Бахмут: горад, які каштаваў год вайны

Часам адзін горад становіцца больш, чым геаграфія. Ён становіцца сімвалам — стойкасці, болі, бясконцай бітвы. Для Украіны такім стаў Бахмут. Пляцоўкай, дзе сутыкнуліся не арміі, а канцэпцыі. Абарона стала апорай, наступ — пасткай, а параза аднаго боку — пачаткам разлажэння другога. Гэта гісторыя пра боль, страту і тое, чаму ніводны квадратны кіламетр не бывае «неважным».

Горад без значэння — ці ключ да Данбасу? Чаму Бахмут?

Бахмут — горад з насельніцтвам каля 70 тысяч да вайны, стратэгічна не быў ключавым: няма важнага інфраструктурнага вузла, няма буйных заводаў. Да вайны Бахмут быў невялікім, утульным горадам Данецкай вобласці. Вядомы сваімі віннымі скляпкамі, спакойным жыццём і зялёнымі вуліцамі, ён мала трапляў у загалоўкі газет. Але з 2022 года стаў цэнтрам аперацыйнай восі на Данбасе. Па словах генерала Залужнага, захаванне Бахмута «звязвала сілы ворага і разбівала яго штурмавы патэнцыял».

Інтэнсіўнасць баёў вакол Бахмута перасягнула ўсе чаканні. Паводле ISW, зімой 2022–2023 года тут канцэнтравалася да 30% усіх актыўных расійскіх баявых падраздзяленняў. І ўсё гэта за горад, які, на думку многіх ваенных экспертаў, «не меў стратэгічнага значэння». Ці так гэта? Чаму менавіта Бахмут стаў арэнай, дзе перамолваліся лёсы, планы і цэлыя войскі?

Пачатак: «бахмуцкая пастка»

Увосень 2022 года, калі УСУ паспяхова правялі контрнаступленне ў Харкаўскай вобласці і вызвалілі Херсон, Расія апынулася ў цяжкім становішчы. Адзіным напрамкам, дзе яна магла наступаць, заставаўся Данбас. Менавіта там пачалася масіраваная атака на Бахмут.

Спачатку расейскія сілы прасоўваліся павольна, але ўпэўнена. Аднак украінскае камандаванне вырашыла не пакідаць горад. Была выбудавана абарона — шматслаёвая, гнуткая, з ратацыяй падраздзяленняў. Пачалася зацяжная мясарубка.

«Яны штурмуюць нас, мы штурмуем іх». Як жыве і ваюе Бахмут

Пазней гэтае рашэнне выкліча спрэчкі. Адны назавуць яго геніяльным ходам па вымотванні праціўніка. Іншыя — неапраўданым марнаваннем жыццяў. Але ўжо тады было ясна: Бахмут стаў магнітам для сіл «ПВК Вагнер» — наймітаў, якіх Крэмль кінуў на штурм горада.

Вагнераўскі прарыў і пастка для наступу

З канца 2022 года наступ у раёне Бахмута фактычна вёўся прыватнай ваеннай кампаніяй «Вагнер», на чале з Яўгенам Прыгожыным. Менавіта тут, паводле яго заяў, «сіламі зэкаў і штурмавікоў» ішла «зачыстка па кварталах». Методыка была простая: мясная хваля, артылерыйская перавага, поўнае знішчэнне раёнаў.

Але Украіна здолела ператварыць горад у лабірынт смерці. Бойцы 93-й, 3-й штурмавой і 5-й асобнай брыгады ваявалі квартал за кварталам. З пачатку 2023 года ініцыятыва паступова змянялася. У красавіку–маі «Вагнер» заяўляў пра кантроль над большасцю горада, але рэзервовае паступленне сіл УСУ не давала ім замацавацца.

Пасля бунту Прыгожына ў чэрвені 2023, які скончыўся ягоным перамяшчэннем у Беларусь і наступнай гібеллю ў жніўні, «Вагнер» быў фактычна расфармаваны. Гэта выклікала дэмаграфічны і псіхалагічны вакуум на ўсім участку фронту.

Мясарубка на пазіцыях

Тое, што адбывалася ў Бахмуце на працягу 10 месяцаў, параўноўваюць з Вердэнам ці Сталінградам. Кожная вуліца, кожны склеп, кожны ўзгорак станавіўся арэнай лютага бою. Расійскі бок прымяняў тактыку «мясных штурмаў»: хвалі наймітаў ішлі ў атаку без агнявой падрыхтоўкі, часта без дастатковай амуніцыі.

Украінскае войска абаранялася гераічна, але з каласальнымі стратамі. Умовы былі пякельнымі: пастаянныя абстрэлы, недахоп сну, вады, ратацый. Палявыя шпіталі перапаўняліся. Аднак горад трымаўся.

Як загінуў заснавальнік «Белага Легіёну» Міраслаў Лазоўскі

«Вагнер» і Прыгожын: узлёт і падзенне

Бахмут стаў арэнай не толькі вайскоўцаў, але і палітычных працэсаў усярэдзіне Расіі. ПВК «Вагнер» пад камандаваннем Яўгена Прыгожына атрымала небывалую аўтаномію. Іх перамогі (хаця б лакальныя) сталі элементам прапаганды. Сам Прыгожын ператварыўся ў зорку ваеннага YouTube, абвінавачваючы Мінабароны РФ у сабатажы і некампетэнтнасці.

У траўні 2023 года, пасля некалькіх тыдняў баёў у руінах цэнтра горада, «Вагнер» абвясціў: Бахмут — узяты. УСУ сапраўды адышлі ад адміністрацыйнага цэнтра, заняўшы пазіцыі на ўскраінах і ў прыгарадах.

Аднак гэта не стала перамогай. На фоне «трыумфу» Прыгожына пачалася яго палітычная канфрантацыя з Крамлём, якая завяршылася мяцяжом у чэрвені 2023-га і наступнай гібеллю кіраўніка «Вагнера». Бахмут, як ні дзіўна, стаў для Прыгожына пачаткам канца. Расія засяродзіла на Бахмуце ўсё — і страціла больш за 20 000 чалавек толькі ў зімовы перыяд (паводле даных Белага дома, красавік 2023). Пры гэтым прасоўванне на поўдзень спынілася, а запасы «Вагнера» былі вычарпаны.

Украіна страціла горад, але атрымала стратэгічны эфект: разбіла эліту наёмніцкай кампаніі, замарудзіла наступ, знішчыла рэзервы артылерыі і прымусіла Расію перафармоўвацца.

Украінскі контррух — жнівень–восень 2023

У жніўні 2023 года 3-я штурмавая брыгада, пад кіраўніцтвам Андрэя Білецкага, перайшла ў контрнаступ у раёне Клішчэеўкі і Андрэеўкі — ключавых узвышшаў пад Бахмутам. Да канца верасня абодва пункты былі вызвалены. Гэта дазволіла ўкраінскім войскам кантраляваць артылерыйскія пазіцыі на пазіцыях вышэй за горад, а значыць — дэстабілізаваць расійскія лініі.

Усе баявыя дзеянні мелі на мэце не горад, а знясіленне ворага, прывязванне яго да фронту, пазбаўленне манеўру.

«Да ворага 900 метраў». Як УСУ змагаюцца пад Бахмутам і як выжываюць мясцовыя жыхары

Сімволіка болю і стойкасці

За Бахмут не ваявалі з-за карты. Гэта быў бой за мараль. Для УСУ — доказ таго, што Украіна не адступае. Для Расіі — спроба паказаць хоць нейкую перамогу. І хоць горад быў амаль сцёрты з зямлі, яго значэнне вырасла да ўзроўню архетыпу. Салдаты, якія пабылі ў Бахмуце, не любяць аб гэтым казаць. Але яны прызнаюць: менавіта там нараджалася новае войска. Праз пекла, страты і бясконцы боль.

Што засталося?

У 2025 годзе Бахмут застаецца шэрай зонай: адны кварталы пад кантролем Украіны, іншыя — пад пастаянным агнём. Горад разбураны. Але ён жывы — у размовах, у памяці, у сэрцы нацыі. Ён стаў украінскім сімвалам нязломнасці — нароўні з Марыупалем, Ілавайскам і Крутамі.