадзейнічаюць даволі ветліва.

— А што ты можаш сказаць наконт узроўню адукацыі ў гэтай установе? 

— Ён таксама добры, бо адчуваецца, што там выкладчыкі таксама скончвалі пэўныя заходнія ВНУ, у прыватнасці польскія. 

Разам з тым, шукаў варыянты і ў Беларусі. Магістратуру Інстытута тэалогіі не разглядаў, бо самі выкладчыкі казалі, што залішнія два гады ў ІТ пры агульнай дасканаласці ведаў нічога не дадуць, і таму лепей атрымаць у іншым месцы досвед новы. З МінДА тая ж гісторыя, але там і грашовы фактар згуляў ролю. У мяне заўсёды была пазіцыя: не плаціць за навучанне, бо я чалавек бедны. Паралельна з Луцкам я навучаўся ў ІПНК Акадэміі Навук, па спецыяльнасці «сацыялогія».

— А ў Акадэміі ты як аказаўся ды яшчэ і на сацыялогіі?

— Я ішоў у Акадэмію навук на адпрацоўку ў якасці навукова супрацоўніка, планаваў ісці туды на філасофію, але атрымалася так, што ў ІПНК была толькі сацыялогія. Я пакумекаў-пакумекаў: «У мяне ўсё роўна ў дыпломе глава будзе прысвечана сацыялагічнаму аналізу Дугінскіх пісак». Ну і сацыялогія, як я лічу, гэта сучасная форма філасофіі. Навукаёмкая. І вырашыў: давайце ў сацыялогію. 

Але, калі прыйшоў, былі пэўныя праблемы, бо некаторыя мне казалі: «Ты ж поп увогуле, што ты ўвогуле тут робіш?». Але за мяне заступіліся. Дазволілі працаваць, але з умовай таго, што я буду «сацыялагізавацца» ў сектары сацыялогіі навукі. То-бок мяне закінулі працаваць туды, у чым я не вельмі моцна размяркоўваюся, што мне не цікава і чым я не вельмі хацеў займацца. 

Але ўладкаваўся туды на адпрацоўку, і паралельна з гэтым вучыўся ў магістратуры ІПНК год на спецыяльнасці «сацыялогія». Працэс быў карысны, калі глядзець яго з пункту гледжання атрымання пэўных метадалагічных скілоў. Але сама ягоная хада была не вельмі якасная: у параўнанні з ІТ мне гэта здавалася дзіцячым садочкам.

— То-бок, у Інстытуце тэалогіі агульны ўзровень падрыхтоўкі быў досыць высокі, круцей, чым у Акадэміі навук?

— Высокі і добры. Адчуваецца гэта, бо пры Мітрапаліце Філарэце існавала ўзаемадзеянне з заходнімі ВНУ і адчуваецца, што людзі таго часу падрыхтаваны па-еўрапейску. Адтуль і адчуванне «лёгкага паветра». Бачна, што людзі, якія вучыліся тады і сталі потым выкладчыкамі ІТ, маюць добрую падрыхтоўку, што ўплывае і на працэс навучання. А Акадэмія Навук — тыповая саўковая навуковая школа, якая яшчэ досыць абмежаваная па моўным пытанні, там мала хто знаёмы з арыгінальнай замежнай літаратурай.

— Ці збіраешся ты працягваць далей навуковую кар’еру? У якім кірунку?

— Так, збіраюся. Безумоўна. Але, галоўнае, каб гэта не ўпіралася ў грошы, бо грошаў у мяне няма. Буду пісаць далей пра відэагульні, пра тое, як яны фармуюць уяўленні геймераў пра сацыяльныя феномены, і рэлігію ў прыватнасці. Хаця, не выключаю, што павярнуся да тэмы Дугіна, бо калі я раней аналізаваў яго багаслоўска-філасофскую глебу, то зараз існуе магчымасць прааналізаваць яго больш паліталагічна і сацыялагічна. Асабліва вялікую колькасць матэрыялаў, што была ім выдадзена адносна нядаўна. Але калі гэта будзе запатрабавана. 

Бо ў тэме відэагульняў я знаходжу большы творчы водгук бо гэта, усё ж такі, лічыце праца з новым кшталтам літаратуры. А такое натхняе. 

— Мне бы хацелася запытацца пра падзеі 2020 года — ці ўдзельнічаў ты ў нейкіх мерапрыемствах? Як гэта было звязана з тваёй верай?

— Увогуле 2020 год для мяне быў яскравы на эмоцыі, хаця яго пачатак быў больш сціплы. Напачатку кавіду я сядзеў дома ў Заслаўі і нават з дому не выходзіў. А калі пачалася перадвыбарчая кампанія, то ў мяне быў пэўны скепсіс, бо быў ужо досвед 2015-га, калі нічога не адбылося. І мне не былі прывабнымі кандыдатуры ні Сяргея Ціханоўскага, ні Віктара Бабарыкі, ні Цапкалы, бо ў ніх я не адчуваў нейкага нацыянальнага вайбу. Яны былі для мяне нейкімі ніякімі. Але калі яны пачалі дасягаць пэўных поспехаў, я пачаў патрохі інтэгравацца ў працэсы: авось прокне. Я паставіў свой подпіс.

Калі з’явіўся аб’яднаны штаб і ён пачаў выкарыстоўваць нацыянальную сімволіку ў сваіх акцыях, а самі акцыі дазваляліся, тады пачалі падкрадацца думкі: мабыць вось ён, шанец нейкі з’явіўся. Я пачаў інтэгравацца ў працэсы болей.

Пасля 9 жніўня: страляніна, флэшкі — гэта было чакана. Пасля такой хвалі гвалту трэба было залегчы на дно на некалькі дзён. 

І вось: 16 жніўня. Я прыехаў паўдзельнічаць у малебне каля кафедральнага сабора, пасля якога і было прынята рашэнне далучыцца да асноўнай акцыі на Стэле. Сказаць, што прыйшло нейкае духоўнае натхненне — нічога не сказаць. Здавалася, што перамога хутка. Але, калі мы ўжо сабраліся на плошчы Незалежнасці і нейкі мужчына пачаў абвяшчаць у гучнагаварыцель: «Хлопцы, усё, хопіць, разыходзімся — вы малайцы», — агіда і жах стрэльнулі ў мае грудзі. Але нічога з гэтым зрабіць не было магчымасці. 

— А калі пачаўся непасрэдны пераслед цябе? 

— Першыя санкцыі ў мой бок — гэта 2020 год. Я атрымаў стыпендыю ім. Францыска Скарыны, пра гэта быў загад рэктара БДУ Караля, але за мой удзел у жнівенскай акцыі а. Сергі Гардун адмовіўся дубляваць загад рэктара, з-за чаго, дэ-юрэ я яе меў, але, дэ-факта не мог яе атрымаць. Гэта было яго персанальнае рашэнне, прынятае пад ціскам. У далейшым мяне не хацелі дапускаць да конкурса грантаў БДУ, але я сваё права праз кроў і пот адбіў. Маю кандыдатуру пасля нават не разглядалі, каб яе ўнесці на ганаровую дошку БДУ. Была яшчэ пагроза затрымання ў лістападзе, але тады гэта мінула.

За мной быў нагляд, пра які ўжо больш дакладна стала вядома ў 2023 годзе. Калі я пачаў чытаць у адным з беларускамоўных бараў лекцыі на тэму рэлігій Усходу, у дзень, калі павінна была адбыцца трэцяя лекцыя, мяне ў пад’ездзе майго дома сустрэлі супрацоўнікі КДБ. У той момант я ўвогуле ішоў у падрасніку, бо павінен быў па царкоўнай лініі вырашыць пытанні. Калі яны прыйшлі ў маю кватэру, яны адразу пачалі шукаць страйкбольнае абсталяванне, бо ведалі, што я некалі займаўся страйкболам. Яны ведалі асаблівасці маёй навуковай дзейнасці: што я пісаў дыплом па Дугіну. Ведалі пра маю творчую кар’еру. Супрацоўнік спрабаваў нават узняць для «адводу вачэй» пэўныя філасофскія тэмы, напрыклад, погляды Гегеля, што было забаўна. Тут дадаць трэба і тое, што яны былі даволі дасведчанымі пра ход справаў у Інстытуце тэалогіі: хто чым займаецца і якія там настроі, на падставе чаго можна рабіць пэўныя высновы.

Завіталі, дарэчы, па фармальнай нагодзе — допыт мяне ў якасці сведкі па крымінальнай справе людзей, якіх я не ведаю ўвогуле. Калі стала вядома, што я нічога па гэтай тэме не ведаю, пачаўся агляд тэлефона і… Яны  пазнаходзілі матэрыялы, на падставе якіх я правеў 13 дзён на Акрэсціна. 

Але, смешна, як мне гэтыя 13 содняў далі: з іх словаў, я павінен быў толькі аплаціць штраф, але ў самім РАУСе, калі на мяне афармлялі пратакол, жанчына на мяне паглядзела і сказала: «Нешта ты занадта бедны, пасядзі лепей содні». Пасля чаго я ноч правёў у малпніку, у адзіночцы з 4-мя п’яніцамі, што было вельмі весела. Раніцай прыехаў суддзя і манатона зачытаў пратакол і прысуд: 13 дзён арышту і канфіскацыя тэлефона. Прыпісалі артыкул 19.11 — распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў. 

— А чаму ты вырашыў эміграваць? 

— Адчуванне небяспекі. Калі цябе затрымлівае КДБ, уносяць у базы МУС… Плюс яшчэ звальненне з працы. Было разуменне таго, што мяне могуць яшчэ раз узяць за «шкірку», а кар’еры навуковай як такой у сучаснай Беларусі не пабудуеш, бо мне літаральна забаранілі ўладкоўвацца ў дзяржаўныя структуры. 

— А якія ў цябе былі стасункі з БПЦ? Ты як чалавек, што дакрануўся да сацыялогіі, якія маеш прагнозы адносна далейшага існавання Праваслаўнай Царквы? Якія бачыш перспектывы? 

— Я панамарыў у адным з храмаў Мінска, я меў добрыя стасункі з асобнымі святарамі, але хутчэй у сістэме каардынатаў «настаўнік-вучань». А з Іерархамі я асабліва не ўзаемадзейнічаў: калі з мітрапалітам Веніямінам я меў некалькі прыватных размоў, то з мітрапалітам Паўлам я увогуле ніяк не ўзаемадзейнічаў. Веніямін мяне хіратэсаваў у 2021 годзе, на гэтым неяк мая гісторыя ўзаемадзеяў з ім скончалася. Пра нейкія паддыванныя гульні, што адбываюцца ў епархіі, я ніколі асабліва не быў у курсе, у адрозненне ад маіх знаёмых, што тусуюцца ў кафедральным саборы. 

Тут трэба разумець, што мы можам аналізаваць звонку і даваць нейкія знешнія адказы. А можам зыходзіць з пачуццяў таго, што адбываецца ўнутры. А што адчуваецца? Адчуваюцца пратэсныя настроі, як і ў асяроддзі прыхаджан, так і ў асяроддзі святарства. Але няма ніякага вакна магчымасцяў, каб гэтыя настроі выйшлі і перайшлі ў нейкія акцыі. Таму людзі існуюць у свядомасным анабіёзе, які будзе да таго часу, пакуль палітычны клімат радыкальна не зменіцца ў сэнсе магчымасцяў для грамадскіх акцыяў. Бо наш нацыянальны беларускі індывідуалізм не дазволіць проста так адзінкава ахвяраваць сабой толькі дзеля ідэі: людзям трэба мець упэўненасць у тым, што ад дзеі ці будзе імпакт, ці яна будзе без дрэнных наступстваў. 

— А ці магчыма нейкае перафарматаванне БПЦ, прынамсі ў замежжы? 

— У межах Беларусі — наўрад ці, бо там кіраўніцтва працягвае існаваць у саўковай парадыгме стаўлення да пытанняў бяспекі царквы як інстытута. Мабыць, ногі тут растуць яшчэ з поглядаў на сінэргетычную роль Царквы і Дзяржавы. Што жа тычыцца замежжа, трэба ствараць структуры, а для іх стварэння трэба вырашаць кадравае пытанне. Бо на пяці-шасці святарах абслугоўваць рэлігійныя патрэбы вялікай часткі насельніцтва проста немагчыма. Калі вырашыць гэта, то будзе і структура, якая ўжо зможа быць цэнтрам фармавання грамадскай думкі. 

— А Беларусь стане вольнай? 

— Яна-та стане вольнай, гэта бяспрэчны факт. Але калі адказваць на пытанне «калі», то тут можна заплакаць.

— Добра, дзякуй за размову! Можа, хочаш нешта дадаць? 

— Хочацца пажадаць, каб нашая беларуская супольнасць трымалася адно аднаго, больш шчыльнай камунікацыі і развіцця інстытута ўзаемападтрымкі. Як сацыяльнай, так і эканамічнай, бо апошні фактар таксама вельмі важны ў сучаснасці для далейшай акліматызацыі.