Палацы Алега Хаменкі

Магчыма, нехта ўбачаць тут пэўныя недарэчнасці, але абсалютная дасканаласць не была маёй мэтай, бо ўспаміны чалавека — гэта не толькі факты. Для мяне галоўнае — эмоцыі. У выпадку з Алегам Хаменкам — палац эмоцый.    



Палац дзяцінства

Калі Чыжоўку называюць адным з самых працоўных раёнаў Мінска, ніякіх перабольшванняў тут няма. Напэўна, гісторыкі сталічнага будаўніцтва распавядуць усё больш дэталёва, але наўрад ці нехта з іх будзе спрачацца з тым, што ўзнік гэты мікрараён ў сувязі з пашырэннем МАЗУ, то бок Мінскага аўтамабільнага заводу.

Мне распавядалі, што паблізу сучаснага МАЗу рамантавалі нямецкія танкі, а баракі, вельмі падобныя на лагерныя, па вуліцы Кабушкіна прастаялі, магчыма, з тых часоў да пачатку гэтага тысячагоддзя.

Чыжоўка стала ледзь не першым узорам так званых спальных мікрараёнаў, то бок тых, дзе ёсць жылыя дамы, магазіны, школы, дзіцячыя садкі, інфраструктура і г.д. Менавіта тады распрацавалі сістэму цэнтралізаванага будаўніцтва, своеасаблівага горада ў горадзе.

Пачалі будаваць гэты мікрараён у другой палове 60-х гадоў мінулага стагоддзя. Якраз пасля жудаснага землятрусу ў Ташкенце 1966 года. Там, напэўна, гэту новую сістэму забудовы горада і распрацавалі. Як вядома, на аднаўленні парушанага стыхіяй Ташкенту працавала шмат беларусаў, і па гэтай прычыне галоўнай вуліцай Чыжоўкі з’яўляецца Ташкенцкая. Яе нават спачатку думалі зрабіць праспектам. Ташкенцкі досвед вырашылі паўтарыць у беларускай сталіцы, а калі ўлічыць, што я нарадзіўся 4 красавіка 1967 года, то відавочна магу лічыцца равеснікам свайго мікрараёна.

Засялілі Чыжоўку пераважна былымі сялянамі і часткова тымі, хто меў непрыемнасці з савецкімі законамі, то бок былымі зэкамі. Яна была вельмі беларуская, але зусім не гарадская. Недзе я нават гаварыў, што гэта была прастора дзівоснага спалучэння рамантызму і нейкай крымінальшчыны, таму што ў адных дамах і нават пад’ездах лёс звёў вельмі розных людзей.

Менавіта ў гэта асяроддзе і трапіў мой бацька. Па пашпарце яго завуць Георгіем, а на самай справе імя было Жорж. Родам ён з Палесся, з вёскі Браніслаў, што месціцца паміж Жыткавічамі, Мікашэвічамі і Туравым на маляўнічым беразе прытока Прыпяці рэчкі Случ.

Быў ён шостым дзіцём у сям’і, самым малодшым. Нарадзіўся перад самай вайной, у 1940 годзе. І хутка стаў сіратой, бо яго бацьку, майго дзеда, Зіновія Міхайлавіча, за сувязь з партызанамі расстралялі немцы. На тамтэйшай чыгунцы ён ладзіў «тэракты».

Калі пасля вайны афармляліся дакументы, «Жорж» стаў «Георгіем», так што мяне дзеля жарту можна называць Алегам Жоржавічам.

Вёска Браніслаў 

Браніслаў — была вельмі заможная і вялікая вёска, што па наш дзень заўважна ў тых мясцінах. Мае продкі калісьці набылі там шмат зямлі. Потым, канешне, уся яна стала дзяржаўнай маёмасцю, аднак некаторыя рэчы яшчэ нагадваюць пра тыя часы.

У мінулым годзе я нават зрабіў фота мясцовых краявідаў. Праглядаецца зробленая тады пад’ездная алея, захавалася некалькі яблыняў, якія растуць ужо гадоў восемдзясят.

Такіх месцаў у Беларусі вельмі шмат. Гэта, як кажуць, не толькі «малая радзіма», гэта таткін — «родны кут».

Напэўна, калісьці абавязкова напішу кнігу пра свае карані. Яны даволі знатныя, нават дваранскія.

Бацька тэрміновую службу праходзіў у войсках сувязі. Здаецца, служыў амаль чатыры гады. Пасля арміі ў Жыткавічах, дзе выпраўлялі пашпарт, яму прапанавалі пайсці ў міліцыю. Там не хапала людзей, бо, як паведамілі яму, — сельсавет спалілі «антысавецкія элементы». І гэта 1964 год! Але бацька паехаў да свайго старэйшага брата Міхаіла ў Мінск.

Дзядзька Міхась быў міліцыянтам, у 1980-х гадах даслужыўся да палкоўніка. Ён і падказаў уладкавацца на МАЗ, туды бацька пайшоў працаваць токарам.

Маці, Марыя Іосіфаўна, родам са Сталбцоўшчыны, з вёскі Шашкі. Па-руску сказалі б — «хорьки».

Вельмі люблю той старажытны край, асабліва лясы, адчуваю ў іх сябе абсалютна бяспечна.

Мая мама, яшчэ падлеткам, калі ёй было 14 ці 15 год, пасварылася са сваёй маці (маёй бабуляй, якую ў вёсцы звалі Катра, хоць была яна Кацярына) і ўцякла ў Мінск. Уладкавалася домработніцай у сям’ю савецкага афіцэра. Ён і дапамог па паўналецці зрабіць пашпарт. Працавала нянечкай у дзіцячым садку, а потым прыбіральшчыцай, дворнікам.

У 1969 годзе нарадзілася мая сястра Аксана. Цяпер яна мае некалькі вышэйшых адукацый. Працуе на МАЗе, дакладней, на іх прадпрыемстве «МАЗ-Купава».

Маці, Марыя Іосіфаўна, Алег Хаменка і сястрычка Аксана, 1977 г.

У дзіцячыя садкі мы не хадзілі, не хапала месцаў. Бацькі — на працы, а мы сядзелі дома. Можна сказаць, самавыхаваліся. Хатнія дзеці.

Абодва былі схільныя да музыкі. Абодва хадзілі ў музычную школу. А перад гэтым я яшчэ хадзіў у музычны гурток пры звычайнай школе, дзе граў на акардэоне.

Напэўна, у маіх школах можна заблытацца, бо аднойчы іх было адразу тры — звычайная (агульнаадукацыйная), музычная, мастацкая і яшчэ спартовая секцыя, якая чамусьці звалася «школа». Плюс розныя гурткі.

Дарэчы, бывала, што хобі прыходзілася абіраць з улікам яго кошту. У той жа музычнай школе, калі я туды прыйшоў, набор быў толькі ў класы трамбона і фагота. Фагот тады каштаваў 700 рублёў, а трамбон можна было купіць за 180–200. Такім чынам я стаў трамбаністам…

У дзяцінстве, як вядома, часу хапае на неверагодную колькасць рэчаў. На гандбол і футбол, напрыклад. Вялікае футбольнае поле месцілася якраз там, дзе зараз пабудавалі «Чыжоўка-арэну». Дваравы футбол у нас быў на даволі высокім узроўні. Хоць я ў дваровай камандзе быў далёка не лепшым футбалістам, падрыхтоўкі хапіла, каб потым за зборную Інстытута культуры пару разоў згуляць.

Зараз ужо амаль нічога не засталося, а ў дзяцінстве я вельмі любіў бегаць на чыжоўскае замчышча. Там былі рэшткі нейкіх муроў. Потым Антон Астаповіч (старшыня таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры — А. Т.) пацвердзіў маю здагадку пра старажытнае капішча. Там энергетыка вельмі моцная. Нават больш глыбінная, чым, скажам, у Лошыцкім парку.

Пра школу памятаю больш настаўнікаў, чым нейкае асабістае стаўленне да прадметаў. Вельмі цікавыя былі настаўнікі гісторыі, хіміі, нямецкай і беларускай моваў. Вучыўся я ў 117-й, а потым увесь клас перавялі ў 43-ю новазбудаваную школу, і ў яе прыйшлі, на мой погляд, даволі прафесійныя педагогі.

Канешне, у нейкім сэнсе яны на мяне вельмі моцна паўплывалі. Асабліва настаўніца беларускай мовы Людміла Канстанцінаўна Дзядзюля і класны кіраўнік Юрый Уладзіміравіч Гармаш.

Розныя часткі нашага мікрараёна ставіліся адзін да аднаго варожа, што для савецкіх часоў было звыклай з’явай. Памятаю, калі трэба было з адной часткі Чыжоўкі трапіць у другую (з першай у другую, напрыклад), наўмысна бралі з сабой дзяўчыну, бо так не чапалі. Маглі абразіць, але не білі.

Бывала, біліся з Серабранкай. Адзін раз зімой біліся прама на лёдзе Чыжоўскага вадасховішча. Памятаю, міліцэйскі «казёл» ажно выскачыў на лёд.

Словам, звычайнае дзяцінства — разбітыя насы, гульні «ў вайну». На маёй галаве па гэты дзень захаваліся шрамы тых часоў.

Палац «Палацу»

Не ведаю, як гэта правільна назваць, але перад алімпіядай 1980 года таксама была нейкая «лібералізацыя».

Над кожным пад’ездам чыжоўскіх пяціпавярховак звычайна ёсць казырок. Замовіць рэстаран тады, каб адсвяткаваць вяселле, было вельмі цяжка. Святкавалі ў кватэрах, а на тых казырках месціліся ансамблі, якія гралі такія «оўпэн-эйр» танцы. І да тых пад’ездаў сыходзілася вельмі шмат людзей паслухаць ансамбль, якія ўжо тады называлі — «група».

Па гэты дзень памятаю назву аднаго з такіх ансамбляў — «Шторм». Гралі не толькі нейкія полечкі, «мясаедаўскія», але, пад вечар, гралі «Бітлз», «Слэйд», «Смокі». Потым гэту з’яву заадміністрыравалі і скасавалі.

Зразумела, усё гэта вельмі прываблівала юнакоў. І мы збіраліся разам, нешта ігралі. Не ведаю, як, але тады ў Чыжоўцы ўся моладзь перапісвала табулатуры (спецыяльныя скарачэнні для запісу песняў — А. Т.). У музычных школах гэта пачалі вывучаць значна пазней.

Словам, у грамадскай свядомасці ўзнік нейкі музычны бум. Я тады нават сабе не прызнаваўся, што хачу быць артыстам, марыў стаць музыкантам. І не больш.

У 1984 годзе паступіў і Інстытут культуры. Чаму зрабіў менавіта такі выбар?

Адказаў на гэта пытанне шмат. Самы галоўны — запусціў матэматыку, а па музыцы ў мяне ўсё ішло вельмі добра. У інстытуце культуры не трэба было здаваць ні алгебру, ні геаметрыю.

Так атрымалася, што ў траўні я скончыў музычную школу, а ў чэрвені трэба было паступаць. Нягледзячы на тое, што ў мяне не было спецыяльнай музычнай адукацыі (музвучылішча), нешта я мог ужо сыграць. Скажам так — «на троечку».

Калі б конкурс быў вялікі, канкурэнцыі не вытрымаў бы, а тут —пашанцавала. У тым годзе «на духавыя» не тое што быў недабор. Было безліч двоек па сачыненні. Такім чынам, узялі ўсіх, хто атрымаў станоўчыя адзнакі на экзаменах. І мяне ў тым ліку. Лёс.

Падчас вучобы стаў граць на вяселлях. Аднак сур’ёзна гэта было ўжо пасля вяртання з арміі ў 1987 годзе, і абумоўлівалася пэўнымі матэрыяльнымі абставінамі.

Канешне, як студэнтам дзённага факультэта нам плацілі стыпендыю, але 40 рублёў для маладых людзей — недастаткова. Хацелася прыстойна апрануцца, схадзіць да дзевак, выпендрыцца ў рэстаране і г.д.

За некалькі дзён вяселля я мог зарабіць 120 рублёў. Калі ў месяц іх было некалькі, то сума па тых часах атрымлівалася вельмі добрая. Больш, чым мой бацька зарабляў на МАЗе.

Алег Хаменка, 1997 год

На вяселлях, дарэчы, і з’явілася тое, што потым стане музычным падмуркам «Палаца», бо гісторыя гурта пачыналася менавіта тады. Маецца на ўвазе фальклор.

На свой сорам, мы не ведалі, што ў беларускіх вёсках спяваюць так шмат вельмі цікавых і прыгожых песень. Памятаю, на пачатку «кар’еры вясельных музыкаў» мы не маглі падыграць знакамітую «Сто лят», проста не чулі раней гэту песню. Першы раз сыгралі яе ў міноры, чым выклікалі ў слухачоў абурэнне. Пасля таго праколу пачалі ўсё запісваць, ствараць асабістую калекцыю.

…З Юрам Выдронкам і Юрам Беляковым мы вучыліся ў адной інстытуцкай групе: 16-я, эстарадна-духавая. З Выдронкам нейкі час гралі ў гурце з назвай «Парадокс», які афіцыйна быў прапісаны на заводзе «Інтэграл». А з тым жа Беляковым я сябрую ўжо больш за чвэрць стагоддзя, з восені 1987 года. У 1988 годзе да нас далучыўся Зміцер Карабач, які вучыўся «на харавым».

Алег Хаменка і Юрый Белякоў

Якраз тады адбылася прэм’ера знакамітага фільма «Кабарэ» з Лайзай Мінэлі. Мне вельмі спадабалася стылістыка музычнага тэатра кабарэ. Нешта падобнае калісьці рабіў суперскі аркестр Эдзі Рознэра. Дарэчы, не ўсе ведаюць, што ў легендарнай «Карнавальнай ночы» здымаўся менавіта гэты аркестр. Потым савецкія ўлады яго разагналі, але той дух у музыкаў-духавікоў застаўся.

Напэўна, так і ўзнікла ў свядомасці гэтае слова. На ўсіх еўрапейскіх мовах яно гучыць амаль аднолькава і мае аднолькавае значэнне.

Жартавалі мы таксама і наконт Палацу кукурузных палачак. Чаму? Па-першае — смачна. Па-другое, акрамя іх і рагоў з капытамі на паліцах тагачасных крамаў нічога не было. Быў такі сумны жарт — што савецкіх кароў на бойні забіваюць дынамітам, і нічога, акрамя рагоў і капытоў, ад іх не застаецца…

На жаль, з часам змянілася сутнасць слова «Палац» у нас (палацы піянераў, пенсіянераў, прафсаюзаў, воднага спорту і г.д.) і на захадзе (палац-гатэлі альбо казіно). На самай жа справе «палац» — гэта такі ўласны храм для жыцця, які хочацца пакінуць нашчадкам і ў якім ёсць нешта велічнае, чыстае, боскае.

Калі мы ў 1992 годзе стваралі новую фольк-групу, узнікла пытанне пра назву, і я кажу: «Калі мы да вечара нічога не прыдумаем, то гурт будзе называцца «Палац».

Так і атрымалася. Потым усе ўпадабалі.

Палац іншадумства

У тыя часы мы не баяліся марыць. Не было ніякіх абмежаванняў. Адбывалася татальная пераацэнка каштоўнасцей і арыенціраў. На ўсе рэчы глядзелі з пазіцый юнацкага максімалізму, і былі абсалютна ўпэўненымі, што Беларусь будзе размаўляць па-беларуску, не будзе ніякіх візаў, мы паспяхова выйдзем на еўрапейскі музычны рынак.

Праз пэўны час стала відавочна, што высокае начальства цураецца мовы продкаў. Падчас святкавання 50-годдзя перамогі, у 1995-м, прыйшло адчуванне што ўсё спынілася, і краіна імгненна адкацілася ў савецкае мінулае. У тыя часы мы адносна крытычна выказаліся на гэты конт у розных інтэрв’ю.

З гэтага моманту «Палац» трапіў у няміласць, аб чым мне пазней расказалі глыбокапаважаныя людзі. Нас пачалі падціскаць. Гэта не была забарона. Гэта быў ціск. Але ў той час на такія рэчы яшчэ мала хто звяртаў пільную ўвагу. Асабліва мы. «Палац» быў цалкам паглыблены ў свае праекты. З большага ўсе яны былі звязаныя з еўрапейскімі фестывалямі. З тымі ж ангельскімі прадзюсарамі. Тады англічане перарабілі пад еўрапейскі рынак адну нашу вядомую кампазіцыю, і калі б мы там з’явіліся, гэты твор мог выцягнуць камерцыйны альбом і праграму.

Але… Па-першае, нам не далі візаў. Па-другое, увесь склад «Палаца» яны там не чакалі. Па-трэцяе, тагачасная палітычная напружанасць (прыйшла пасля рэферэндуму 1996 года) унесла значныя змены. І, скажам так, «змяшала ўсе карты».

Палац на фестывалі ў Кракаве, 2008 год

Цікавасць да постсавецкага мастацтва скончылася даволі хутка. Праз некалькі год Захад зразумеў, што ў былым СССР па сутнасці нічога не змянілася. Надышло расчараванне.

Нас нават узялі ў склад філармоніі, дакладней, створанага пры ёй «Белканцэрта». Словам, у маёй працоўнай кніжцы з’явіўся адпаведны запіс.

Менавіта ў гэты час і ўзнікла непрыемнае адчуванне ад таго, што рушыліся ўсе нашы камерцыйныя праекты. І не толькі нашы. Людзі, якія рэальна самастойна працавалі (у якасці прадпрымальнікаў, напрыклад) і зараблялі грошы асабістай актыўнасцю, адышлі па заробках у цень. А чыноўнікі, што сядзелі ў кабінетах дзяржаўных устаноў, імгненна сталі «гаспадарамі жыцця»...

Ішоў 2002 год. Менавіта тады ў краіну прыйшлі запазычаныя грошы, многія пачалі кідаць прадпрымальніцтва і ўладкоўвацца на пасады ў дзяржаўныя ўстановы. У людской свядомасці зноў пачалі зменяцца арыенціры. Прычым у бок Расіі. Новае пакаленне накіроўвалася на Усход. Там можна было зарабіць значна большыя грошы, чым на Захадзе. І мы, як і ўсе, сталі даволі часта выступаць у Маскве, з’ездзілі нават у Сібір.

Тады мы зрабілі абсалютна прынцыповы крок — выступілі супраць. Якім бы добрым ні быў прэзідэнт, калі ён ведае, што яго ніхто не зменіць, то ён абавязкова ператвараецца ў дыктатара. Ад гэтай спакусы не застрахаваны ніхто.

Пра гэта мы адносна гучна выказаліся на апазіцыйным мерапрыемстве. У той жа дзень усіх музыкаў «Палацу» (дзе б хто ні працаваў) звольнілі без тлумачэння прычын.

Адным словам — беспрацоўныя. Плюс фактычная забарона на канцэртную дзейнасць у Беларусі. У той момант я сказаў сваім хлопцам, што «Палац», пераходзіць у стан дадатковай працы, то бок кожны павінен знайсці іншую магчымасць зарабляць. Асабіста я вырашыў рэалізаваць даўнішнюю задуму — паступіў у аспірантуру на культуралогію.

Не скажу, што было зусім проста, але ўсё вырашылі выдатныя адзнакі на іспытах, і ў 37 гадоў я зноў пачаў вучыцца.

Як вядома, адліга была нядоўгай. На тых выбарах я быў наглядальнікам, і на свае вочы ўбачыў, што такое выбары, што такое «голаСУваніе» ў нашых умовах…

Праз паўтара гады мы цудам адыгралі канцэрт «20 год гурта ПАЛАЦ» па квітках у Мінску. Гэта асобная гісторыя, якая яшчэ чакае свайго часу.

Праз пару месяцаў, пасля знакамітага пытання Віталя Зыблюка да прэзідэнта, «чорныя спісы» значна скараціліся. З нас зноў знялі забарону на выступы.

Палац культуры

Сёння «Палац» — восем паплечнікаў — гукааператар і сем музыкаў. Плюс сябры, якія дапамагаюць вырашыць нейкія адміністрацыйныя пытанні.

У 2007 годзе я скончыў аспірантуру. Дысертацыю напісаў, але пакуль не абараніў — няма часу.

Так склаліся абставіны, што пачаў працаваць на кафедры «менеджменту культурнай дзейнасці», потым «рэжэсуры эстрады». Выкладаю курсы «Тэхналогіі прадзюсавання», «Арганізацыя шоў-бізнэсу». Да таго ж пэўны час вёў аўтарскія праграмы на «Аўтарадыё» і «Радыё «Рацыя».

Алег Хаменка, 2005 год

Часам гавару, што я беларускі культуртрэгер. Некалі да мяне патрапіў артыкул «культуртрэгерства — адмоўны і станоўчы сэнс», які мяне зачапіў. Здаецца, нешта такое я насамрэч і раблю. Бо да філосафа я, канешне, не дацягваю. Як не дацягваў да музыканта, бо маё выканаўчае майстэрства, мякка кажучы, даволі сціплае.

Прафесійны музыкант павінен быць вельмі добрым выканаўцам. З тэхнікай, з мелодыкай, з бездакорным валоданнем інструментам. Усяго гэтага ў мяне няма. Я магу граць, спяваць як артыст. Але ўзровень артыста — не ёсць узровень музыканта. Канешне, пішу тэксты, а не вершы, і як кампазітар — музыку, але гэта больш песні, чым творы. Дый мая дзейнасць звязаная з папулярызацыяй традыцыйнага фальклору, беларускай казкі, удзел у арганізацыі фестываляў, праца мадэратара-вядучага на розных імпрэзах — што гэта адным словам? Я вырашыў — культуртрэгерства.

У рускай мове гэтае азначэнне ўжываецца з нейкім іранічна-грэблівым адценнем. Відавочна, спалучэнне «беларускі культуртрэгер» — то бок чалавек, які для беларускай культуры «захоплівае жыццёвую прастору» і лічыць яе лепшай у свеце, — гучыць крыху штучна-смешна, але ў гэтым нешта ёсць. Мне прыкольна прадстаўляцца менавіта так.

Іван Кірчук быў асобай, якая дала мне дадатковае асэнсаванне таго, як можа быць падстаўлены сцэнічны аўтэнтычны фальклор. У 1989-м я пабачыў яго малавядомы гурт на сцэне ДК прафсаюзаў. Гэта было вельмі важна ў тыя часы, калі мы стваралі «Палац». Тое было дадатковым аргументам на карысць абранага накірунку.

Тое ж самае тычыцца гурта «Стары Ольса». Менавіта пасля першых выступаў Зміцера Сасноўскага я пачаў аналізаваць гармонію і рытміку еўрапейскай сярэднявечнай музыкі, і гэта мне вельмі дапамагло ў вынаходцы прынцыпу электроннай аранжыроўкі.

Я думаю, што дзякуючы ў тым ліку і «палацаўскім хітам» беларускі шараговы слухач больш лёгка і прыязна пачаў прымаць няпростую музыку «Ольсы» і «Троіцы». Таму, хто прызвычаіўся слухаць адных, прасцей было зразумець іншых. Усе мы — валанцёры беларускай культуры. Ці ж бывае паміж такімі валанцёрамі  канкурэнцыя?

Аповед Алега Хаменкі запісаў Аляксандр Тамковіч